terminów gramatycznych online
rzeczownik zbiorowy
Język: polski
- Części mowy odmienne: Malecz/1882
- Część I (wstępna): Jes/1886
- Część trzecia. Rzecz o słowach: Such/1849
- Deklinacja I (Nominativus singularis ...., Nominativus pluralis ... Locativus dualis): Łoś III/1927
- Dział X. Końcówki przymiotnikowe i zbiorowe na two stwo, rzecz. wspólnych: Oż/1883
- Fleksja czyli nauka o odmianach: Kr/1897
- Nauka o formach (Flexya): Mał/1863, Mał/1879
- Nauka o słowach i ich odmianach: Łaz/1861
- Nauka o wyrazach. Nauka o znaczeniu wyrazów: Król/1922
- Nauka o wyrazie: Kl/1939
- Nauka o znaczeniu wyrazów (semantyka): Szob/1923
- Nauka odmiany wyrazów: Kon/1920
- O rzeczowniku: Kam/1870
- O rzeczowniku i przymiotniku: Bor/1830
- O zdaniu pierwotném czyli gołém: Gr/1861
- O zdaniu pojedyńczym: Kras/1897
- Pisownia: Król/1907
- Rozdział II. O Rzeczowniku: Szt/1854
- Rzeczowniki: Desz/1846
- Semantyka: PolTerm/1921
- Składnia: Kurh/1852
- Skłanianie rzeczowników: Malin/1869
- Słowniczek: Gaert/1927
- Słownik, cz. II (P - Ż): SWil/1861
- Słownik, tom X (Wyg-Ż): Dor/1958–1969
- Słówko o układzie tego dzieła: Bor/1830
- Tworzenie się i skłanianie zajimków, jako też skłanianie zajimkowe przymiotników: Malin/1869
- Wiadomości wstępne: Kr/1917
- Znaczenie i życie wyrazów: Łoś II/1925
- Словопроизведенiе [Źródłosłów]: Grub/1891
Rzeczowniki zbiorowe (collectiva) są to formacje odrzeczownikowe oznaczające zbiory przedmiotów nazwanych przez podstawę słowotwórczą, np. ptactwo 'zbiór ptaków'.
Cytaty
Rzeczownik [...] złożony, który się z kilku wyrazów składa: arcy-biskup, przedsięwzięcie. — zbiorowy, gdy jeden wyraz wielość oznacza; lud, ślachta, wojsko, las. — liczbowy, gdy wyraża ilość czego: jeden, pięć, dziewięć, tysiąc, piąty.
W Rozdziale III. między gatunkami Rzeczowników, jest tak nazwany mężczyński (c), nie-mniej kobiecy, samczy, samiczy, stanowy, zbiorowy, liczbowy, i t. d.
Rzeczowniki tak zwane zbiorowe, które pod postacią pojedynczéj liczby zawierają liczbę mnogą np. szlachta, bracia, księża itp.
Biernik pierwiastkową postać dochowuje [...] w Rzeczownikach zbiorowych; np. naród, lud, gmina, tłum, dobytek, drób'.
Wyrazy księża, bracia uważane dawniéj za rzeczowniki zbiorowe liczby pojedyńczéj, biorą się teraz w znaczeniu liczby mnogiéj.
Rzeczowniki [...] zbiorowe są te, które przy zakończeniu liczby pojedynczéj obejmują wiele rzeczy osobnych jednego rodzaju, gatunku, stanu i t. d., np. lud, naród, gromada.
Rzeczownik, a, lm. i, m. gram. v. Imię rzeczowne; część mowy należąca do odmiennych; obejmuje wyrazy będące nazwami rzeczy jakichkolwiek, w najobszerniejszém znaczeniu; rzeczownikiem jest każda nazwa istoty żyjącéj, tworu przyrodzenia, dzieła rąk ludzkich, wyobrażenia umysłowego. Rzeczowniki ze względu na znaczenie tego czego są nazwą, dzielą się na: a) żywotne, będące nazwą istot żyjących, a te jeszcze na ludzkie i zwierzęce; b) nieżywotne, będące nazwą istot lub wyobrażeń niemających życia widocznego takiego jak w ludziach i zwierzętach; c) własne v. szczególne, które służą wyłącznie jednéj rzeczy; d) pospolite v. ogólne, które służą do oznaczenia różnych rzeczy podobnych; e) zbiorowe, które pod postacią liczby pojedyńczéj wyrażają zbiór jednorodnych v. jednoprzymiotowych istot, rzeczy; f) liczebne, v. liczbowe (v. Liczbowniki), oznaczające lik, liczbę; g) porządkowe, wyrażające następstwo rzeczy za rzeczą; h) pierwotne, z których inne się formują; i) pochodne, z innych ukształtowane; j) zdrobniałe albo spieszczone, wyrażające małość drobność, albo też pieszczotę; k) zgrubiałe, które znaczą wielkość a razem niezgrabność i często wyrażają pogardę dla nazywanych niemi rzeczy; 1) słowowe, uformowane ze słów i przedstawiające w formie rzeczownika czynność lub stan oznaczony słowem, z tych uformowane od słów zaimkowych zowią się jeszcze zaimkowemi, a te wszystkie są rodzaju nijakiego. Rzeczowniki w języku polskim mają trzy odmiany, wyróżniające się rozmaitemi kształtami zakończenia : a) przez rodzaje, wyrażające płeć lub jéj podobieństwo, ob. Rodzaj; b) przez liczby pojedyńczą, podwójną i mnogą, ze względu czy rzeczownik wyraża jedną, dwie lub wiele osób albo rzeczy; c) przez przypadki v. spadki wyrażające stosunek rzeczy do rzeczy lub czynności do tego na co się wywiera.
