terminów gramatycznych online
rzeczownik żywotny
Cytaty
[...] Przymiotniki z rzeczownikami nieżywotnemi w r. m. położone mają przypadek 4ty jak piérwszy, z żywotnemi zaś ludzkiemi, czy zwierzęcemi zawsze jak 2gi np. kupiłem dobre siodło, i dobrego konia.
Rzeczowniki żywotne, zakończone na samogłoskę nosową, przybierają podniebienną spółgłoskę ć, zamiast podniebiennéj spółgłoski ń: od cielę formujemy cielęcia nie cielenia, bo cielenia zdawałoby się pochodzić od cielenie.
Piérwsi nie wykładają, dlaczego w dalszych przypadkach słów imię, ramię, plemię i t. d. nie masz głoski ę (imienia); gdy przeciwnie, rzeczowniki żywotne cielę, prosię i t. p. głoskę swą nosową w dalszych przypadkach zachowują (cielęcia, prosięcia).
Spadki na Rzeczowniki żywotne nieżywotne.
Gatunki i Nazwiska Rzeczowników. Rzeczownik żywotny [...] nieżywotny [...] mężczyński [...].
Powiedzieliśmy że przymiotniki zgadzają się z rzeczownikami we wszystkiém, a ponieważ rzeczowniki żywotne mają 2gi Skł. tak jak 4ty; przeto i przymiotniki do nich użyte 2gi Skł. będą miały jak 4ty: mam stół dębowy, mam konia cisawego, i to się stosuje do wszystkich wzorów.
Rzeczowniki dzielą się na: 1. Oznaczające istoty żywe i nieżywe; np. człowiek, drzewo.
Z tego wzoru ogólnego wynika, że wszystkie przymiotniki r. m. l. p. mogą być podług niego spadkowane, bez podziału na wzory podrzędne, ponieważ dwoistość spadków jest w nim tylko skutkiem różności rzeczowników żywotnych i nieżywotnych, oraz ogólnych prawideł brzmienia głosek [...].
Wielorakość Rzeczowników [...] Żywotny, którego przedmiot jest życiem obdarzony; np. człowiek, uczeń, siostra, wół.
Niekiedy téż, mianowicie przy rzeczownikach żywotnych, bez dodanego przymiotnika, słowo kładzie się w liczbie mnogiéj.
Rzeczowniki [...] żywotne są te, które oznaczają rzeczy żyjące, np. człowiek, sroka, gąsię.
[…] Do tego skłánianiá zaliczają niektórzy, zdaje mi się niesłusznie, rzeczowniki hraƀina, podstolina, podkomoɍina, podzasina […], które z rodu swego mają mają formę rzeczownikową według analogiji rzeczowników nieżywotnych i żywotnych […].
Ze względu na znaczenie imienia rzeczownego dzielimy je na: żywotne oznaczające ludzi i zwierzęta.
Różnicę, jaka zachodzi pomiędzy 6. i 7. przyp. licz. pojed. przy rzeczownikach rodzaju męskiego i nijakiego, zachowuje się nietylko przy rzeczownikach osobowo-męskich, lecz przy wszystkich rzeczownikach rodzaju męskiego bez różnicy, czy one są osobowe, czy rzeczowe, czy żywotne, czy nieżywotne.
Rzeczownik podług przedmiotu, jaki oznacza, może być: Żywotny, który oznacza rzecz żyjącą: człowiek, ptak, zwierz, dziecko, mucha, wąż. Nieżywotny, który oznacza rzecz nieżyjącą [...] Uwaga. Rzeczownik żywotny jest tylko ten, który może poruszać się dowolnie, sam swoją mocą.
Zakończenia w przypadku I-ym wszystkich trzech rodzai rzeczowników żywotnych, t. j. ludzkich i zwierzęcych, oraz rzeczowników nieżywotnych.
Przyjimk należy stanowczo odróżniać od przysłówków, i nie mieszać w użyciu jich znaczenia. Jak przysłówki nieodstępnemi są od słów, wszędzie przed słowami się piszą; tak przyjimki nieodstępnemi są przed jimionami, to jest: rzeczownikami żywotnemi i nieżywotnemi, jakiekolwiek one noszą jimiona nazwiska lub nazwy, do wszystkich rodzajów, rzeczy i stanów też same służą.
Człowiek – uczeń – rolnik – sędzia – żołnierz – koń – orzeł – szczupak – motyl – żaba.
Te wyrazy oznaczają osoby lub zwierzęta — czyli istoty żyjące i nazywają się rzeczownikami żywotnemi. Do rzeczowników żywotnych liczą się też w gramatyce nazwy duchów i bóstw (anioł, Jowisz). Rzeczowniki żywotne dzielą się na ludzkie czyli osobowe (ojciec, syn, siostra) i zwierzęce (koń, pies).
Wszelkie rzeczowniki żywotne (tj. osobowe i zwierzęce) mają formy biernika przejęte z dopełniacza (np. widzę rolnika, pana, kupca,...), gdy tymczasem w liczbie mnogiej z rzeczowników żywotnych tylko osobowe zastępują biernik formami dopełniacza.
Rzeczowniki, które są imionami istot żyjących, nazywają się rzeczowniki żywotne.
Kamień, grób, stół, pióro, dom, rów i t. d. są rzeczowniki nieżywotne.
Niekiedy, u rzeczowników żywotnych, kładzie się przyimek a w 4-ym przypadku, n. p. amar a Deus (miłować Boga) [...].
Rzeczowniki (substantiva) - wyrazy oznaczające osoby lub rzeczy (zmysłowe lub umysłowe) [...] c) żywotne, np. człowiek, zwierzę i nieżywotne, np. kamień.
Żywotne, p. rzeczowniki.
Ale wśród nieosobowych jest dużo takich, które nazywają istoty żyjące, np. pies, motyl, pstrąg, żółw, zaskroniec, jastrząb, wydra, ćma, sowa, jaszczurka. Nazywamy je łącznie z osobowymi rzeczownikami żywotnymi w przeciwstawieniu do wszystkich nazywających istoty nie żyjące, czyli nieżywotnych, np. dom, zeszyt, las, półwysep, góra, burza, rzeka, morze, cnota, postanowienie, związek.