Słownik historyczny
terminów gramatycznych online

nomen
Hierarchia Dzieła

Hasło w cytatach: n., nomina
Język: łaciński
Dział: Części mowy (współcześnie)

Cytaty

Zab/1514–1515/1518, s. [14]/65

N littera duplicem habet sonum, scilicet plenum in primis et ultimus partibus sillabarum, ut nomen, et exilem in mediis, ut annus.

[N litera ma dwojakie brzmienie, tj. pełne w pierwszych i ostatnich częściach sylab, jak nomen, słaby w środkowych jak annus, s. 109.]
Murm/1533, s. 170

Sororis vir, speciale nomen non habet.

Murm/1533, s. 171

Nomina dignitatum ecclesiarum. Vocabeln der geistlichen digniteten ader wirdikeiten. Imioná dostojenstwá i przełożności duchownych pánow.

Mym/1541, s. 12v

De nominibus artificum. von namen der handewercks leuthe. Imioná rzemiesnikow.

Bart/1544 , t. II, s. 31

IMIĘ [...] gram. imię każdej rzeczy nomen RN (wykl. przednia).

DonCul/1560, s. [16] Definicja

Nomen quid est? Pars orationis cum casu corpus aut rem proprie communiterue significans. Proprie, ut Roma, Tiberis, Communiter, ut Urbs, Flumen. Nomen zámyka w sobie rzecz káżdą ktorą widzieć, ábo sie jej dothknąć możemy.

Mącz/1564 (war. B), s. 7c

Amictus, nomen, Odzienie zwierschnie, álbo Płáchtá.

Mącz/1564 (war. B), s. 27b

Briseus nomen Bachi, Przezwisko Bachusow.

Mącz/1564 (war. B), s. 249b

Nomen, nominis, neutr. tert. Imię, Własne zwánie wszelákiej rzeczy.

Mącz/1564 (war. B), s. 249d

Denominativum apud Grammaticos quod a nomine deducitur, Co od tej części mowy imienia pochodzi.

Mącz/1564 (war. B), s. 264a

Onoma, neut. Latine nomen, Imię.

Stat/1568, s. [33]

Si ea nomina, de quibus in masculinis diximus in a desinentia, excipias, reliqua omnia, quae in a finiunt, feminina sunt.

ArtNom/1591, s. [56b]

NOMINA CIVITATUM. Namen der Städte. Imioná Miast.

ArtNom/1591, s. [56b]

NOMINA CIVITATUM. Namen der Städte. Imioná Miast.

Mora/1592, s. [6] A3v [10] Definicja

Nomen, est Pars Orationis, quae rem significat, non agere aliquid aut pati. hoc est. Imię zámyka w sobie imioná wszystkich osob, i rzeczy, ták widomych jako i niewidomych: Vt Deus, Bog. Homo, Człowiek.

UrsMeth/1592 (1998), s. 141 (G-65)

Nomen Imię. Wiśniewska 1998, 65: Gramatyka. W podręczniku znajdujemy terminy: czas 122, ćcionka (litera) 121, droga (methodus) 151, dwugłośnik (dyphtongus) 127, imię 141, głośnik (vocalis) 310, kropka, punkt 127, odmiana (paradigma) 194, osoba 141, oznaczenie 193, postać, wid (species) 84, prawidła (canon) 143, przedłogi (praepositio) 185, przymiot, przypadek (accidens) 175, rod, rodzaj (genus) 172, słowo (dictio) 144, sposob, prawidło (canon) 184, wspułgłośnik (consonans) 310, zbieranka, złoż (sylaba) B 147.

Jan/1594, s. [58]

[Górnicki] [...] ábo tesz zásię (buoj) nomen, jáko oto tu, buoj sie stał wielki w tęm boru.

Don/1595, s. [3]

Części mowy wiele są? Ośm. Ktore? Imię, Namiástek, Słowo, Przysłowie, Uczesnik, Złączenie, Przekłádánie, Wdánie.

