Słownik historyczny
terminów gramatycznych online
terminów gramatycznych online
Gaert/1927
Nauka o języku polskim. Wskazówki do samokształcenia ze słowniczkiem terminów gramatycznych i pomocniczych
K.S. Jakubowski, Lwów 1927, jęz. polski
Cytaty według działów 1327 cytatów
- Wiadomości wstępne 13 cytatów 17–18
- System gramatyczny 45 cytatów 19–22
- Głosownia 33 cytaty 23–32
- Morfologia 8 cytatów 33–35
- Składnia 6 cytatów 36–38
- Materiał wyrazowy i wyrażeniowy 16 cytatów 39–42
- Stylistyka 3 cytaty 43–44
- Rozwój języka polskiego 6 cytatów 45–47
- Metodyka 48
- Studium praktyczne 49–72
- Słowniczek 1197 cytatów 73–112
Hasła
- absorbcja morfologiczna
- abstrakcja abstrahowanie
- accentus acutus (akcent) łac. akcent zgłoskowy rosnący akut
- afazja
- afiks przyrostek (afiks, partykuła)
- akcent muzykalny akcent toniczny przyśpiew ton
- akcent wydechowy akcent ekspiratoryczny
- akcent wyrazowy
- akcent zdaniowy
- akcent zgłoskowy intonacja
- akustyczne właściwości dźwięku
- alternacja korelacja oboczność (głoskowa) wymiana głoskowa
- amplituda
- analiza
- archaizm
- artykulacja
- asocjacja kojarzenie wyobrażeń
- aspekt
- cecha gwarowa
- chrząstka obrączkowa cartilago cricoidea łac. chrząstka pierścieniowa
- chrząstka tarczowa cartilago thyroidea łac.
- accentus circumflexus łac. akcent zgłoskowy opadający cyrkumfleks (akcent)
- comparatio (stopniowanie) łac. stopniowanie (przymiotników, przysłówków)
- cudzoziemszczyzna (wpływ obcy)
-
czas
tempus
łac.
- czas przeszły (praeteritum, nie tylko lm.)
- czas przyszły (futurum) tempus futurum łac.
- czas teraźniejszy (praesens) tempus praesens łac.
- czas uprzedni
- czas współczesny
- czas zaprzeszły tempus plusquamperfectum łac.
- tempus praeteritum perfectum łac. czas przeszły dokonany
- tempus praeteritum imperfectum łac. czas przeszły niedokonany
-
części wyrazów fleksyjne
-
końcówka
(morfem gramatyczny)
- końcówka przypadkowa przyrostek fleksyjny
- wygłos koniec (wyrazu, słowa, rzeczenia)
-
końcówka
(morfem gramatyczny)
-
części wyrazów głosowe
- nagłos początek wyrazu
-
sylaba
(głoski, litery)
zgłoska
-
głoska
(dźwięk mowy)
szmer
- głoska dźwięczna głoska głosowa głoska słaba vox lenis łac.
- głoska nagłosowa
- głoska niegłosowa głoska bezdźwięczna głoska mocna
- głoska śródgłosowa
- głoska wygłosowa
-
głoska zgłoskotwórcza
samogłoska
(głoska)
samogłoska zgłoskotwórcza
- jer (półsamogłoska przednia) półsamogłoska miękka
- jor (półsamogłoska tylna) półsamogłoska twarda
- samogłoska jasna samogłoska nieścieśniona
- samogłoska niska
- samogłoska nosowa nosówka
- samogłoska okrągła
- samogłoska płaska
- samogłoska pochylona samogłoska ścieśniona
- samogłoska przednia
- samogłoska ruchoma e ruchome
- samogłoska szeroka
- samogłoska średnia
- samogłoska środkowa
- samogłoska tylna
- samogłoska ustna głoska czysta głoska ustna samogłoska czysta
- samogłoska wąska
- samogłoska wysoka
- głoska epentetyczna
- głoska otwarta
- półgłoska samogłoska zredukowana
-
spółgłoska
(głoska)
consonans
łac.
głoska niezgłoskotwórcza
samogłoska niezgłoskotwórcza
- vox fortis łac.
- vox nasalis łac. głoska nosowa
- spółgłoska chwilowa
- spółgłoska gardłowa consonans gutturalis łac. spółgłoska gutturalna spółgłoska tylnojęzykowa
- spółgłoska nosowa
- spółgłoska podniebienna (palatalna) spółgłoska palatalna
- spółgłoska przedniojęzykowa
- spółgłoska średniojęzykowa
- spółgłoska trwała
- spółgłoska twarda spółgłoska niepodniebienna
- spółgłoska wargowa
- spółgłoska wargowo-zębowa
- zgłoska otwarta sylaba otwarta
- zgłoska zamknięta sylaba zamknięta
-
głoska
(dźwięk mowy)
szmer
- śródgłos środek wyrazu, rzeczeń, dykcji
- części wyrazów słowotwórcze
- czynnik akustyczny (mowy)
- czynnik fizjologiczny mowy
- czynnik fizykalny (mowy) czynnik fizyczny mowy
- czynnik psychiczny (mowy) czynnik psychologiczny mowy
- definicja
- dentes łac.
