Słownik historyczny
terminów gramatycznych online
terminów gramatycznych online
Gaert/1927
Nauka o języku polskim. Wskazówki do samokształcenia ze słowniczkiem terminów gramatycznych i pomocniczych
K.S. Jakubowski, Lwów 1927, jęz. polski
Cytaty według działów 1327 cytatów
- Wiadomości wstępne 13 cytatów 17–18
- System gramatyczny 45 cytatów 19–22
- Głosownia 33 cytaty 23–32
- Morfologia 8 cytatów 33–35
- Składnia 6 cytatów 36–38
- Materiał wyrazowy i wyrażeniowy 16 cytatów 39–42
- Stylistyka 3 cytaty 43–44
- Rozwój języka polskiego 6 cytatów 45–47
- Metodyka 48
- Studium praktyczne 49–72
- Słowniczek 1197 cytatów 73–112
Hasła
- absorpcja morfologiczna
- abstrakcja abstrahowanie
- acutus (akcent) łac. akcent zgłoskowy rosnący akut
- afazja
- afiks przyrostek słowotwórczy | przyrostek (afiks, partykuła)
- akcent muzykalny | muzykalny akcent toniczny | toniczny przyśpiew ton
- akcent wydechowy | wydechowy akcent ekspiratoryczny | ekspiratoryczny
- akcent wyrazowy | wyrazowy
- akcent zdaniowy | zdaniowy
- akcent zgłoskowy | zgłoskowy intonacja
- akustyczne właściwości dźwięku
- alternacja | alternacje korelacja oboczności | oboczność (głoskowa) wymiany głoskowe
- amplituda
- analiza
- archaizm
- artykulacja
- asocjacja kojarzenie wyobrażeń
- aspekt
- cecha
- chrząstka obrączkowa | obrączkowa chrząstka cartil. cricoidea | cartilago cricoidea | cricoidea cartilago łac. chrząstka pierścieniowa | pierścieniowa chrząstka
- chrząstka tarczowa cartilago thyroidea | thyroidea cartilago łac.
- circumflexus łac. akcent zgłoskowy opadający cyrkumfleks (akcent)
- comparatio (stopniowanie) łac. stopniowanie | stopniowanie przymiotników | stopniowanie przysłówków (przymiotników, przysłówków)
- cudzoziemszczyzna (wpływ obcy)
-
czas
tempus
łac.
- czas przeszły (praeteritum, nie tylko lm.)
- czas przyszły (futurum) tempus futurum | futurum łac.
- czas teraźniejszy (praesens) tempus praesens | praesens łac.
- czas uprzedni
- czas współczesny
- czas zaprzeszły plusquamperfectum łac.
- perfectum łac. czas przeszły dokonany
- tempus praeteritum imperfectum | imperfectum łac. czas przeszły niedokonany
-
części wyrazów fleksyjne
-
końcówka
(morfem gramatyczny)
- końcówki przypadkowe przyrostek fleksyjny
- wygłos koniec wyrazu (wyrazu, słowa, rzeczenia)
-
końcówka
(morfem gramatyczny)
-
części wyrazów głosowe
- nagłos początek wyrazu
-
sylaba
(głoski, litery)
zgłoska
-
głoska
(dźwięk mowy)
szmer
- głoska dźwięczna | dźwięczne głoska głosowa | głosowe głoski głoska słaba lenes łac.
- głoska nagłosowa
- głoska niegłosowa | niegłosowe głoska bezdźwięczna głoska mocna
- głoska śródgłosowa
- głoska wygłosowa
-
głoska zgłoskotwórcza
samogłoski
(głoska)
samogłoski zgłoskotwórcze
- jer (półsamogłoska przednia) półsamogłoski miękkie
- jor (półsamogłoska tylna) półsamogłoska twarda
- samogłoski jasne | jasne samogłoski nieścieśnione | nieścieśnione
- samogłoski niskie | niskie
- samogłoski nosowe | nosowe nosówki
- samogłoski okrągłe | okrągłe
- samogłoski płaskie | płaskie
- samogłoski pochylone | pochylone samogłoski ścieśnione | ścieśnione
- samogłoski przednie | przednie
- samogłoski ruchome ruchome e
- samogłoski szerokie
- samogłoski średnie | średnie
- samogłoski środkowe | środkowe
- samogłoski tylne | tylne
- samogłoski ustne | ustne głoska czysta | czyste głoska ustna | ustne samogłoski czyste
- samogłoski wąskie
- samogłoski wysokie | wysokie
- głoski epentetyczne
- głoski otwarte | otwarte
- półgłoska samogłoski zredukowane | zredukowane
-
spółgłoski
(głoska)
consonans
łac.
głoska niezgłoskotwórcza | niezgłoskotwórcze
samogłoski niezgłoskotwórcze
- fortes łac.