PArtes orationis quot sunt? Octo. Quae? Nomen, Pronomen, Verbum, Adverbium, Participium, Coniunctio, Praepositio, Interiectio.

Rot/1616, s. [51]

Durch die 8. Stück der Rede, welche da in der Lateinischen Grammatica erzehlet werden, als: Nomen, Pronomen, Verbum, Participium, Adverbium, Conjunctio, Praepositio, vnd Interjectio.

Rot/1616, s. [78]

Die Nomina, welche sich enden auff ein b, d, g, h, k, ł, m, n, p, r, s, t, w, y vnd z, dieselben sind alle durch und durch generis Masculini.

[Rzeczowniki kończące się na b, d, g, h, k, ł, m, n, p, r, s, t, w, y oraz z są bez wyjątku rodzaju męskiego.]
Kn/1621, s. 501 Definicja

Názwisko jákiej rzeczy, przezwisko, Nōmen Cice. Nomen non hominis tantum est, sed & aliarum rerum. Idem. Nomina sunt rerum notae. τὸ ὄνομα [tò ónoma].

Kn/1621, s. 902 Definicja

Praenomen, Nomen, Cognomen, & Agnomen [...] Nomen, familiae originem declarat, & perpetuum in aliqua gente à locis, ab animantibus, ab eventu Lips. & auctore gentis ductum, ut Cornelius: Tullius. respondetque Patronymico Graecorum ait Lips. & ferè apud Romanos in ius desinebat, ut Ouilius, Caninius, etc. Lips. Sigon. | Graeci hoc etiam articulo & nomine patris vel avi circumloquebantur. ut μάρκος, [μάρκ]ου [márkos, márkou], παύλου [paúlou]. Sic Russi & Lituani Páwłowicz, etc. dicunt.

Kn/1644 (I wyd. 1626), s. 507 Definicja

Nōmen. Imię 1. 2. Słowo. Názwisko. Przezwisko 3. [...]

Nomen apud Grammaticos, pars orationis seu dictio rem corporalem aut incorporalem cum casu, sine tempore, propriè, communiterue significans. Diomed. Donat. τὸ ὄνομα [tò ónoma].

Kus/1646, s. [165]

Declinationes Nominium.

Men/1649, s. 9

Accidentia nominis hoc loco explicanda sunt septem: genus, motio, species, comparatio, casus, numerus, declinatio.

Don/1649, s. [5] Definicja

Nomen quid est? Pars orationis cum casu corpus aut rem pripriè aut communitérue significans.

Imię co jest? Część mowy z spadkiem ciáło ábo rzecz właśnie ábo pospolicie známionując.

Don/1649, s. [5]

PArtes orationis quot sunt? Octo. Quae? Nomen, Pronomen, Verbum, Adverbium: Participium, Conjunctio, Praepositio, Interiectio.

Części mowy wiele są? Ośm. Ktore? Imie/ Namiestnik/ Słowo/ Przysłowie: Uczestnik/ Złącz[á]nie / Przekłádánie / Wdánie.

Gut/1668, s. 2

das Nennwort (Nomen) - imię.

Gut/1669, s. [26]

Nennwort / Nomen, Imię.

Sty/1675, s. 31

WTORA CZĘŚĆ DE NOMINE Eiusq; ACCIDENTIBUS. O Imieniu i jegoż przypadkách.

Malcz/1687, s. 2

DE NOMINE [...] Wie mancherley ist das Nomen? Zweyerley/ dwojákie. Substantivum und Adjectivum.

[Wieloraki jest nomen? Dwojaki. Substantivum i adiectivum.]
Woy/1690, s. 5

Expositis, quae ad literarum affectiones pertinere videbantur, ad dictiones ipsas seu partes Orationis progredimur. Sunt autem ut apud Latinos, ita apud Polonos, octo: Nomen, Pronomen, Verbum, Participium, Praepositio, , Adverbium, Interiectio, Coniunctio.

Malcz/1696, s. 2

Die Wahren/ Towary. Nomen á nom. Towar.

Mich/1696–1700 ok., s. 5

Alle Nomina die ein Weibes=Bild bedeuten / sind Generis Fœminini.