Zbiorowy, a, e, p. 1) od zbioru, zawierający wiele rzeczy, wiele osób. [...] gram. Imię zbiorowe lub rzeczownik zbiorowy; imię, które w liczbie pojedyńczéj oznacza więcéj niż jedną osobę lub rzecz, zbiór osób lub rzeczy, np. rodzeństwo [...].
[…] Rzeczowniki rodz. nij. mają 4ty p. jak 1szy, ale te rzeczowniki zbiorowe na stwo zakończone, które oznaczają małżeństwo, mają (jak osobowo-męskie) 4ty p. jak 2gi […].
[…] Rzeczowniki rodz. nij. mają 4ty p. jak 1szy, ale te rzeczowniki zbiorowe na stwo zakończone, które oznaczają małżeństwo, mają (jak osobowo-męskie) 4ty p. jak 2gi np. Spotkałem państwa Leduchowskich. Przepraszam kochanych państwa.
Gdy podmiotem jest rzeczownik zbiorowy zakończony na stwo, dwie osoby różnéj płci oznaczający, wtedy orzecznik tak czasowny, jak przymiotny kładzie się w liczbie mnogiéj, n. p. Księstwo wyjechali. Wujostwo przybyli.
Nadto co innego są rzeczowniki zbiorowe (collectiva), oznaczające cały ogół osób lub rzeczy, np. szlachta, wojsko, stado, zboże, pieniądze, a co innego rzeczowniki jednostkowe, jak np. szlachcic, ułan, koń, ziarno, grosz.
Daléj nauczá prof. Sztochel, że rzeczowniki zbiorowe mają biernik jak mianownik […].
[…] Są w języku naszym 3 rzeczowniki zbiorowe, to jest oznaczające w liczbie pojedynczéj wielość osób, a takimi są: slaɦta, braća i kśęƶá […].
[…] Rzeczownik zbiorowy paɳstvo łączym z liczbą mnogą tych jimion włásnych […].
Ze względu na znaczenie imienia rzeczownego dzielimy je na: [...] zbiorowe oznaczające ogólnie wiele osób lub rzeczy razem zebranych.
Samą pojedyńczą liczbę mają rzeczowniki: zbiorowe jak: rycerstwo, rodzeństwo, państwo, (pan i pani), duchowieństwo, szlachta.
Nadto co innego są rzeczowniki ZBIOROWE (collectiva), oznaczające cały ogół osób lub rzeczy, np. szlachta, wojsko, stado, zboże, pieniądze, a co innego rzeczowniki JEDNOSTKOWE, jak np. szlachcic, ułan, koń, brzoza, grosz.
Rzeczownik podług przedmiotu, jaki oznacza, może być: [...] Pojedyńczy, który oznacza rzecz pojedyńczo, osobno, samą jedną: ojciec, matka [...] Zbiorowy, który oznacza rzeczy lub osoby gromadnie, zbiorowo: rodzice, rodzeństwo, stryjostwo, wojsko.
W pisowni koniecznie się wymaga, zamieniając rzeczowniki męskie, żeńskie, i średnie na zbiorowe, nie kaleczyć składu rzeczowników tychże, gdzie z, dz, c, na końcu jest rzecz. zostaje niezmienną, osobliwie w następnych rzecz. Mąż, męża męz-stwo; męż-ny, a nie męsny męstwo i t. d.
Naród – szlachta – dziatwa – wojsko – stado – gromada – zboże – kwiecie [...].
Rzeczowniki powyższe oznaczają zbiór osób lub rzeczy; nazywają się przeto rzeczownikami zbiorowemi.
Собирательное, zbiorowe, которое однимъ словомъ выражаетъ нѣсколько или много предметовъ, составляющихъ какъ-бы одно цѣлое, напр. rodzina, naród, wojsko, tłum, stado, las, zboże, и проч.