- nasales łac. głoska nosowa | nosowe
- spółgłoski chwilowe | chwilowe
- spółgłoski gardłowe | gardłowe gutturales łac. spółgłoski gutturalne spółgłoski tylnojęzykowe | tylnojęzykowe
- spółgłoski nosowe | nosowe
- spółgłoski podniebienne | podniebienne (palatalna) spółgłoski palatalne | palatalne
- spółgłoski przedniojęzykowe | przedniojęzykowe
- spółgłoski średniojęzykowe | średniojęzykowe
- spółgłoski trwałe | trwałe
- spółgłoski twarde | twarde spółgłoski niepodniebienne | niepodniebienne
- spółgłoski wargowe | wargowe
- spółgłoski wargowo-zębowe
- zgłoska otwarta sylaba otwarta
- zgłoska zamknięta | zamknięta zgłoska sylaba zamknięta
-
głoska
(dźwięk mowy)
szmer
- śródgłos środek wyrazu
- części wyrazów słowotwórcze
- czynniki akustyczne (mowy)
- czynniki fizjologiczne | fizjologiczne czynniki mowy
- czynniki fizykalne (mowy) fizyczne czynniki mowy
- czynniki psychiczne (mowy) czynniki psychologiczne mowy
- definicja
- dentes łac.
- determinacja
- drganie
- dwuczłonowość
- dyferencjacja
- dźwięk (wrażenie słuchowe)
- dźwięk
- elipsa
- enklityka
- eufemizm
- fonacja
- fonemat
- fonetyka międzywyrazowa sandhi
- forma wyrazu
-
formy słowotwórcze
-
tryb
modus
łac.
sposób
(tryb)
- modus optativus | optativus łac.
- tryb łączący | łączący tryb modus coniunctivus | coniunctivus łac. tryb przypuszczający | przypuszczający tryb
- tryb oznajmujący indicativus łac. tryb orzekający | orzekający tryb
- tryb przypuszczający | rozkazujący tryb modus imperativus | imperativus łac. rozkaźnik
- warunkowy tryb
-
tryb
modus
łac.
sposób
(tryb)
- genus (verbi) łac.
- geografja wyrazów
- gramatyka historyczna
- gramatyka łacińska
- gramatyka normatywna
- gramatyka opisowa
-
gramatyka polska
- głosownia
-
nauka o formach
fleksja
(dział nauki)
morfologja
(dział gramatyki)
- historyczna fleksja
- słowotwórstwo (budowa, tworzenie wyrazów)
- składnia (dział gramatyki)
- gramatyka szkolna
- izofony
- izoglosy
- język
- językoznawstwo lingwistyka nauka o języku
- konsonantyzm
- litera (znak alfabetu)
- łączną wymowę
- materjał słowny materjał wyrazowy materjał wyrażeniowy
- mazurzenie
- metatonja
- morfem morfemat
- myślenie językowe mowa wewnętrzna
- nagłośnia epiglottis łac.
- narządy mowne organy mowy
- neologizm nowotwór
- niezgłoskotwórczość
- norma | norma poprawności
- nosowość rynizm
- obiectum łac. dopełnienie (wyraz określający, część zdania) objekt przedmiot (dopełnienie, obiectum)
-
odmiana
(słów, wyrazów)
- konjugacja odmiana czasowników
-
odmiana imion
deklinacja
- deklinacja liczebników
-
deklinacja przymiotników
- deklinacja rzeczownikowa (przymiotników) deklinacja przymiotników niezłożona (przymiotników, imiesłowów)
-
deklinacja zaimkowa
- deklinacja przymiotników złożona (przymiotników, imiesłowów)
- deklinacja rzeczowników
- deklinacja zaimków
- typy deklinacyjne podział deklinacyjny
-
przypadki
casus
łac.
- ablativus łac.
- biernik (przypadek) accusativus łac.
- celownik (przypadek) dativus łac.
- dopełniacz (przypadek)
- mianownik (przypadek) nominativus łac.
