samogłoska długa

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Prz/1792
• Szum/1809
• Prz/1816
• SkorM/1828
• Rozp/1830
• Kurh/1852
• Łaz/1861
• Mał/1863
• Malin/1869
• Mał/1879
• Kr/1897
• Lor/1907
• PolTerm/1921
• Król/1922
• Nitsch/1923
• Rozw/1923
• Szob/1923
• Gaert/1927
• Kor/1961

Samogłoski co do Iloczasu są dwojakie: Długie : η, ω, Krótkie: ε, ο; Wątpliwe: α, ι, υ.

Nie ma żadnego innego języka, który by się mógł poszczycić, jak polski, tylą gatunkami głosów średnio- i zupełniotwardych, miękkich pojedyńczych i złożonych; który by tyle miał samogłosek jako to czystych, nosowych, otwartych, ścisnionych, krótkich, długich, i złożonych z nich dwó- i trzygłosek.

Jeźli Rossyjanie, podług uwagi Michała Łomonosowa, Przełożyciela Ilijady Homerowskiej na Język Rossyjski i Tworcy Grammatyki dla swoich Rodakow, zniewoleni bywają tu i owdzie, w parze slow, całkiem jednako powtarzanych, a nie jedno znaczących, kłaźdź rożne joty w obu nad Samogłoskami, w podobnych złogach jednego i drugiego, to nie dlatego, aby te joty wskazywały gdziekolwiek odmianę zawsze jednostajnego brzmienia tych samych Samogłosek na jaśniejsze lub ciemniejsze, lecz, żeby postrzeżone było rozznaczenie rownopismowanych słow na złogach, gdzie ta sama Samogłoska w jednem słowie będzie, co do iloczasu, długą, a w drugiem krotką, lub przeciwnie. Takowe joty nazywają się u Rossyjan czertami nadstrocznemi.

W wzorowém uporządkowaniu głosek Samskrytu, samogłoski od spółgłosek są odłączone i pierwsze w abecadle zajmują miejsce; ilość onych wynosi czternaście, a pomiędzy niemi dziesięć pojedynczych, a cztery złożonych, czyli dwugłosek (dyphtongów). Pomiędzy pojedynczemi jest pięć krótkich, i tyleż długich, a to tak, iż każda krótka samogłoska ma odpowiednią sobie długą.

Długie Samogłoski znamionują się tu wraz z Dwugłoskami (Dyphtongami) e, i o, znamieniem zwaném Circumflexus.

W istocie Zaborowski nadmienia, że niegdyś samogłoski długie wyrażali Polacy przez litery podwójne, lecz nie wyjaśnia, które samogłoski poczytywano za długie, a które za krótkie.

Z żadnéj grammatyki łacińskiéj nie mógł się dowiedziéć [Parkosz, 1440] o otwartych i ściśnionych samogłoskach: czytał w nich tylko, że każda samogłoska może być długa lub krótka (longa vel brevis), i to zastosował do pisma polskiego.

Bo tylko w starożytnych językach następstwo spółgłosek (positio firma) czyni poprzedzającą samogłoskę długą.

[...] Przemian samogłosek otwartych e, o, ę, w ściśnione é, ó, ą, a ściśnionych w otwarte nie można pod ścisłe prawidła bez licznych wyjątków podciągnąć. Ta nieprawidelność zdaje się stąd pochodzić, że samogłoski e, o, wtenczas przechodziły w staréj polszczyźnie w é, ó ściśnione, gdy przez położenie swoje stawały się długiemi. Podobnież kreskowano długie a. Dziś, kiedy iloczas (prozodja) zaginął, i zwyczaj co do brzmienia ściśnionych é, ó się zmienia, nie możemy przemian tych samogłosek pod ścisłe podciągnąć prawidła. Co do ę, ą, rzecz się ma inaczéj, te bowiem z natury swéj są długiemi samogłoskami [...], ale częstokroć nie są żródłowemi, stąd pochodzi ich nieprawidelność [...].

Brzmienia nasze pochylone były w najdawniejszéj polszczyźnie długiemi samogłoskami.

Te podwójne litery, choć pewnie w praktyczném zastósowaniu tu i owdzie błędnie kładzione, w zasadzie głównéj miały jednak wyrażać zawsze samogłoskę długą.

§. 74. Powiedziało się w §. 22, że samogłoski nasze pochylone są ostatnim zabytkiem długich niegdyś samogłosek.

Prof. Małecki piérwszy z gramatyków naszych wypowiedział, że nasze samogłoski tak zwane pochylone, czyli kréskowane są szczątkami samogłosek niegdyś długich. W językach pokrewnych, jako to: w sanskrycie, greczyznie itd. dzielą się samogłoski na krótkie i odpowiedni jim długie.

