Słownik historyczny
terminów gramatycznych online

gradus superlativus
Hierarchia Dzieła

Hasło w cytatach: super:, superlativ:, superlativa, superlativus, superlativus gradus
Język: łaciński
Dział: Morfologia (współcześnie)

Cytaty

DonGl/1542, s. 205

Gradus comparativus, superlativus – stępień przyrownający, przewyszający.

Bart/1544 , t. IV, s. 148 (148-149)

PRZEWYSZSZAJĄCY (lub PRZEWYSZAJĄCY) [...]- 2) gram. superlativus gradus stopień przewysz(sz)ający ut doctissimus jako nauczeńszy R H3v (md); superlativus <gradus> Nadwysz(sz)y stopień, przewysz(sz)ający ut doctissimus nauczeńszy RN (wykl. przednia);[..] RN (k. tyt.); [...] R h1v [..] R X2v (md). Zob. NADWYSZSZY, NA WYSZSZY, POWYSZSZONY, WYSOKI.

DonCul/1560, s. [18] Definicja

Comparativus cui casui seruit? Ablativo utriusque numeri sine praepositione. Quomodo? Dicimus enim, doctior illo vel doctior illis. Superlativus cui? Genitivo tantum plurali, vel collectivo singulari. Quomodo: Dicimus enim doctissimus Poetarum, vel optimus plebis.

DonCul/1560, s. [65]

Da superlativi gradus? ut doctissimum vel doctissime.

Stat/1568, s. [41]

Superlativus fit ex comparativo praeposita particula Na, ut Hojny/Hojniejszy/Nahojniejszy. Biały/Bielszy/Nabielszy. Interdum pro Na dicunt Naj, ut Najlepszy/Najgorszy/Najwizszy.

Mora/1592, s. [12] A6v [16] Definicja

Quid est [gradus] Superlativus? Qui supera Positivi significationem, valde sive maxime significat, hoc est, supra quem non est comparatio: ut doctissimus, id est valde sive maxime doctus, ze wszystkich najuczeńszy. Sic prudentissimus, najmędrszy.

[Czym jest stopień najwyższy? To taki, który znaczy wiele czy też najwięcej ponad stopien równym, to jest, ponad który nie ma porównania.]
Don/1595, s. [4]

Przyrownánia stopniow wiele są? Trzy. Ktore? Przedni, jáko náuczony. Przyrownywájący, jáko uczeńszy. Przewyższájący, jáko náuczeńszy. Comparationis gradus quot sunt? Tres. Qui? Positivus, ut doctus. Comparativus, ut doctior. Superlativus, ut doctissimus.

Vol/1612, s. [16]

Quomodo formatur superlativus? A comparativo praeponendo syllabam na.

Kn/1644 (I wyd. 1626), s. 757 Definicja

Superlativus gradus Grammaticorum, quo Nomen aliquod ad plura sui generis comparatum, praefertur omnibus. Priscian. ὑπερθετικός [hyperthetikós].

Men/1649, s. 16

Superlativus autem fit a comparativo praeposita syllaba na vel nay.

Don/1649, s. [6] ([5]-[6])

Comparationis gradus quot sunt? Tres. Qui? Positivus, ut doctus. Comparativus, ut doctior. Superlativus, ut doctissimus.

Przyrownánia stopniow wiele są? Trzy. Ktore? Przedni/ jáko náuczony. Przyrownájący/ jáko uczeńszy. Przewyzszájący/ jáko nauczeńszy.

Don/1649, s. [116] Definicja

Quid est [gradus] superlativus? Qui supra positivi significationem valde significat, ut doctissimus, id est valde doctus.

[Co to jest stopień najwyższy? To taki, który ponad znaczeniem [stopnia] równego oznacza "bardzo", jak doctissimus, tj. bardzo doctus.]
Sty/1675, s. 47

Superlativus Przewyższájący, ktory támtym dwiema przyrownány najwięcej waży, Il più dotto najuczeńszy [...].

Sty/1675, s. 48

Super: Il più nobile Najśláchetniejszy [...].

Woy/1690, s. 13

Superlativus sola particula nay vel na differt a comparativo.

Cell/1725, s. 5 Definicja

Adiectiva compárują się, to jest, stosowywáją się, przez Gradus, stopnie, ktorych jest trzy: [...] Superlativus najwyższy, ktory ják najwięcej wyznacza, á pochodzi, tákoż, à Casu Positivi, ná I, przydawszy SSIMUS, jáko doctissimus najuczeńszy; á ma trzy zákończenia, US, A, UM, ták jáko Positivus, ma trzy swoje zákończenia.

SzyGram/1767 , s. 153 (152-153)

P. Wiele jest stopni czyli gradusow Komparacyi? O. Trzy; jeden ani podwyższający, ani poniżający rzecz, nazwany Positivus, jako: wysoki, niski. Drugi podwyższający albo poniżający: Comparativus, jako: wyższy, niższy. Trzeci nad wszystkie przenoszący albo poniżający, jako najwyższy, najniższy; nazwany Superlativus.