- determinacja
- drganie
- dwuczłonowość
- dyferencjacja
- dźwięk (wrażenie słuchowe)
- wrażenie słuchowe
- elipsa
- enklityka
- eufemizm
- fonacja
- fonemat
- fonetyka międzywyrazowa sandhi
- forma wyrazu
- forma słowotwórcza
-
genus (verbi)
łac.
- genus activum łac.
- genus passivum łac.
- geografia wyrazów
- gramatyka historyczna
- gramatyka łacińska
- gramatyka normatywna
- gramatyka opisowa
-
gramatyka polska
- głosownia
-
nauka o formach
fleksja
(dział nauki)
morfologia
(dział gramatyki)
- fleksja historyczna
- słowotwórstwo (budowa, tworzenie wyrazów)
- składnia (dział gramatyki)
- gramatyka szkolna
- izofona
- izoglosa
- język
- językoznawstwo lingwistyka nauka o języku
- konsonantyzm
- litera (znak alfabetu)
- wymowa łączna
- materiał słowny materiał wyrazowy materiał wyrażeniowy
- mazurzenie
- metatonia
- morfem morfemat
- myślenie językowe mowa wewnętrzna
- nagłośnia epiglottis łac.
-
narząd mowny, narządy mowne
organ mowy
- alweole pol., łac.
- chrząstka nalewkowa cartilago arytaenoidea łac.
-
nasada
- jama gardłowa
- jama nosowa
-
jama ustna
- języczek uvula łac.
-
język
(narząd)
- brzeg języka corona łac.
- dorsalny
- grzbiet języka dorsum łac.
- koniec języka apex (koniec języka) łac.
- koronalny
- osada języka radix (osada języka) łac.
- radykalny (związany z nasadą języka)
- podniebienie
- podniebienie miękkie velum łac.
- warga
- tchawica
- neologizm nowotwór
- niezgłoskotwórczość
- norma
- nosowość rynizm
- obiectum łac. dopełnienie (wyraz określający, część zdania) obiekt przedmiot (dopełnienie, obiectum)
-
odmiana
(słów, wyrazów)
- koniugacja odmiana czasownika
-
odmiana imion
deklinacja
- deklinacja liczebników
-
deklinacja przymiotników
- deklinacja rzeczownikowa (przymiotników) deklinacja niezłożona (przymiotników, imiesłowów)
-
deklinacja zaimkowa
- deklinacja złożona (przymiotników, imiesłowów)
- deklinacja rzeczowników
- deklinacja zaimków
- typ deklinacyjny podział deklinacyjny
-
przypadek
casus
łac.
- casus ablativus łac.
- biernik (przypadek) casus accusativus łac.
- celownik (przypadek) casus dativus łac.
- dopełniacz (przypadek)
- mianownik (przypadek) casus nominativus łac.
- miejscownik (przypadek) casus locativus łac.
- narzędnik (przypadek) casus instrumentalis łac.
- wołacz casus vocativus łac.
- wyraz odsłowny verbum deverbativum (wyraz) łac.
- ortofonia
- palatalność
- palatogram
- palatum łac.
-
pars orationis
łac.
- adverbium łac. przysłówek
- coniunctio (spójnik) łac. spójnik
- interiectio łac. interiekcja
- participium łac. imiesłów
- praepositio łac. przyimek
- pełnia głosowa
- pierwiastek (rdzeń, źródłosłów) morfema osnowa (temat fleksyjny, słowotwórczy) rdzeń
- pisownia
- plurale tantum pol., łac.
- pochodzenie (geneza)
- podział czasowników na grupy koniugacyjne
- pokrewieństwo (języków, rodzin językowych)
- poprawne mówienie
- poprawne pisanie
- poprawność językowa
- pra
- prawidło
- prawo głosowe
- proteza głoska protetyczna
- przestanek (w mowie, mowy)
- przestankowanie interpunkcja
- przycisk (akcent)
- przysłówek liczebnikowy ilościowy
- przysłówek liczebnikowy porządkowy
-
rodzaj czynności
- rodzaj czynności akkursywny
- rodzaj czynności akuratywny
- rodzaj czynności augmentatywny
- rodzaj czynności ciągły rodzaj czynności perduratywny
- rodzaj czynności definitywny
- rodzaj czynności duratywno-definitywny
- rodzaj czynności dzielczy rodzaj czynności dystrybutywny
- rodzaj czynności efektywny
- rodzaj czynności erektywny
- rodzaj czynności inchoatywny
- rodzaj czynności intensywny verbum intensivum łac.