- miejscownik (przypadek) locativus łac.
- narzędnik (przypadek) instrumentalis łac.
- wołacz vocativus łac.
- odsłowne deverbativum | deverbativa (wyraz) łac.
- ortofonja
- palatalność
- palatogram
- palatum łac.
-
pars orationis
łac.
- adverbium łac. przysłówki | przysłówek
- coniunctio (spójnik) łac. spójniki | spójnik
- interiectio łac. interjekcja
- participium łac. imiesłów
- praepositio łac. przyimki | przyimek
- pełnia głosowa
- pierwiastek (rdzeń, źródłosłów) morfema osnowa (temat fleksyjny, słowotwórczy) rdzeń
- pisownia
- pluralia tantum pol., łac.
- pochodzenie (geneza)
- podział czasowników na grupy konjugacyjne
- pokrewieństwo (języków, rodzin językowych)
- poprawne mówienie
- poprawne pisanie
- poprawność językowa
- pra | *
- prawidła
- prawo głosowe
- proteza głoska protetyczna
- przestanek (w mowie, mowy)
- przestankowanie interpunkcja
- przycisk (akcent)
- przysłówki liczebnikowe ilościowe
- przysłówki liczebnikowe porządkowe
-
rodzaj czynności
- rodzaj czynności akkursywny
- rodzaj czynności akuratywny | akuratywny rodzaj
- rodzaj czynności augmentatywny | augmentatywny rodzaj
- rodzaj czynności ciągły | ciągły rodzaj rodzaj czynności perduratywny | perduratywny rodzaj
- rodzaj czynności definitywny | definitywny
- rodzaj czynności duratywno-definitywny | duratywno-definitywny rodzaj
- rodzaj czynności dzielczy | dzielczy rodzaj rodzaj czynności dystrybutywny | dystrybutywny rodzaj
- rodzaj czynności efektywny | efektywny rodzaj
- rodzaj czynności erektywny | erektywny
- rodzaj czynności inchoatywny | inchoatywny rodzaj
- rodzaj czynności intensywny | intensywny rodzaj intensivum łac.
- rodzaj czynności jednokrotny | jednokrotny rodzaj rodzaj czynności jednotliwy | jednotliwy rodzaj
- rodzaj czynności kursywny | kursywny rodzaj
- rodzaj czynności momentalny | momentalny rodzaj
- rodzaj czynności niedokonany aspekt niedokonany rodzaj czynności imperfektywny
- rodzaj czynności niemomentalny
- rodzaj czynności perkursywny | perkursywny rodzaj rodzaj czynności transkursywny | transkursywny rodzaj
- rodzaj czynności powielający | powielający rodzaj rodzaj czynności majoratywny | majorytatywny rodzaj
- rodzaj czynności przemijający | przemijający rodzaj rodzaj czynności preterytywny | preterytywny rodzaj
- rodzaj czynności skutkowy | skutkowy rodzaj rodzaj czynności konsekutywny
- rodzaj czynności terminatywny | terminatywny rodzaj
- rodzaj czynności trwały | trwały rodzaj
- rodzaj czynności wielokrotny | wielokrotny rodzaj rodzaj czynności częstotliwy | częstotliwy rodzaj rodzaj czynności frekwentatywny | frekwentatywny rodzaj rodzaj czynności iteratywny | iteratywny rodzaj
- rodzaj czynności wstępujący | wstępujący rodzaj rodzaj czynności ingresywny | ingresywny rodzaj
- rodzaj czynności wynikowy | wynikowy rodzaj rodzaj czynności rezultatywny
- rodzaj czynności zstępujący | zstępujący rodzaj rodzaj czynności kompletywny
- rodzaj wyrazów (gramatyczny) genus łac.
- rytm
- składnia (budowa i układ zdania)
- słabe półgłoska niezgłoskotwórcza | niezgłoskotwórcze półgłoska słaba
- słownik (leksykon)
- słownik (słownictwo)
- stosunek części zdania złożonego
- strona zwrotna | zwrotna strona reflexivum łac.
- styl
- stylistyka naukowa
- syntagmat
- syntaktyczne użycie form fleksyjnych
- system gramatyczny
- szpara głosowa glottis łac.
- temat niezmienny
- temat zmienny
- terminologja
- toponomastyka
- vocales | vocalis łac.