Raph/1698, s. 5

Was ein Nomen sey, finden wir in denen Lateinischen Grammaticis.

[Czym jest nomen, znajdziemy w łacińskich gramatykach.]
Raph/1698, s. 15

Daß die Nomina, welche leblose Dinge bedeuten [...].

Raph/1698, s. 37

Dieses ist auch zu mercken in denjenigen Nominibus, welche aus einer partikulâ, oder Casu obliquo, welcher corrupt ist, und aus einem Casu recto zusammen gesetzet sind, e.g. Arcybiskup, Zakonodavvca &c.

Duch/1699, s. 31 (31-32)

O Częściách Dyszkursu. [...]

Wszystek dyszkurs jest komponowány z dziewiąci części, ktore są.

Articulus, Nomen, Pronomen, Verbum, Participium, Adverbium, Praepositio, Conjunctio, Interjectio.

Artykuł, Imię, Namięstnistwo, Słowo, Uczestnictwo, Przysłowie, Prepozycya, lub Przekładánie, Konjunkcya, lub Złączánie, Interjekcya, lub Wtrącenie.

[l'Article], Le Nom, le Pronom, le Verbe, le Participe, l'Adverbe, la Préposition, la Conjonction, l'Interjection.

Mon/1722, s. [23]

Zu der dritten Persohn gehören alle Nomina, Pronomina und Participia.

Mon/1722, s. [24] 6 Definicja

Das Nomen ist zweyerley, entweder ein Adjectivum oder Substantivum: Nomen adject. ist, welches man kan diesen drey Wörtern Mann, Weib, Ding oder Thier hinzufügen, als dobry mąż [...], dobra żona [...], dobre źwierzę [...]; Nomen Substantivum ist, welches zu diesen drey Wörtern, Mann, Weib, Ding oder Thier nicht kan hinzu gesetzt werden: als Woł [...], baran [...], Duch [...], ich kan nicht sagen, mążwol, żona baran, Duch zwierżę.

[Nomen jest dwojaki, albo przymiotnik, albo rzeczownik: Nomen adject[ivum] to taki, który można dodać do tych trzech słów mężczyzna, kobieta, rzecz lub zwierzę, przykładowo dobry mąż [...], dobra żona [...], dobre źwierzę [...]; Nomen Substantivum to taki, którego nie można dodać do tych trzech słów mężczyzna, kobieta, rzecz lub zwierzę, przykładowo Woł [...], baran [...], Duch [...], nie mogę powiedzieć, mążwol, żona baran, Duch zwierżę.]
Cell/1725, s. 2

Słowá, łácińskiego Języká (Partes Orationis) są Ośmiorákiego rodzáju: Nomen, Pronomen, Verbum, Participium, Adverbium, Praepositio, Coniunctio, Interiectio.

Cell/1725, s. 3 Definicja

Rożność Nominum, Imion. 3. Nomen jest Słowko, przed ktorem kłaść możemy, hic, haec, hoc, ten, tá, to. jáko hic homo, ten człowiek, hic Pater, ten Ojciec, haec Maus, tá ręká, hoc Animal, to zwierzę.

Dąb/1759, s. 37 (37-38)

Wszystek dyskurs jest komponowany z dziewiąciu części, ktore są.

Articulus, Nomen, Pronomen, Verbum, Participium, Adverbium, Praepositio, Conjunctio, Interjectio.

Artykuł, Imie, Namiestnictwo, Słowo, Uczestnictwo, Przysłowie, Prepozycya lub Przekładanie, Konjunkcya lub złączenie, Interjekcya lub Wtrącenie.

Le Nom, le Pronom, le Verbe, le Participe, l' Adverbe, le Preposition, la Conjonction, l'Interjection.

Gott/1766, s. 11

Nomen, Imię.

Fook/1768, s. 4 (3-4)

On peut dire, que trois fortes de mots composent le Discours: Ceux de la première, et seconde sorte sont flexibles; ceux de la troisieme sont inflexibles. On appelle ceux de la premiere sorte des Noms, ceux de la seconde des Verbes, et ceux enfin de la troisieme des Particules indeclinables.

