terminów gramatycznych online
samogłoska długa
Samogłoski długie stoją w opozycji do samogłosek krótkich. Dzisiaj w jęz. polskim wszystkie samogłoski są pod względem iloczasu obojętne. Jednakże do XVI w istniała w jęz. pol. opozycja samogłosek długich do krótkich.
Cytaty
Nie ma żadnego innego języka, który by się mógł poszczycić, jak polski, tylą gatunkami głosów średnio- i zupełniotwardych, miękkich pojedyńczych i złożonych; który by tyle miał samogłosek jako to czystych, nosowych, otwartych, ścisnionych, krótkich, długich, i złożonych z nich dwó- i trzygłosek.
W istocie Zaborowski nadmienia, że niegdyś samogłoski długie wyrażali Polacy przez litery podwójne, lecz nie wyjaśnia, które samogłoski poczytywano za długie, a które za krótkie.
Z żadnéj grammatyki łacińskiéj nie mógł się dowiedziéć [Parkosz, 1440] o otwartych i ściśnionych samogłoskach: czytał w nich tylko, że każda samogłoska może być długa lub krótka (longa vel brevis), i to zastosował do pisma polskiego.
Bo tylko w starożytnych językach następstwo spółgłosek (positio firma) czyni poprzedzającą samogłoskę długą.
Prof. Małecki piérwszy z gramatyków naszych wypowiedział, że nasze samogłoski tak zwane pochylone, czyli kréskowane są szczątkami samogłosek niegdyś długich. W językach pokrewnych, jako to: w sanskrycie, greczyznie itd. dzielą się samogłoski na krótkie i odpowiedni jim długie.
[...] I w saméj rzeczy, każdá samogłoska ze swéj przyrody długá niczym jinnym nie jest, jak tylko kontrakcyją dwu samogłosek krótkich jednego i tego samego brzmieniá w jednę zgłoskę […].
Przypuściwszy nawet, że samogłoski nasze w skutek pádającego na nie przygłosu stają się w przedostatniéj zgłosce długiemi, coby być mogło, to i w takim razie, jeżeli nie chcemy sobie zagmatwać gramatycznych powszechnie przyjętych pojęć o jiloczasie, to i tak w języku naszym o samogłoskach długich mowy być nie może, gdyż według powszechnie przyjętych zásád samogłoski długie mogą być w języku tylko 1) s przyrodzeniá, 2) dlá nástępstwa spółgłosek, 3) i przez kontrakcyją. Żáden jednakże s tych 3ech przypadków w języku naszym nie zachodzi, a jeżeli jest kontrakcyjá, to samogłoska kontrahowaná, czyli powstała z dwu samogłosek, przybierá jinny głos, a nástępnie przestaje być samogłoską długą; bo gdyby przez kontrakcyją stáwała się długą, musiałoby np. á pochylone, powstałe s kontrakcyji w końcowych zgłoskach wyrazów [...] pozostać długim, co w naszym języku jest niedorzecznością [...].
W dawnej polszczyźnie, przed wiekiem XV-ym, były jeszcze samogłoski długie i krótkie; wymawiano np. samogłoski długie w wyrazach takich jak: pan, mam, dziad, dobra, dobrej, dobrego, widział, stoł i t. p., a krótkie w wyrazach: pana, matka, głowa, stołu, widziała i t. p.
é (e z akcentem prostym) jest e jasne, wymówiono ustami szeroko rozwartemi, a ê jest długie, e przytłumione; prz.: pé noga, café kawa, lê czyta, vê widzi [...].
Zmiany głoskowe. Zmiany żywe i historyczne. Wymiany głoskowe (oboczności). Głoski oboczne. Głoska podstawowa i oboczna. Upodobnienie głoskowe (do przedniej głoski czyli wsteczne, do następnej głoski czyli postępowe, pod względem artykulacji krtani, pod względem miejsca artykulacji w jamie ustnej, pod względem stopnia rozwarcia narządów mowy). Stosunek chronologiczny zmian głoskowych. Wzdłużenie (samogłoski podstawowej). Stwardnienie i zmiękczenie spółgłosek. Iloczas. Samogłoski długie i krótkie. Dwugłoski. Półsamogłoski (mocne i słabe). Samogłoska e ruchome. Przestawka głosek.
Wzdłużenie samogłosek. W dzisiejszym języku żywym nie ma samogłosek długich i krótkich. Pozostały tylko ich ślady np. w chronologicznych zmianach samogłosek niedawno ścieśnionych np. é dziś e.
Długie, p. samogłoski.
★Samogłoski (pełnogłoski, vocales) dzielą się: a) ze względu na iloczas na ★długie (longae), ★krótkie (breves) i zredukowane.