Fook/1768, s. 38 (37-38) Definicja

On peut donner trois degréz à plusieurs noms [ad]iectifs; car nous pouvons considerer une chose en [elle] même, ou la comparer avec une autre, ou enfin [la] donner le suprême degré, ou un degré tout à fait s[u]perieur. Nous disons p. e. ce capitaine est vaillant. C[e] capitaine est plus vaillant, que l'autre. Ce capitain[e] est tres-vaillant: Dans le premier cas on appelle ce adiectif Positif, dans le second Comparatif, dans le troisieme Superlatif.

[...]

Można naznaczyć wielu adiectivom trzy stopnie, czyli gradus: albowiem możemy rzecz uważać, jak jest w sobie samej, albo ją z drugą rownać, albo nad inne wynieść lub dać jej stopień najwyższy, tak mowiemy: Ten Wodz waleczny. Ten wodz waleczniejszy niż inny. Ten wodz najwaleczniejszy. W pierwszym stopniu nazywa się adiectivum Positivum, w drugim Comparativum, w trzecim Superlativum.

Lub/1778, s. 62

Przewyższalny stopień (Superlativus) staje się z pokładnego (ex positivo) i z przekładania ПРЕ: богатый bogaty, пребогатый arcybogaty.

Mon/1780, s. 156

Gradus, stopnie, trzy ich liczą: Gradus positivus, stopień rowny. Comparativus, wyzszy. superlativus, najwyzszy.

Don/1795, s. [5]

[Gradus] superlativus quem habet casum? przewyższający ktory ma spadek? genetivum pluralem, rodzący wielkiej liczby, aut ablativum cum praepositione de, e, ex albo odbierający z przekładaniem Z, aut Genitivum singularem collectivum, albo rodzący małej liczby zbierany, dicimus enim, mowiemy bowiem, Doctissimus Poetarum fuit Virgilius, najuczeńszy z Wierszopisow był Wiergilusz, vel eloquentissimus ex Oratoribus fuit Cicero, albo najwymowniejszy z Krasomowcow był Cyceron, optimus Romanae Gentis, najlepszy z Rzymskiego Narodu.

Don/1795, s. [A4] Definicja

Quot sunt gradus comparationis? wiele jest stopniow przyrownywania? tres, trzy, qui? ktore? positivus, przedni, ut doctus, jako uczony, comparativus, przyrownywający, ut doctior, jako uczeńszy, superlativus, przewyższający, ut doctissimus, jako najuczeńszy.

Szum/1809, s. 37

Uwaga. Stopniów jest 3, niski (positivus), wyższy (comparativus), najwyższy (superlativus), np. pięknie, piękniej, najpiękniej; ciemno, ciemniej, najciemniej.

Prz/1816, s. 127

Stopień nadwynoszalny (superlativus) tak, jak rownoległy (positivus) jeszcze się u nas i przez zrosty przedzakow podnieść może np. dostojny, przedostojny, przedostojniejszy, najprzedostojniejszy, co zaś jest w tym rodzaju non plus ultra, to to, że Łacińską przyczestkę Królów Francuzkich Christianissimus, wyrażaną od Francuzów przez S. M. très Chrêtienne (Krol bardzo Chrześciański) od Niemcow przez der Allerchristlichste König (Krol Wszech chrześciański) tylko jeden Polak odkrojnie oddaje jednym wyrazem: Najchrześciańszy, jak u mnie: Kwint NajHomerniejszy (Homericissimus).

SkorM/1816, s. 76 (76-77)

Toż stopnie najwyższe (superlativa) np. gawaę kraszna saępenna ksziratama, vaccarum nigra copiosissima lacte, z pomiędzy krów czarna najobfitsza mlekiem; [...].

Gddk/1816, s. [217]

[Gradus] Superlativus. [Stopień] Najwyższy.

SkorM/1828, s. 41

Praw: 248, 249, 250 i 251. traktują o Stopniach porównania; i tak: Praw: 251. Positivus Substitut: Comparat: Superlativ:

Mał/1863, s. 226

Te różne postaci danego przymiotnika nazywamy: stopień równy (positivus), np. długi; — stopień wyższy (comparativus), np. dłuższy; — i stopień najwyższy (superlativus), np. najdłuższy.

Malin/1869, s. 481

Porównywámy częstokroć osoby i rzeczy ze sobą pod względem przyznawanych jim przymiotów, których stopień może być większy w jednéj rzeczy od stopnia tego samego przymiotu w drugiéj rzeczy. Dlá tego gramatycy słusznie pod tym względem dzielą przymiotniki na trzy stopnie, które nazywają: równym (positivus), wyższym (comparativus) i najwyższym (superlativus) [...].

Mał/1879, t. II, s. 72

Te różne postaci danego przymiotnika nazywamy: stopień równy (positivus), np. długi; — stopień wyższy (comparativus), np. dłuższy; — i stopień najwyższy (superlativus), np. najdłuższy.

Gaert/1927, s. 100

Stopnie - formy, wyrażające względną lub bezwzględną intensywność cechy: 1) ★równy (positivus), 2) ★wyższy (comparativus) i 3) ★najwyższy (superlativus).

Gaert/1927, s. 101

Superlativus, p. stopniowanie.

Powiązane terminy