- wałczenie
- werbalizm
- wiązadła głosowe struny głosowe
- wymowa kulturalna
- wyobrażenia motoryczne
- wyobrażenia słuchowe
-
wyraz
- gminne
- literackie
- naukowe
- potoczne
- powszechne
- wyraz rekonstruowany
- wyraz swojski wyrazy rodzime | rodzime
- wyrazy gwarowe ludowe
- wyrazy obce | wyraz obcy
- wyrazy proste | prosty simplex | simplicia łac.
- złożenie (właściwe) | złożenie (wyraz złożony) compositum (wyraz złożony) łac. wyrazy złożone (compositum)
- wyraz odimienny | odimienne
- wyrazy niesamodzielne | niesamodzielne
-
wyrazy samodzielne | samodzielne
-
czasownik
(verbum)
słowo
(czasownik)
verbum
(czasownik)
łac.
- bezokolicznik infinitivus łac.
- czasownik niedokonany
- czasownik przechodni | przechodnie
- czasownik zwrotny reflexiva | reflexivum łac.
- defectiva łac.
- denominativa łac.
- durativum łac. rodzaj czynności duratywny | duratywny rodzaj
-
formy fleksyjne
(czasowników, rzeczowników)
- czasownik właściwy słowo osobowe | osobowe słowo (czasownik) verbum finitum łac.
- frequentativum łac. iterativum łac.
- inchoativum łac.
- intransitiva łac. czasownik nieprzechodni | nieprzechodnie
- verba desiderativa | desiderativa łac.
- verba factitiva | factitiva łac.
- verbum causativum | causativa łac.
-
imię | imiona
(nazwa, część mowy)
nomen | nomina
łac.
- liczebnik numeralia | numerale łac.
- nomina actionis | actionis nomen łac. abstracta łac. nazwa działania
- nomina agentis | agentis nomen łac.
- nomina loci | loci nomina łac. nazwa miejsca
- nomina materialia | materialia łac. nazwa materjału
- przymiotniki | przymiotnik adiectivum łac.
-
rzeczowniki | rzeczownik
substantivum
łac.
- deminutiva
- deminutivum pol., łac. rzeczowniki zdrobniałe | zdrobniałe
- peiorativa łac. rzeczowniki pogarszające
- powiększające | rzeczowniki powiększające
- rzeczownik własny
- rzeczowniki jednostkowe | jednostkowe
- rzeczowniki nieosobowe | nieosobowe
- rzeczowniki nieżywotne | nieżywotne
- rzeczowniki osobowe | osobowe
- rzeczowniki pospolite imię pospolite | pospolite imiona
- rzeczowniki umysłowe | umysłowe rzeczowniki oderwane | oderwane
- rzeczowniki zbiorowe | zbiorowe
- rzeczowniki zmysłowe | zmysłowe concreta łac.
- rzeczowniki żywotne | żywotne
- własne imiona nomina propria | propria nomina łac.
-
zaimki | zaimek
pronomina | pronomen
łac.
- anaforyczne
- epanaleptyczne
- pronomina demonstrativa | demonstrativa łac. zaimki wskazujące | wskazujące
- pronomina possessiva | possessiva łac. zaimki dzierżawcze
- relativa łac. zaimki względne | względne
- zaimki nieokreślone | nieokreślone pronomina indefinita | indefinita łac. zaimki nieoznaczone | nieoznaczone
- zaimki odpowiednikowe | odpowiednikowe pronomina correlativa | correlativa łac.
- zaimki osobowe | osobowe pronomina personalia | personalia łac.
- zaimki przymiotne | przymiotne
- zaimki pytające | pytające pronomina interrogativa | interrogativa łac.
- zaimki rzeczowne | rzeczowne
- zaimki zwrotne | zwrotne pronomina reflexiva | reflexivum łac.
-
czasownik
(verbum)
słowo
(czasownik)
verbum
(czasownik)
łac.
- wyrzutnia (w wyrazie i/lub mowie)
-
zdanie
-
część zdania
- człon odróżniający (zdania) człon określający (zdania)
- człon utożsamiający (zdania) człon określany (zdania)
-
określenie
- okolicznik
-
przydawka
- przydawka przymiotna atributum łac. atrybut
-
przydawka rzeczownikowa
- dopełniacz (przydawka dopełniaczowa)
- dopowiedzenie apositio łac. apozycja
- przydawka rzeczownikowa z przyimkiem
- orzeczenie praedicatum łac.
