Słownik historyczny
terminów gramatycznych online

substantivum
Hierarchia Dzieła

Hasło w cytatach: nomen substantivum, substantiva, substantivum nomen
Język: łaciński
Dział: Części mowy (współcześnie)

Cytaty

Murm/1533, s. 200

Mille substantivum singularis numeri eyn tausent. Tysiąc.

Murm/1533, s. 201

Numeralia distributiva quae significant substantiva singulis per se distribui, ut dedi pueris dena poma, id est singuluis decem.

DonCul/1560, s. [17] Definicja

Quotuplex est nomen appellativum? Duplex. Substantivum et adiectivum. Magister quale nomen? Substantivum. Quid est nomen substantivum? Cuius polonico addi non potest, mąż, niewiàstà, rzecz. Potest autem per se cum uerbo stare sensu perfecto, ut Magister docet.

[Ile jest typów imion własnych? Dwa: rzeczowne i przymiotne. "Magister" ("nauczyciel") to jakie imię? Rzeczowne. Czym jest imię rzeczowne? Takie, które może być dodane do polskiego "mąż", "niewiasta", "rzecz". Może natomiast samo stać z czasownikiem w sensie pełnym (doskonałym), jak "Magister docet" ("Nauczyciel naucza").]
Stat/1568, s. [75]

In neutris pluralibus substantivis, nominativus, accusativus et vocativus in a finiunt.

Mora/1592, s. [7] A4r [11] Definicja

Quid est Substantivum? Cui non potest addi, Vir, mulier, animal. Hoc est, cuius Significatio per se, absque altero addito intelligitur et absolute in Oratione ponitur, to jest. Substantivum nomen sámo przez się stać może, Adiectivum, do niego nie przydawájąc.

[Czym jest [imię] rzeczowne? To takie, do którego nie można [nic] dodać, [np.] "vir" ('mężczyzna'), "mulier" ('kobieta'), "animal" ('zwierzę'). To jest, którego znaczenie jest samo przez się zrozumiałe bez dodawania czegoś innego, i jest kładzione w mowie absolutnej.]
Vol/1612, s. [27]

De declinationibus substantivorum.

Kn/1644 (I wyd. 1626), s. 748

Substantivum Nomen & Verbum Grammaticum τὸ ὑπαρκτικόν [tò hyparktikón].

Kn/1644 (I wyd. 1626), s. 871 (Index: 31) Definicja

Substantivum Nomen apud Grammaticos est illud, quod instar substantiae alicvius in oratione per se subsistit. Saturnius, non addito alio nomine, ut in Adiectivus requiritus. No rectè vulgò Substantivum definitur, quod substantiam significat.

Men/1649, s. 12

Substantiva autem moventur per duo tantum genera.

Sty/1675, s. 31 Definicja

WTORA CZĘSC DE NOMINE Eiusque ACCIDENTIBUS.

O Imieniu i jegoż przypadkách. Imię jest dwojákie, Substantivum et Adiectivum.

Substantivum názywa się Imię istotne, ktore rzeczy sáme znáczy álbo wyraza, jáko: Dio Bog, Cielo Niebo, Giovanni Jan, Roma Rzym.

Woy/1690, s. 3

Maiusculis literis non omnia substantiva, (ut Germani faciunt) sed ea saltem, quae apud Latinos iure hoc gaudent, inchoanda.

Woy/1690, s. 116

Nomina substantiva masculina, quae sunt in singulari numero masculina, in plurali autem neutra, admittunt in plurali numero non masculinum sed neutrum adiectivum.

Duch/1699, s. 37

Dwojákie jest Imię, to jest, Istotne álbo Substantivum, drugie przydatne álbo adjectivum.

Cell/1725, s. 3 (3-4) Definicja

Nomen, względem Qualitatis, jakości, jest, albo Substantivum, istotne; Ktore bez przydánia innego, pojąć możemy, i ktoremu, nie można przydáć tych słowek, hic haec, hoc, ten, tá, to, jáko Homo, Człowiek, Lapis, kámień, Domus, dom. Albo Adiectivum, przyrzutne, ktore bywa przyczucone do Substantivum, ktoremu można przydáć te Słowká, hic, haec, hoc, ten, tá, to. Jáko: pius, pobożny, Bonus, dobry, Facilis, łácny.

Klecz/1767, s. 61

Albowiem słowo przydatne (adiectivum) powinno się zgadzać z osobistym (cum substantivo).

Klecz/1767, s. 62

Mamy słowa, ktore (jako u Grekow i Łacinnikow) wraz mogą bydź osobistemi (substantiva) i przydatnemi (adiectiva). Na przykład: Gajowy, Leśny.

Fook/1768, s. 4 (3-4) Definicja

Le Nom est Substantif, ou Adiectif. Le Nom Substantif est celui, qui denote une chose, et qui peut être seul dans le Discours p. e. Tabula la Table. Le Nom Adiectif denote la qualité d'une chose, et qui ne peut pas être seul dans le Discours, p.e. rotunda ronde.

[...]

Nomen jest Substantivum i Adiectivum. Substantivum jest, ktore znaczy rzecz, i ktore może być same przez się w mowie v. g. Tabula, stoł. Adiectivum zaś nie może same kłaść się w mowie, i znaczy przypadki czyli jakość rzeczy v. g. Rotundus, okrągły.

