Słownik historyczny
terminów gramatycznych online

zmiana fonetyczna
Hierarchia Dzieła

Hasło w cytatach: fonetyczna zmiana, zmiany fonetyczne
Język: polski
Dział: Fonetyka (współcześnie)
EJO 1999, 693 Definicja współczesna

Zmiana fonetyczna. Przeobrażenie dźwiękowe form jęz. związane z funkcjonowaniem jęz. w czasie. Przyczyny z. f. są rozmaite, przede wszystkim niedokładne naśladownictwo jęz. starszych przez dzieci, wpływ substratu i superstratu, prawo mniejszego wysiłku itp.

Cytaty

Trz/1865, s. 61

Zachodzą przytém niektóre fonetyczne zmiany n. p. έ-νειμ-α i έ-νεμ-μα zam. ε-νεμ-σα piérw. νεμ (udzielać) [...].

Trz/1865, s. 63

Czas przeszły niedokonany, o którym teraz mówić będziemy, jest formacyją czysto słowiańską i wtenczas dopiéro powstałą, kiedy się Słowianie od reszty bratnich narodów już zupełnie byli oddzielili. Powstał on zaś z aorystu złożonego według MIKLOSICHA w ten sposób, że między źródłosłów właściwego czasownika a posiłkowy aoryst piérwiastek słowa posiłkowego w postaci słowiańskiej jes wtrącono; s musiało odpaść zetknąwszy się z aorystyczném s(ch), je zaś uległo w starosłowieńskiém następującym częścią fonetycznym, częścią etymologicznym zmianom [...].

Jes/1886, s. 87

Po przegubie twardym (z wyjątkiem g, k, ch), następuje: e miękkie, przyczem zachodzą zmiany fonetyczne podług ogólnych prawideł (zmiękczenia i zwątlenia).

Kr/1897, s. 11 Definicja

§ 3. Zmiany fonetyczne i analogiczne. Zmiany w języku każdego narodu bywają głównie dwojakiego rodzaju: jedne z nich polegają na zastąpieniu jednego dźwięku drugim: są to zmiany fonetyczne, głosowe, ułatwiające przeważnie samo wymawianie; drugie zaś są zmianami postaci wyrazów na wzór innych i polegają na upodobnieniu jednych form gramatycznych do drugich, co w gramatyce nazywa się analogją.

SW/1900-1927, s. 759 Definicja

Fonetyczny przym. od Fonetyka: Zmiany fonetyczne (= polegające na zastępowaniu jednego dźwięku drugim, głosowe). Pisownia fonetyczna (= zgodna w przybliżeniu z brzmieniem). Transkrypcja fonetyczna (= pisownia oddająca dokładnie rzeczywiste wymawianie).

Kr/1917, s. 60 Definicja

Zmiany jednych dźwięków na drugie dokonywają się pod wpływem sąsiedztwa z pewnemi dźwiękami, lub wskutek położenia w wyrazie. Wskutek tego mamy różne postaci wyrazów, różniące się swemi głoskami, a które jednak są tego samego pochodzenia; np.: ręka... rąk... ręce... rączka [...] § 109. Takie zmiany głosek nazywamy zmianami fonetycznemi.

Kr/1917, s. 81

Język żywy, przeciwnie, rozwija się wciąż, a rozwój jego stanowią nieznaczne ale bezustanne zmiany, jakim podlega. Zmiany te są różnorodne; najważniejsze dla języka są zmiany fonetyczne i analogiczne.

Szob/1923, s. 56 Definicja

Przeobrażenia żywe, związane ze współczesnemi zwyczajami wymawiania, nazwaliśmy przemianami fonetycznemi, przeobrażenia odziedziczone, pochodzące z dawniejszych epok historii językowej, będziemy dla wyróżnienia nazywali zmianami fonetycznemi. Zmiany głosek [...] opierają się na pewnych tendencjach wymawianiowych, czyli na zwyczajach fonetycznych.

Nitsch/1923, s. 429

[...] trudno nieraz określić, czy zmiana wszędzie jest fonetyczna, czy też np. tylko przed l, a modyfikuje jeszcze sprawę częste przechodzenie i y przed zamykającem zgłoskę ł w ó lub u, rozszerzające się czasem analogicznie na zgłoski otwarte, o czem niżej.

Nitsch/1923, s. 463

Fonetyczne zmiany doprowadzają -ǫł -ęła do -ół -ėła [...].

ŁośFl/1923, s. 248

§ 4. W deklinacji niezmienny morfologicznie temat łączy się z różnemi końcówkami. Zmiany fonetyczne nie przeszkadzają nam uznać niezmienności morfologicznej tematu np. las-u, lesi-e. Niekiedy jednakże wskutek procesów fonetycznych zaszły w temacie zmiany, których dziś ogół od morfologicznych odróżnić nie umie np. niebo, niebiosa. Nie jesteśmy też pewni, czy taka oboczność stp. jak gospodzin-, gospodn-a wyniknęła z przyczyn fonetycznych czy morfologicznych. Wyraźnie morfologiczną jest różnica między poganin-a a pogan-om, gdyż temat w formach liczby poj. zawiera morfemę in-, której nie zawiera i nie zawierał nigdy temat form przypadkowych l. mn. i podw.

Rozw/1923, s. 61

Przyczyny ewolucji, odbywającej się w różnych czasach różnem tempem i obejmującej szerszy lub węższy zakres, ale nieustannej, a mało dostrzegalnej w osobnych każdorazowych momentach czasu, nas tu nie obchodzą, tylko jej sposób, jakość i rodzaj zmian fonetycznych, bo od tego zależy systematyka przedstawienia.

Łoś II/1925, s. 2

Niezawsze jednak wyszukanie rdzenia w wyrazie przy pomocy porównywania wyrazów tak zw. pokrewnych, t. j. utworzonych od wspólnego rdzenia, jest tak łatwe. Czasem utrudniają sprawę jakieś szczególne zmiany fonetyczne, czasem brak wyrazów pokrewnych.

Gaert/1927, s. 31

Zdobywszy drogą wskazanego studjum dostateczny zapas wiadomości, należy jeszcze zyskać ogólny pogląd na zmiany fonetyczne.

Powiązane terminy