[...]

Można mowić, że trzech gatunkow słowa składają mowę. Pierwszego i drugiego gatunku deklinują się, á trzeciego nie. Pierwszego gatunku jest Nomen, drugiego Verbum, á trzeciego Partykuły niedeklinujące się.

Fook/1768, s. 4 (3-4) Definicja

Le Nom en general est un mot, qui denote la chose, ou la qualité d'une chose. Dans la langue Latine le Nom est un mot flexible qui denote la chose, ou la qualité d'une chose: par ex. Pater (Pere) est un Nom parce qu'il est flexible; car si le Nominatif est Pater, le Genitif est Patris etc, comme nous verrons plus bas.

[...]

Nomen (imię) w powszechności jest słowo, ktore znaczy rzecz iską, albo własność rzeczy. W języku łacińskim Nomen jest słowo deklinujące się, ktore znaczy rzecz, albo przymiot rzeczy. Na przykład Pater Ojciec jest nomen, ponieważ się deklinuje; albowiem jeżeli Nominativus jest Pater, Genitivus Patris etc. jako niżej obaczemy.

SzyPocz/1770, s. 4 (4-5)

Mowa dzieli się na ośm części. I. Imie, po Łacinie Nomen, jest nazwisko jakiej rzeczy, np: Niebo. II. Zaimek, Pronomen [...] III. Słowo, Verbum [...] IV. Uczestnictwo, Participium, ktore pochodzi od Verbum, à deklinuje się jak Nomen, przeto jest uczestnikiem tych oboch części mowy, jako czytający, czytany od słowa czytam. V. Przysłowie, Adverbium [...] VI. Łączenie, Conjunctio [...] VII. Przekładanie, Praepositio [...] VIII. Interiekcya, Interjectio [...].

SzyPocz/1770, s. 29 (29-30)

Do tej Części mowy, ktora sie Imieniem czyli Nomen nazywa, należą słowa, ktore się odmieniają przez spadki, czyli jak z Łacińskiego mowiemy, ktore się deklinują.

SzyPocz/1770, s. 30

Rożność między Nomen, Pronomen i Participium dosyć w przyzwoitym czasie pokaże się [...] Wszakże niektórzy Językow Mistrzowie wszystkie trzy części pod jednym Imieniem zawierają, dzieląc całą mowę tylko na Imie i Słowo.

Gott/1774, s. 15

Nomen, Imię. Adjectivum, Przydatne. Apellativum, Nazywaiące. Primitivum, Początkowe. Derivativum, pochodzące. Proprium, Własne. Substantivum, Istotne.

Lub/1778, s. 13

Wszystkie Rossyjskie rzeczenia dzielą się na ośm części, i do nich się odnoszą, które są: Imie (Nomen), Zaimek (Pronomen), Słowo (Verbum), Uczesnictwo (Participium), Przysłowie (Adverbium), Przekładanie (Praepositio), Łączenie (Coniunctio), Międzymiot (Interiectio).

Kop/1778, t. I, s. 9 Definicja

Imie, (Nomen), np. dzień, dies: szczęśliwy, felix.

Kop/1778, t. I, s. 15 Definicja

W szérégu wyrázów odmiennych, pierwsze jest Imie, (Nomen) którym nazywamy rzéczy, i ich przymioty.

Mon/1780, s. 155

Partes Orationis. Części składające mowę. Nomen, Imie. Pronomen, Zaimek. Verbum, Słowo. Participium, Ucześtnik, albo, Imie-słow: iż ma uczestnictwo z słowem i z Imieniem. Adverbium, Przysłowek. Praepositio, Przedimek. Interiectio, wrzeszcz albo wykrzyknik. Conjunctio, spojnik.

Gott/1787, s. 13

Nomen imię. Adjectivum przymiotne. appelativum pospolite. primitivum pierwotne. derivativum pochodne. proprium własne. substantivum rzeczowne.