Fook/1768, s. 64 (63-64)

Du verbe actif amo (ce qu'on doit entendre des autres verbes de la même conjugaison) on en forme le nom adiectif amans amantis, celui, qui aime, qui est quelquefois un substantif amant; comme aussi un'autre adiectif amaturus, amatura, amaturum, qui aimera, ou qui doit aimer, qu'on emploie à l'infinitif futur. On appelle ces deux noms participes, parce qu'ils prennent une partie du verbe, et ils sont de veritables nomes, et on les nomme Participes en ans et en rus à cause de leur terminaison.

[...]

A verbo activo Amo kocham, amas (co się ma rozumieć o innych słowach tejże koniugacji,) uformowano nomen adiectivum Amans, amantis, ktore jest czasem substantivum, jako też i inne adiectivum, amaturus, ktory ma kochać, amatura, amaturum, ktorego zażywają in futuro modi infinitivi. Te dwa nomina nazywają participia, ponieważ partycypują od verbum, i są prawdziwie nomina; nazywają je participia na ans, i na rus, z przyczyny takiej ich terminacji.

Lub/1778, s. 69

Powiększalnych imion trzy rodzaje mają Rossyjskie imiona istne (Substantiva).

Lub/1778, s. 149

PIERWSZE Skłonienie zamyka w sobie trzy Zaimki, Я, ты, себя siebie, które skłaniają się na podobieństwo imion istotnych (substantivorum).

[ Первое склоненїе содержитъ въ себѣ три мѣстоименїя, я, ты, себя, которыя склоняются на подобїе именъ существительныхъ. Łomonosow, 1757, § 429. ]
Mon/1780, s. 155

Imiona są wielorakie. Nomen substantivum: Imie istotne, krocej: Istotnik, albo Rzeczownik.

Don/1795, s. [6] Definicja

Nomen est duplex, imię jest dwojakie, substantivum, ut homo, istotne jako człowiek, adjectivum, ut devotus, przydatne jako nabożny.

Szum/1809, s. 31 Definicja

Części mowy nazywają się po polsku i po łacinie, jak następuje:

Iwsza: Wykrzyknik (Interjectio), np. ach! [...]

VIIma: Rzeczownik (Substantivum), np. książka, papier, okno, Jan , koń i t. d.

Szum/1809, s. 77

Rzeczowniki (Substantiva), przez wzgląd na ich znaczenie, dzielą się na 11 . następujących gatunków, które się tak nazywają.

Gddk/1816, s. [218]

Substantivum. Rzeczownik.

Morz/1857, s. 47 (46-47)

Kiedy zaś człowiek namaszczony iskrą Światłości świata, która mu rozpłomieniała pochodnią rozumu, przystąpił do szczegółowego zbadania jestestw, zapytał się przede wszystkiém ducha swojego: Kto ten jest? co to jest? a pierwszém jego działaniem było nadać każdemu przedmiotowi znamię swojego Słowa, mianować poszczególnie istności wedle ich rodzaju — i to jest piérwsza doba w mowie, a to jéj nazwanie jest istotnikiem, (Nomen substantivum).

Morz/1857, s. 377

Istotnik [...] Imię rzeczowne (Nomen substantivum).

Mał/1863, s. 51

Dzielimy je zatem na 9 różnych klas, czyli tak zwanych części mowy.

  1. rzeczowniki (substantiva).
Malin/1869, s. 488 Definicja

[...] Łacińscy gramatycy te trzy części mowy rzeczownik, przymiotnik i liczebnik obejmują pod jedną ogólną názwą jimię, s których piérwszą nazywają nomen substantivum, jimię rzeczowne, drugą nomen adjectivum, jimię przymiotne, trzecią nomen numerale, jimię liczebne, i poniekąd słusznie, gdyż w języku łacińskim, jak w sanskrycie i greczyznie, skłánianie tych trzech części mowy nie różni się pomiędzy sobą [...].

Mał/1879, t. I, s. 160

Z głosek i syllab powstają wyrazy. [...] Dzielimy je zatem na 9 różnych klas, czyli tak zwanych CZĘŚCI MOWY.

  1. rzeczowniki (substantiva)
  2. przymiotniki (adjectiva).
Oż/1883, s. 327 Definicja

W zdaniach nad łacińkie, takoż niepotrzeba więcej określeń jako to: substantivum (domyślaj się nomen) jimie osoby lub rzecz., adjectivum przymiotnik; praedicatum omównik; adpositio (po gr. epitet) dopełniacz czyli załącznik.

Gaert/1927, s. 98

Rzeczowniki (substantiva) - wyrazy oznaczające osoby lub rzeczy (zmysłowe lub umysłowe).

Gaert/1927, s. 101

Substantivum, p. wyrazy II.

Gaert/1927, s. 105

II. Wyrazy jako całości ze względu na znaczenie (części mowy):

A. Wyrazy ★samodzielne: 1. imiona (nomina): a) ★rzeczownik (substantivum), b) ★przymiotnik (adiectivum), c) ★liczebnik (numerale).

Powiązane terminy