- rodzaj czynności jednokrotny rodzaj czynności jednotliwy
- rodzaj czynności kursywny
- rodzaj czynności momentalny
- rodzaj czynności niedokonany aspekt niedokonany rodzaj czynności imperfektywny
- rodzaj czynności niemomentalny
- rodzaj czynności perkursywny rodzaj czynności transkursywny
- rodzaj czynności powielający rodzaj czynności majoratywny
- rodzaj czynności przemijający rodzaj czynności preterytywny
- rodzaj czynności skutkowy rodzaj czynności konsekutywny
- rodzaj czynności terminatywny
- rodzaj czynności trwały
- rodzaj czynności wielokrotny rodzaj czynności częstotliwy rodzaj czynności frekwentatywny rodzaj czynności iteratywny
- rodzaj wstępujący rodzaj czynności ingresywny
- rodzaj czynności wynikowy rodzaj czynności rezultatywny
- rodzaj czynności zstępujący rodzaj czynności kompletywny
- rodzaj (gramatyczny) genus łac.
- rytm mowy
- składnia (budowa i układ zdania)
- półsamogłoska słaba półgłoska niezgłoskotwórcza półgłoska słaba
- słownik (leksykon)
- słownik (słownictwo)
- stosunek części zdania złożonego
- strona zwrotna genus reflexivum łac.
- styl
- stylistyka
- syntagmat
- syntaktyczne użycie form gramatycznych
- system gramatyczny
- szpara głosowa glottis łac.
- temat niezmienny
- temat zmienny
- terminologia gramatyczna
- toponomastyka
- vocalis łac.
- wałczenie
- werbalizm
- wiązadła głosowe struny głosowe
- wymowa polska kulturalna
- wyobrażenie motoryczne
- wyobrażenie słuchowe
-
wyraz
- wyraz gminny
- wyraz literacki
- wyraz naukowy
- wyraz potoczny
- wyraz powszechny
- wyraz rekonstruowany
- wyraz swojski wyraz rodzimy
- wyraz gwarowy wyraz ludowy
- wyraz obcy
- wyraz prosty simplex łac.
- złożenie (wyraz złożony) compositum (wyraz złożony) łac. wyraz złożony (compositum)
- wyraz odimienny
- wyraz niesamodzielny
-
wyraz samodzielny
-
czasownik
(verbum)
słowo
(czasownik)
verbum
(czasownik)
łac.
- bezokolicznik modus infinitivus łac.
- czasownik niedokonany
- czasownik przechodni
- czasownik zwrotny verbum reflexivum łac.
- verbum defectivum łac.
- verbum denominativum łac.
- verbum durativum łac. rodzaj czynności duratywny
-
forma fleksyjna
(czasowników, rzeczowników)
- czasownik właściwy słowo osobowe (czasownik) verbum finitum łac.
- verbum frequentativum łac. verbum iterativum łac.
- verbum inchoativum łac.
- verbum intransitivum łac. czasownik nieprzechodni
- verbum desiderativum łac.
- verba factitiva łac.
- verbum causativum łac.
-
imię
(nazwa, część mowy)
nomen
łac.
- liczebnik nomen numerale łac.
- nomen actionis łac. nomen abstractum łac. nazwa działania
- nomen agentis łac.
- nomen loci łac. nazwa miejsca
- nomen materiale łac. nazwa materiału
- przymiotnik adiectivum łac.
-
rzeczownik
substantivum
łac.
- deminutivum
- deminutivum pol., łac. rzeczownik zdrobniały
- peiorativum łac. rzeczownik pogarszający
- rzeczownik powiększający
- rzeczownik własny
- rzeczownik jednostkowy
- rzeczownik nieosobowy
- rzeczownik nieżywotny
- rzeczownik osobowy
- rzeczownik pospolity imię pospolite
- rzeczownik umysłowy rzeczownik oderwany
- rzeczownik zbiorowy
- rzeczownik zmysłowy nomen concretum łac.
- rzeczownik żywotny
- imię własne nomen proprium łac.
-
zaimek
pronomen
łac.
- zaimek anaforyczny
- zaimek epanaleptyczny
- pronomen demonstrativum łac. zaimek wskazujący
- pronomen possessivum łac. zaimek dzierżawczy
- pronomen relativum łac. zaimek względny
- zaimek nieokreślony pronomen indefinitum łac. zaimek nieoznaczony
- zaimek odpowiednikowy pronomen correlativum łac.
- zaimek osobowy pronomen personale łac.
- zaimek przymiotny
- zaimek pytający pronomen interrogativum łac.
