rzeczownik męski

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Szum/1809
• Bor/1830
• Rozp/1830
• Br/1848
• Such/1849
• Kurh/1852
• Łaz/1861
• Mał/1863
• Malin/1869
• Mał/1879
• Oż/1883
• Jes/1886
• Uchw.AU/1891
• Król/1907
• Lor/1907
• Kr/1917
• Łoś/1918
• Kon/1920
• Król/1922
• Nitsch/1923
• Rozw/1923

Rzeczowniki męzkie przypadkują się podług 7 następujących wzorów.

Ponieważ więc rzeczowniki męzkie kończą się na spółgłoski, łącząc je przeto z cechą zdrobniałości, nie okrzesujemy ich z końcowych głosek, czyli z ich piętna rodzaju męzkiego: pies pies-ek, las las-ek, młyn młyn-ek.

[...] przetwarzając zatém rzeczowniki żeńskie i nijakie na wyrazy zdrobniałe, uskuteczniamy dwa działania [...].

FORMA SPADKOWAŃ.RZECZOWNIKI MĘZKIE dzielą się na cztéry Przedziały mające w 5tym. spadku liczby pojedyńczej e, ie, u, iu, ju [...] PRZEDZIAŁ I. [...] Pawle!,[...] PRZEDZIAŁ II. [...] Kapłanie [...] PRZEDZIAŁ III. Dziedzicu! [...] PRZEDZIAŁ IV. [...] Gołębiu! [...] Kraju!

Rzeczowniki pochodnie męskie tworzą się zwykle z piérwotnych rzeczowników męskich a niekiedy ze słów […].

Są pisarze, którzy dają rzeczownikom tego wzoru w drugim spadku zakończenie na ów, ale zasady języka są przeciwne temu, przynajmniéj o ile się to ściąga do rzeczowników mających zakończenie złagodzone. Rzeczowniki te bowiem należą ze swojego zakończenia do rodzaju żeńskiego, a ile razy zajmują miéjsce pomiędzy rzeczownikami męskiemi, to zawsze tylko wyjątkowo; niewłaściwie więc jest dawać im w drugim spadku zakończenie na ów, które jest wyłączną cechą rzeczowników rodzaju męskiego. Wszakże tam gdzie rzeczownik tego wzoru ma spółgłoskę naczelną zaostrzoną i oznacza osobę mężczyznę, zakończenie na ów może się usprawiedliwić.

Wołacz zaś Rzeczowników męzkich równy jest Miejscownikowi.

Podobnaż składnia zachowuje się w takich zdarzeniach, do których rzeczowniki męzkie dają się zastosować.

[…] Jak cienkie spółgłoski powstały ze zlewu ze samogłoską i, tak na odwrot rozkładają się na i, np. sukien=sukni […] (zob. 2. przyp. 1. m. w rzeczownikach męskich i żeńskich).

[...] Rodzaju dwojego są: 1. Imiona osób i zwierząt na a zakończone, są rodzaju męskiego i żeńskiego stosownie do płci, jaką wyrazić chcemy, np. […] wierny sługa, wierna sługa […]. 2. Niektóre imiona rzeczy nieżywotnych, utraciwszy cechę rodzaju żeńskiego a, i, przechodzą do rzędu rzeczowników męskich, tj. jedni używają ich w starym rodzaju (żeńskim) drudzy w nowym (męskim). W pierwszym razie należą bez różnicy znaczenia do 2éj formy, w drugim do 3éj; jako to: ta magiel, tej magli, i ten magiel, tego maglu [...]. 3. Jak rzeczowniki żeńskie, tak też i niejakie, odrzuciwszy końcową samogłoskę, jako cechę rodzaju, przechodzą do rodzaju męskiego, i w tym przechodzie są nijakiego i męskiego rodzaju, dopóki ostatni zupełnie się nie upowszechni, np. kopyto=kopyt, białko=białek [...].

Deklinacja pierwsza.

§. 122. Rzeczowniki męskie z źródłosłowem nie przybierającym w przyp. I^szym l. poj. żadnego zakończenia.