Przypuściwszy nawet, że samogłoski nasze w skutek pádającego na nie przygłosu stają się w przedostatniéj zgłosce długiemi, coby być mogło, to i w takim razie, jeżeli nie chcemy sobie zagmatwać gramatycznych powszechnie przyjętych pojęć o jiloczasie, to i tak w języku naszym o samogłoskach długich mowy być nie może, gdyż według powszechnie przyjętych zásád samogłoski długie mogą być w języku tylko 1) s przyrodzeniá, 2) dlá nástępstwa spółgłosek, 3) i przez kontrakcyją. Żáden jednakże s tych 3ech przypadków w języku naszym nie zachodzi, a jeżeli jest kontrakcyjá, to samogłoska kontrahowaná, czyli powstała z dwu samogłosek, przybierá jinny głos, a nástępnie przestaje być samogłoską długą; bo gdyby przez kontrakcyją stáwała się długą, musiałoby np. á pochylone, powstałe s kontrakcyji w końcowych zgłoskach wyrazów [...] pozostać długim, co w naszym języku jest niedorzecznością [...].

* Przeciwnie dwie samogłoski jednobrzmienne (np. a a, u u itd.) albo dwie samogłoski jednorodne (np. a o, lub a e, lub o e itp.), spływały z sobą wśród takich okoliczności w odnośnéj językowéj epoce nie w diftong, lecz w jednę samogłoskę długą; tak np. z bywaami powstało bywāmi, dziś bywam.

é (e z akcentem prostym) jest e jasne, wymówiono ustami szeroko rozwartemi, a ê jest długie, e przytłumione; prz.: pé noga, café kawa, lê czyta, vê widzi [...].

Zmiany głoskowe. Zmiany żywe i historyczne. Wymiany głoskowe (oboczności). Głoski oboczne. Głoska podstawowa i oboczna. Upodobnienie głoskowe (do przedniej głoski czyli wsteczne, do następnej głoski czyli postępowe, pod względem artykulacji krtani, pod względem miejsca artykulacji w jamie ustnej, pod względem stopnia rozwarcia narządów mowy). Stosunek chronologiczny zmian głoskowych. Wzdłużenie (samogłoski podstawowej). Stwardnienie i zmiękczenie spółgłosek. Iloczas. Samogłoski długie i krótkie. Dwugłoski. Półsamogłoski (mocne i słabe). Samogłoska e ruchome. Przestawka głosek.

Wzdłużenie samogłosek. W dzisiejszym języku żywym nie ma samogłosek długich i krótkich. Pozostały tylko ich ślady np. w chronologicznych zmianach samogłosek niedawno ścieśnionych np. é dziś e.

Uwydatnianie różnic iloczasowych, i to nie tylko przy ogólnie polskich długich [samogłoskach] i krótkich, ale też zależnie od dzisiejszego akcentu, cechuje całe Kaszuby północne [...].

Miarą rozprzestrzenienia wyraźnej i psychicznie usamodzielnionionej różnicy [samogłoskek] długich i krótkich jest rozróżnianie 'ī ū od 'ĭ ŭ [...].

Natomiast u Kaszubów występuje ona jako obowiązujący typ morfologiczny w niektórych grupach klasy III i w klasie IV 1, i to przy wszystkich samogłoskach pierwotnie długich, a więc też przy i u.

Ale, jak już zaznaczyłem, długie samogłoski różniły się od krótkich od dawna także jakością; jeżeli zabytki pozwalają to stwierdzić na pewno dla XIV wieku, to porównanie z narzeczami kaszubsko-słowińskiemi skłania nas przypuścić to samo co najmniej dla wieków X—XII.

W zgłosce bezpośrednio przedprzyciskowej, jeżeli przyciskową była pierwotnie długa samogłoska [...]; to skrócenie krzyżuje się z wypadkami metatonji akutowej zgłoski na nowocyrkumfleksową oraz może krótkością zgłoski rdzennej dawnych cyrkumfleksowych i krótkowokalicznych barytonów, które przesunęły przycisk w myśl prawa de Saussure’a np. w instr. sing. [...].

Długie, p. samogłoski.

Fakultatywności rodzimej terminologii gramatycznej położył tamę podręcznik polszczyzny O. Kopczyńskiego [...].

Terminologia. Litera vocalis brevis — głoska samogłoska, wokala krótka, longa — długa, [...], accentus — znamię, ton (t.. 3), przygłos (t. 3, przyp., s. 33), przygłoska (Układ, s. 138), akcent (Układ, s. 238).