Gott/1794, s. 44

Nomen, imię. adjectivum, przymiotne. appellativum, pospolite. primitivum, pierwotne. derivativum, pochodne. proprium, własne. substantivum, rzeczowne.

Don/1795, s. [4] Definicja

Nomen quid est? imię co jest? pars orationis, część mowy, per casus, przez spadki, declinabilis, staczająca się, rem sine tempore significans, rzecz bez czasu znacząca, proprie, właśnie, ut Roma, jako Rzym, Tiberis, Tyber, communiter, pospolicie, ut Urbs, jako Miasto, flumen, rzeka.

Don/1795, s. [6]

Nomen est duplex, imię jest dwojakie, substantivum, ut homo, istotne jako człowiek, adjectivum, ut devotus, przydatne jako nabożny.

Cas/1797, s. 21

Daß die Polen acht Partes Orationis, nämlich: das Nomen, Pronomen, Verbum, Participium, Conjunction, Praeposition, Adverbium, und bei dem Ausdruck des Affects die Interjection, wie die Lateiner haben.

Cas/1797, s. 22 Definicja

Das Nomen ist ein Wort, das die Sache, die man sich denkt und von der man spricht, bedeutet.

[Rzeczownik to słowo, które oznacza rzecz, którą ma się na myśli lub o której się mówi.]
Cas/1797, s. 174

Das Pronomen oder Fürwort ist ein Redetheil, der die Stelle eines Nominis oder Nennwortes vertritt, wie dies der Ursprung des lateinischen Namens schon ausweist.

[Pronomen lub zaimek jest częścią mowy, która zastępuje nomen lub rzeczownik, jak wskazuje na to pochodzenie łacińskiej nazwy. ]
Prz/1816, s. 100

Nomen (Nennwort) Imię.

SkorM/1816, s. 38

Imie (nomen) np. radziia rządzca, manusz mąż.

Gddk/1816, s. [218]

Nomen. Imie.

Rozp/1830, s. 477 (477-478) Definicja

Dla dokładniejszego oznaczenia osoby, przyjęli Rzymianie kilka rodzajów nazwisk: z trzech imion Publius Cornelius Scipio, piérwsze, praenomen, było imieniem osoby; drugie, nomen, nazwiskiem szczepu (gentis); trzecie zaś, cognomen, nazwiskiem rodu (familiae).

Mał/1863, s. 51

Pierwsze cztéry klasy wyrazów "rzeczowniki, przymiotniki, zaimki, liczebniki" stanowią wspólnie jeden oddział, który nazywamy imieniem (nomen), ponieważ służy każda z nich do oznaczenia czy to istoty, czy też przymiotu jakiéj osoby lub rzeczy, a zatem do nadania właściwego imienia istocie lub przymiotowi owéj osoby i rzeczy.

Oż/1883, s. 327

W zdaniach nad łacińkie, takoż niepotrzeba więcej określeń jako to: substantivum (domyślaj się nomen) jimie osoby lub rzecz., adjectivum przymiotnik; praedicatum omównik; adpositio (po gr. epitet) dopełniacz czyli załącznik.

Rozw/1923, s. 85

Por. dalej czas (<= czás) obok wꞋten-czás, opiąć opięć [...], odpowiadają postaci z przyciskiem na nomen.

Rozw/1923, s. 94

Długa rdzenna pozostaje jako długa, ale dostaje nowy akutus; zatem utrzymanie długiej przedprzyciskowej z przemianą intonacji: [...] r. (adv., czasem n.) běꞋlo || Ꞌbělyj, cz. bílý.

Rozw/1923, s. 108

n. acc. pl. deski

Gaert/1927, s. 87

Imię (nomen), nazwa ogólna rzeczowników, przymiotników i liczebników.

Gaert/1927, s. 105

II. Wyrazy jako całości ze względu na znaczenie (części mowy):

A. Wyrazy ★samodzielne: 1. imiona (nomina): a) ★rzeczownik (substantivum), b) ★przymiotnik (adiectivum), c) ★liczebnik (numerale).

Powiązane terminy