słowo zwrotne

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Mucz/1825
• Bor/1830
• Rew/1845
• Desz/1846
• Morz/1857
• Gr/1861
• Mał/1863
• Malin/1869
• Kam/1870
• Czep/1871–1872
• Mał/1879
• Malecz/1882
• Jes/1886
• Grub/1891
• Kr/1897
• Kr/1917
• Kor/1961

Dwojakie mamy słowa zaimkowe, jedne które z natury swojéj są zaimkowemi, np. boję się, śmieję się; drugie, które z słów czynnych lub nijakich przez przybranie zaimka się na zaimkowe przechodzą np. biję się, uczę się. Dla rozróżnienia dwóch powyższych względów, które słowa z zaimkami używane wyrażają, piérwsze zaimkowemi; drugie [słowami] zwrotnemi nazwać by należało.

Słowo zwrotne wyraża czynność osoby lub rzeczy na samę siebie, abo względem samej siebie: np. bić się, kłóć się, i t. d.

i) Dziewiąte są słowa, które wyrażają czynność zwrotną na osobę lub przedmiot zostający w téjże czynności np. ten człowiek pożytecznie się zajął tj. zajął siebie, ci się ludzie kochają tj. siebie wzajemnie itd. i takie nazywają się [słowami] zwrotnemi.

Wielu grammatyków nie ocenia należycie znaczenia sprawomianów czynu na sprawomiany bytu przechodzących, przez odmianą właściwą stanu zamiankowego, dla wyrażenia istotnika w bycie czynnym. Nazwali tak przerobione słowami zwrotnemi, jakoby czynność sprawotwórcy zwracała się na niego samego.

§. 711. Słowami zwrotnemi (reflexiva) nazywamy czasowniki przechodniego znaczenia, złączone ze zwrotnym zaimkiem się: np. chwalić się, oskarżać się, otaczać się, ostawiać się, przenosić się, itp. W razach takich bowiem czynność, skądinąd zwykle spływająca na jakiś przedmiot zewnętrzny, zwraca się raczej ku samemuż podmiotowi i na niego tylko przechodzi.

[...] W łacinie mámy tak zwane verba deponentia, to jest słowa mające formę bierną, lecz składające czyli pozbywające się znaczeniá biernego i przechodzące w znaczenie słów czynnych lub nijakich [...]. Takowym słowom pod względem formy odpowiadają polskie słowa używające się zawsze z zajimkiem śę; np. raduje sę [...] itd., które nazywamy słowami zajimkowemi dlá, różnicy [...] od słów zwrotnych, np. koɦa śeɓe [...] a co jinnego słowo zajimkowe koɦa śę. Słowem zwrotnym może być każde słowo czynne przechodne przez dodanie do niego zajimka śę lub śeɓe; nie tak słowo zajimkowe, którego się nigdy bez śę nie używa.

Podziały słowa są na: [...] zwrotne to są słowa czynne złączone z zaimkiem się, pokazujące zwrot działania na osobę działającą.

Słowo zwrotne oznacza czynność podmiotu, zwracającą się na sam podmiot; one urabiają się od czynnych przez dodanie wyrazu się zamiast siebie.

Słowa z tém „się" rozpadają w ogólności na dwie grupy całkiem odrębne: na słowa zwrotne i zaimkowe. ZWROTNYMI (reflexiva) nazywamy takie czasowniki złączone z zaimkiem się, które jak np. chwalę się, chwalisz się itd.

Słowo zwrotne, jest to słowo, które oznacza, że czynność jaka, zwraca się na tę osobę lub rzecz, która tęż czynność wykonywa. Słowo zwrotne powstaje ze słów czynnych, i przybiéra zaimek zwrotny się, siebie, np. uczyć się; pogodzić się.

Słowa bywają: a) czynne przechodnie, kiedy oznaczają czynność, przechodzącą na kogo lub na co, np. chwalę (brata), kocham (matkę), ganię (leniwca) [...]; d) zwrotne, powstałe z czynnych przechodnich przez dodanie zaimka: się, na oznaczenie, że czynność podmiotu zwraca się ku temuż samemu podmiotowi, np. chwalić się lub siebie (a nie kogoś drugiego), trapić się lub siebie, znać się, myć się, itp. [...].

Jeżeli słowom czynnym przechodnym towarzyszy zaimek zwrotny się, wyrażający osobę lub rzecz, na którą zwraca się jej własna czynność, natenczas słowa takie nazywamy zwrotnemi; np. uczę się, trudzisz się, chwali się, kocha siebie, budujemy się, strzeżcie się, biją się, leczą się, i t. p.

Jeżeli słowo czynne przechodnie wyraża czynność, która przechodzi na tę samą istotę działającą, czyli zwraca się na nią samą, np. chwalę siebie, myję siebie, grzeję się, strzegę się, leczę się, uczę się itp., to słowo takie nazywamy słowem zwrotnym.