terminów gramatycznych online
rzeczownik zwierzęcy
Cytaty
W rzeczownikach zwierzęcych, z których mamy mnóstwo takich, co równie płci męskiéj jak żeńskiéj służą, gdy chcemy wydać płeć wyraźnie, nie możemy zgadzać przymiotnika z domyślnym wyrazem samiec lub samica, ale te słowa wyraźnie kłaść musimy, np. tłusty samiec zając, tłusta samica zając, źle by było, bo przeciw zwyczajowi mówić, tłusta zając.
Przymiotniki polskie, jakeśmy wyżéj mówili, mają trzy zakończenia na trzy rodzaje, a każdy rodzaj ma szczególne sobie służące przypadkowanie, w obydwu liczbach, które się z żadną z rzeczowników formą nie zgadzają. Stąd wypływają trzy formy: 1wsza na przymiotniki rodzaju męskiego, 2ga na przym. r. żeńskiego, 3cia na przym. r. nijakiego. Że zaś rzeczowniki zwierzęce i nieżywotne, tudzież z ludzkich nijakie, są w l. m. zawsze r. żeńskiego; przeto przymiotniki dwie tylko mają formy liczby mnogiéj; na rodzaj męski, która tylko do ludzkich imion mężczyzn, i na żeński, która do wszelkich innych należy.
Rzeczowniki źwiérzęce, to jest nazwy istot wszystkich życiem obdarzonych np. lew, baran, kogut, szczupak, wąż, komar, ślimak, koral itp.
[Rzeczowniki] Źwiérzęce męzkie przyjmują: -ów, gdy więcéj pojedynczości przedmiotów baczymy; -y (lub -i), skoro przedmioty ogólniéj uważamy.
Rzeczowniki [...] zwierzęce są te, które tylko zwierzętom służą, np. wół, krowa, cielę.
[…] Lecz poniewáż w skłánianiu rzeczowników rodzaju męzkiego osobowych i zwierzęcych używá język nasz formy dopełnácza zamiást formy biernika […].
[…] Prócz tego zajimek ƶáden mający formę przymiotnikową, używá się jak jinne przymiotniki w sposób epitetu tak z rzeczownikami osobowemi, jak zwiérzęcemi i nieżywotnemi […].
Przypadek ten bardzo sprzecznym zdaniom podlega, bo są jedni którzy bezwzględnie do rzeczownikówludzkich lub zwierzęcych, każą pisać ymi, wychodząc z tej zasady, że: co jest w rodzaju męzkim w liczbie pojedynczéj, pozostaje przy nim i w liczbie mnogiéj.
UWAGA. Dla wprawy w zgadzaniu przymiotników z rzeczownikiem dla przekonania dzieci, że głównie słowo rządzi przypadkami, dobrze jest przypadkować takowe wyrazy z dorobioną do nich myślą, zwracając uwagę na zakończenie przymiotników w trzecim przypadku liczby mnogiéj i w 6m przy rzeczownikach rodzaju męzkiego i nijakiego, a w liczbie mnogiéj przy osobowych i zwierzęcych albo nieżywotnych. (Wyraz lub końcówka będąca cechą przypadku, powinna być podkreślaną).
Wzór 2-gi. Liczba pojedyńcza (rzeczowniki zwierzęce). Rodzaj męzki. Forma 1-sza. [...] Rodzaj żeński. Forma 2-ga.
Pamiętać należy praktyczną zasadę: rzeczowniki osobowe mają Biernik l. mn. = Dopełniaczowi; rzeczowniki zaś zwierzęce i nieżywotne mają Biernik licz. mn. = Mianownikowi.
Мужскія названія животныхъ. Zwierzęce
Rzeczowniki zaś zwierzęce i nieżywotne zachowały do dziś dawne formy biernika.