- zaimek rzeczowny
- zaimek zwrotny pronomen reflexivum łac.
-
czasownik
(verbum)
słowo
(czasownik)
verbum
(czasownik)
łac.
- wyrzutnia (w wyrazie i/lub mowie)
-
zdanie
-
część zdania
- człon odróżniający (zdania) człon określający (zdania)
- człon utożsamiający (zdania) człon określany (zdania)
-
określenie
- okolicznik
-
przydawka
- przydawka przymiotna attributum łac. atrybut
-
przydawka rzeczownikowa
- dopełniacz (przydawka dopełniaczowa)
- dopowiedzenie appositio łac. apozycja
- przydawka rzeczownikowa z przyimkiem
- orzeczenie praedicatum łac.
- podmiot (część zdania)
- związek podrzędny związek hypotaktyczny
- związek współrzędny (zdania pojedynczego) związek parataktyczny
-
zdanie złożone
- zdanie złożone podrzędnie
-
zdanie główne
zdanie nadrzędne
-
zdanie poboczne
zdanie podrzędne
- zdanie przyczynowe
- zdanie względne
-
zdanie poboczne określeniowe
- zdanie określeniowe okolicznikowe
- zdanie określeniowe przedmiotowe
- zdanie określeniowe przydawkowe
- zdanie poboczne orzecznikowe
- zdanie poboczne podmiotowe
-
zdanie poboczne
zdanie podrzędne
- zdanie oznajmujące
- zdanie wykrzyknikowe
- zdanie pojedyncze zdanie proste
- zdanie pytające
- zdanie zamiarowe
-
część zdania
- zgłoskotwórczość
- zjawisko językowe
-
zmiana głoskowa
zmiana fonetyczna
- zmiana analogiczna
- zmiana głoskowa ilościowa zmiana głoskowa kwantytatywna
-
zmiana głoskowa jakościowa
zmiana głoskowa kwalitatywna
- odpodobnienie dysymilacja
- upodobnienie dźwiękowe asymilacja fonetyczna
- upodobnienie progresywne upodobnienie postępowe
- upodobnienie regresywne upodobnienie wsteczne
- zmiana pod względem artykulacji (krtani)
- zmiana pod względem artykulacji (średniej części języka)
- zmiana pod względem miejsca artykulacji
- zmiana pod względem stopnia rozwarcia narządów mowy
- zmiana pod względem udziału rezonatora nosowego
-
zmiana historyczna
- iloczas (długość głoski) długość samogłosek
- przestawka (głosek, spółgłosek)
- stwardnienie (spółgłosek) odśredniojęzykowienie
- zmiękczenie (spółgłosek, spółgłoski) miękkość palatalizacja upodniebiennienie uśredniojęzykowienie
- zmiana międzywyrazowa
- zmiana śródwyrazowa
- znaczenie
- znak (diakryt)
- znak (symbol, skrót)
- zwarcie krtani
- wymowa zwężona
- związek (członów zdania) stosunek części zdania (pojedynczego)
Wykorzystane źródła: We wstępie Autor zaznacza, że odnosi się do dzieł: "Gramatyka języka polskiego" Akademji Umiejętności (Benni T., Fonetyka opisowa. — Rozwadowski J., Historyczna fonetyka. — Ułaszyn H., Slowotwórstwo.— Łoś J., Fleksja i Składnia. — Nitsch K., Dialekty języka polskiego), Gebethner i Wolff, 1923. "Słowotwórstwo": Szober St., Gramatyka języka polskiego (t. zw. większa), Wyd. 2, Książnica, 1923. "Fonetyka" - rozszerzona o opracowanie Benniego (Benni T., Ortofonja polska, Książnica, 1924, "Dialektologia": Nitsch K., Mowa ludu polskiego, Kraków 1911; Dodatkowo: Łoś J., "Gramatyka polska", Ossolineum: Słowotwórstwo, 1925. Słowniczek wybranych terminów gramatycznych i pomocniczych na podst. "Polska terminologia gramatyczna, uchwalona na zjeździe gramatyków polskich 17 i 18. II. 1921", Język Polski, t. VI, 89 (oznaczone gwiadką). "Wreszcie załączam słowniczek wybranych terminów gramatycznych i pomocniczych (por. Polska terminologia gramatyczna, uchwalona na zjeździe gramatyków polskich 17 i 18. II. 1921, Język Polski, t. VI, 89) z krótkiemi objaśnieniami oraz z nazwami łacińskiemi (lub dawniejszemi polskiemi), by studjującym ułatwić korzystanie z dawniejszej literatury gramatycznej" (Przedmowa, s. 8). W ekscerpcji pominięto część pt. "Studjium praktyczne" poświęconą metodom i ćwiczeniom praktycznym (s. 49-72).