- podmiot (część zdania)
- związek podrzędny | podrzędny | podrzędny związek związek hypotaktyczny | hypotaktyczny związek
- związek współrzędny | współrzędny związek (zdania pojedynczego) związek parataktyczny | parataktyczny związek
-
zdania złożone | złożone
- stosunek podrzędny
-
zdanie główne | główne
zdanie nadrzędne
-
zdanie poboczne | poboczne
zdanie podrzędne
- przyczynowe
- względne
-
zdanie poboczne określeniowe | określeniowe
- zdanie określeniowe okolicznikowe | okolicznikowe
- zdanie określeniowe przedmiotowe | przedmiotowe
- zdanie określeniowe przydawkowe
- zdanie poboczne orzecznikowe | orzecznikowe
- zdanie poboczne podmiotowe | podmiotowe
-
zdanie poboczne | poboczne
zdanie podrzędne
- zdanie | oznajmujące
- zdanie | wykrzyknikowe
- zdanie pojedyncze | pojedyncze zdanie proste | proste
- zdanie pytające | pytające
- zdanie zamiarowe
-
część zdania
- zgłoskotwórczość
- zjawiska językowe
-
zmiany głoskowe
zmiany fonetyczne
- zmiana analogiczna
- zmiany głoskowe ilościowe | ilościowe zmiany głoskowe kwantytatywne
-
zmiany głoskowe jakościowe
zmiany głoskowe kwalitatywne
- odpodobnienie dysymilacja
- upodobnienie asymilacja
- upodobnienie progresywne | progresywne upodobnienie upodobnienie postępowe | postępowe upodobnienie
- upodobnienie regresywne | regresywne upodobnienie upodobnienie wsteczne | wsteczne upodobnienie
- zmiany międzywyrazowe pod względem artykulacji krtani
- zmiany pod względem artykulacji średniej części języka
- zmiany pod względem miejsca artykulacji
- zmiany pod względem stopnia rozwarcia narządów mowy
- zmiany pod względem udziału rezonatora nosowego
-
zmiany historyczne
- iloczas (długość głoski) długość
- przestawka (głosek, spółgłosek)
- stwardnienie odśredniojęzykowienie
- zmiękczenie miękkość palatalizacja upodniebiennienie uśredniojęzykowienie
- zmiany międzywyrazowe | zmiana międzywyrazowa | międzywyrazowe
- zmiany śródwyrazowe | śródwyrazowe
- znaczenie
- znak (diakryt)
- znaki (symbol, skrót)
- zwarcie krtani
- zwężona wymowa | wymowa zwężona
- związek członów stosunek wzajemny części zdania (pojedynczego)
Wykorzystane źródła: We wstępie Autor zaznacza, że odnosi się do dzieł: "Gramatyka języka polskiego" Akademji Umiejętności (Benni T., Fonetyka opisowa. — Rozwadowski J., Historyczna fonetyka. — Ułaszyn H., Slowotwórstwo.— Łoś J., Fleksja i Składnia. — Nitsch K., Dialekty języka polskiego), Gebethner i Wolff, 1923. "Słowotwórstwo": Szober St., Gramatyka języka polskiego (t. zw. większa), Wyd. 2, Książnica, 1923. "Fonetyka" - rozszerzona o opracowanie Benniego (Benni T., Ortofonja polska, Książnica, 1924, "Dialektologia": Nitsch K., Mowa ludu polskiego, Kraków 1911; Dodatkowo: Łoś J., "Gramatyka polska", Ossolineum: Słowotwórstwo, 1925. Słowniczek wybranych terminów gramatycznych i pomocniczych na podst. "Polska terminologia gramatyczna, uchwalona na zjeździe gramatyków polskich 17 i 18. II. 1921", Język Polski, t. VI, 89 (oznaczone gwiadką). "Wreszcie załączam słowniczek wybranych terminów gramatycznych i pomocniczych (por. Polska terminologia gramatyczna, uchwalona na zjeździe gramatyków polskich 17 i 18. II. 1921, Język Polski, t. VI, 89) z krótkiemi objaśnieniami oraz z nazwami łacińskiemi (lub dawniejszemi polskiemi), by studjującym ułatwić korzystanie z dawniejszej literatury gramatycznej" (Przedmowa, s. 8). W ekscerpcji pominięto część pt. "Studjium praktyczne" poświęconą metodom i ćwiczeniom praktycznym (s. 49-72).