Rzeczowniki zbiorowe, oznaczające masę, lub przedmioty, w których odróżniamy części składowe; np. tłumu, gminu, ludu, narodu, orszaku, pułku, kraju, ogrodu...
Okoliczność sposobu, określona wprost, wyraża się: 1). Najczęściej przez przysłówki i wyrażenia przysłówkowe sposobu, jako to: tak, owak, inaczej, podobnie, powoli, prędko […]. 2) Często samym przypadkiem 6. bez przyimka, zwłaszcza jeżeli rzeczownik sam przez się wyraża pojęcie sposobu; np. takim sposobem, trybem, porządkiem, obyczajem [...], a także w l. mn. rzeczowników zbiorowych, np. parami, tuzinami, gromadami itp..
u w końcówkach mają w II. przyp. l. p. r. m. rzeczowniki [...] umysłowe, nazwy pojęć oderwanych, jak np. umysłu, rozumu, talentu, przypadku, gniewu, żalu itp. oraz zbiorowe, oznaczające masę, lub przedmioty, w których odróżniamy części składowe: tłumu, gminu, ołowiu, dworu, boru, lasu, roku [...].
§ 18. Już z tych przykładów widać, że rzeczownikami mogą być wyrazy o bardzo różnym znaczeniu, dla tego też w gramatyce, wśród samych rzeczowników, odróżniamy rzeczowniki osobowe od rzeczowych, żywotne od nieżywotnych, zmysłowe od umysłowych, własne od pospolitych, zbiorowe od jednostkowych.
Rzeczowniki zbiorowe oznaczają zbiór przedmiotów lub też ludzi, np. las, wojsko, tłum, zwierzyna, flota, zboże, szlachta, młodzież [...].
Również nie posiadają liczby mnogiej niektóre rzeczowniki zbiorowe, np. zwierzyna, nabiał, szlachta, pierze, kwiecie i t. p.
Żołnierz, szlachcic, grosz, brzoza oznaczają nazwę jednej tylko osoby lub rzeczy, są to więc rzeczowniki jednostkowe.
Rzeczowniki: wojsko, szlachta, zboże, naród, nabiał, bielizna, liście, nasienie i t. d. oznaczają zbiór rzeczy lub osób, dlatego nazywają się rzeczowniki zbiorowe.
Rzeczownik. Rzeczowniki zmysłowe i oderwane (umysłowe), rzeczowniki pospolite i własne, rzeczowniki zbiorowe i jednostkowe.
Rzeczowniki dzielą się na: zmysłowe: zwierzę, stół, woda..., oderwane: cnota, pilność..., pospolite: ławka, pióro, książka..., imiona własne: Wisła, Warszawa, Tatry..., zbiorowe: tłum, ludzkość, zboże..., jednostkowe: Bóg, syn, dom...
Rzeczowniki, które są nazwami przedmiotów, będących zbiorem przedmiotów jednostkowych, nazywają się zbiorowemi. [...] Wyrazy pułk, wojsko, las, ludzkość, tłum, gawiedź należą do rzeczowników zbiorowych.
Odpowiednio do podziału pojęć na konkretne i oderwane, gramatycy dzielą rzeczowniki na zmysłowe i oderwane (oczywiście w przenośnem tych wyrazów znaczeniu); nadto według innych cech znaczeniowych na osobowe i nieosobowe lub rzeczowe (pies, dom), na jednostkowe (np. człowiek) i zbiorowe (np. lud), na pospolite i własne.
§ 47. Według Woyny G. sg. na -u mają następujące rzeczowniki żywotne zbiorowe: fraucmer,gmin, lud, narod oraz wyjątkowo skop, woł [...].
Rzeczowniki (substantiva) - wyrazy oznaczające osoby lub rzeczy (zmysłowe lub umysłowe) [...] e) ★jednostkowe, np. szlachcic i ★zbiorowe (collectiva), np. szlachta.
Zbiorowe, p. liczebniki; p. rzeczowniki.
Osobną gromadę wśród rzeczowników tworzą tzw. zbiorowe, które uwydatniają wielkość, mnogość, złożoność przedmiotu, np. młodzież to 'zbiór dziewcząt i chłopców', dziatwa - 'zbiór dzieci', państwo - to 'pan i pani' lub 'więcej panów i pań', kozactwo to 'wielość Kozaków'.
Zbiorowy [...]∆Rzeczowniki zbiorowe «rzeczowniki będące nazwami istot lub przedmiotów, stanowiących zbiór jednostek»: Rzeczowniki jak: tłum, mnóstwo, lud, mrowisko, gromada itp., które oznaczają wiele osób, roślin, zwierząt czy przedmiotów, czyli ich zbiór, nazywamy rzeczownikami zbiorowymi. LEHR Gram. 53. // L.