Ponieważ pogłos c w rzeczownikach męzkich jako téż i d jest tylko zmiękczeniem głosek k, g, przeto według analogiji cłoɣece i Boże rzeczowniki osobowe męzkie zakończone na c […], jako też ksąđ mają w wołaczu: ɦłopce, kupce, ksęƶe.

[...] Ta okoliczność zaś, że pęć itd. mają formę rzeczowników liczby pojedyńczéj, dała powód, że końcówkę u łączym z liczebnikami w celowniku, pomimo że pęć itd. mają formę żeńską, a końcówka u jest główną końcówką celownika rzeczowników nijakich, i poniekąd w naszym języku, męzkich.

Deklinacya I. obejmuje rzeczowniki męskie, w przyp. Iszym licz. poj. zakończone na odkrytą spółgłoskę, np. chłop, pan, orzeł, koń, kraj.

Męskie, niektóre polskie, a po większej części łacińskie używane rzeczowniki z zakończ. ż ta, odmieniają się podług 1 prawidła i wzoru tu wyż. w dziale.

Przeszło 150 takich łatanych rzeczowników męskich.

W pisowni koniecznie się wymaga, zamieniając rzeczowniki męskie, żeńskie, i średnie na zbiorowe, nie kaleczyć składu rzeczowników tychże, gdzie z, dz, c, na końcu jest rzecz. zostaje niezmienną, osobliwie w następnych rzecz. Mąż, męża męz-stwo; męż-ny, a nie męsny męstwo i t. d.

Dotychczasowa zasada jest tu taka: Przymiotnik, odnoszący się do rzeczownika męskiego, kończy się w Narzędniku i Miejscowniku liczby pojedyńczéj na-ym lub -im.

Zakończenie a — y. I. a) Przyswojone rzeczow. z łacińskiego i greckiego, tam nijakie a u nas męskie, mają w 1. przyp. l. m. — a (na 1. miejscu) obok — y.

Zakończenie — ów — y (i) w 2 . przyp. l. mn. rzeczowników męskich.

W zakończeniu na „ów” 2 p. l. m. rzecz. męskich: synów, domów, krajów, mowców, ojców (dom), Wojciechów (las).

Przykłady rzeczowników męskich na ão: o pão chleb (bułka), o peão parobek, o anão karzeł, o ancião starzec, [...].

Pierwotną końcówką celownika liczby mnogiej rzeczowników żeńskich było -am (rękam, głowam), ponieważ jednak rzeczowniki męskie i nijakie miały w tym przypadku końcówkę -om, więc przeniesiono ją i do form rodzaju żeńskiego, stąd postaci: rękom, głowom, zamiast dawnych: rękam, głowam.

Trudności przedstawiają nazwiska na -e, odmieniane według wzoru rzeczowników męskich.

§ 3 . Podług pierwszej odmiany odmieniają się rzeczowniki męskie, zakończone na spółgłoskę — np. stół, koń, anioł — dalej imiona męskie zdrobniałe, zakończone na o, np. Tadzio, Stefcio, Józio, wujcio, ojcunio i t. p.

Rozróżniamy deklinację rzeczowników: a) męską, rzecz. męskie zakończ. na spółgłoskę i zdrob. na o, b) żeńską, na a, i oraz na spółgłoskę zmiękczoną lub powstałą ze zmiękczenia, c) nijaką, na o-e, ę, d) mieszaną męskie rodowe na o i pospolite na a, nijakie obce na um.

Że jednak mówi się tam już v'iśńovy, ruzovy, a naodwrót końcówka dat. sg. -ev'i lub -ei ̯i cechuje tam wszystkie rzeczowniki męskie, bez względu na rodzaj spółgłoski [...].

Nazwy miejscowe na -e -o, poprzedzone niepalatalną spółgłoską, Podgórze Borzymino Gdańsko.... wcześnie dosyć (2. poł. XVI w.) przechodzą w typ męskich rzeczowników.