imię żywotne

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• DwBg/1813
• Jak/1823
• Mucz/1825
• Rew/1845
• Desz/1846
• Ryk/1850
• Szt/1854
• Gr/1861
• Malin/1869
• Kr/1897

Przyp. trzeci, tak imión żywotnych jak to i nieżywotnych, kończy się pospolicie, odmiéniając drug. przyp. ostatnią samogłoskę a lub u na owi, np. męża, ogrodu, mężowi itd.

O formie trzeciej. § 25. Forma ta zamyka w sobie imiona nieżywotné, tudziéż te żywotné, któré żadnéj płci nie znaczą: to jest, do téj formy należą samé rzeczowniki rodzaju nijakiego.

Żywotne Imiona 4.

Z Imion żywotnych jedne zowiemy ludzkie: rolnik, pan, sługa, drugie źwierzęce: np. lew, zubr, ptak, wąż, ryba.

Imie jest nazwiskiem rzeczy żyjącéj lub nieżyjącéj. Każda rzecz żyjąca ma swój rodzaj, czyli płeć, po któréj się rozeznaje. Imiona też by dokładnie rzeczy malowały, muszą mieć odpowiadające im rodzaje. Rodzajem więc zowiemy w imionach żywotnych wyrażenie płci lub bezwzględności na nię; w nieżywotnych zaś imionach rodzajem zowiemy podobność zakończenia do żywotnych, płeć oznaczających lub nieoznaczających.

1) Imiona żywotne, mają 2. i 4. przypadek podobne i prawie zawsze na a zakończone. Nieżywotne zaś mają 4. jak 1. a 2. w ogólności na u.

Wyrażenia przysłówkowe są te; a) w których przyimki swój rząd tracą np. chłop w chłop, koń w koń; [...]; c) albo gdy imiona żywotne kładą się, jakby nieżywotne; np. siadł na koń, zamiast na konia, i t. d.

Niektóre jednak i tego rodzaju słowa czasem dwoisty rząd mają np. bronić z nieżywotnemi imionami rządzi 4. Skł. np. bronię sławy swojéj, ze żywotnemi 2. Skł. bronię matkę.

Niektóre imiona żywotne odmieniają się przez rodzaje, to jest albo mają oddzielny wyraz na oznaczenie płci żeńskiéj albo różnicę płci przez odmienne zakończenie wyrażają,

Jest wiele imion żywotnych, tak ludzkich jak zwierzęcych, które pod jednym i tym samym zakończeniem oznaczają oboją płeć.

Gdy podmioty spójnikami ani — ani są połączone, kładziemy orzecznik, jeżeli to są imiona żywotne, pospolicie w liczbie mnogiéj; jeżeli zaś są imiona nieżywotne, w liczbie mnogiéj lub pojedyńczéj, n. p. Mnie się zdaje, że ani Niesiecki, ani Duńczewski nie są tak dawni, jak miłość ojczyzny. (Wyrzeczenie Kossakowskiéj, kaszt. kamienieckiéj.)

[…] Jak w liczbie pojedyńczéj używá dzisiejszá polszczyzna dopełniácza jimion żywotnych w znaczeniu biernika […].

Z czasem dopełniacz wszedł w użycie wyłączne zamiast biernika w rzeczownikach r. m. osobowych i zwierzęcych, tak, że dziś wszystkie imiona żywotne męskie mają biernik zapożyczony z dopełniacza (np. widzę ojca).