terminów gramatycznych online
zdanie nawiasowe
Język: polski
- Część II. Rozdz. 3. Nauka o zdaniu (Składnia): Jes/1886
- Część III. O układaniu wyrazów na utworzenie zdania i łączeniu zdań między sobą: Mucz/1825
- Część czwarta. Rzecz o zdaniach: Such/1849
- Mownia: Morz/1857
- Nauka o składni: Kam/1870
- O pewnych zmianach w zdaniu złożoném: Gr/1861
- O zdaniach: Rew/1845
- O zdaniu złożonym: Kras/1897
- Pisownia: Łaz/1861
- Składnia: Mał/1863, Kurh/1852, Mał/1879, Kr/1917, Lerc/1877
- Słownik, cz. I (A - O): SWil/1861
- Słownik, cz. II (P - Ż): SWil/1861
- Słownik, t. 8: Z-Ż: SW/1900-1927
Cytaty
[…] Kopczyński w grammatyce […] miesza zdanie poboczne z nawiasowém, i obadwa za jedno bierze. Jednakże różnią się one tém między sobą, że zdanie poboczne jest połączone z zdaniem główném i do ciągu mowy należy; zdanie zaś nawiasowe zamyka myśl zupełnie oderwaną i częstokroć do ciągu mowy nie należącą [...].
Zdania podrzędne połączone z głównemi za pomocą przyimka, spójnika, przysłówka lub imiesłowu, lub tr. bez: zowiemy dodatkowemi lub ubocznemi; złączone zaimkiem: który, a, e, jaki, a, e, zowiemy określnemi; a umieszczone w środku zdania, [zdaniami] nawiasowemi [...].
Zadnie nawiasowe wsuwa się w inne, nie mając z niém ścisłego związku, a przeto téż nawiasem się zamyka.
Różne rodzaje zdań. Zdania być mogą pojedyńcze (npocтыя), złożone (сложныя), tudzież główne (главныя), przydane (придаточныя) i nawiasowe (вводныя). 2. Zdanie zowie się pojedyńczem czyli niezłożoném, gdy jeden tylko ma w sobie przedmiot i jeden należący do niego opowiednik. Np. Róża kwitnie. Gdy zaś w zdaniu będzie kilka części jednakowej natury, to jest kilka przedmiotów, lub opowiedników, albo leż kilka do tegoż samego wyrazu należących określeń lub dopełnień, zowie się złożoném. Np. Róże i lilije rozkwitły.
Zdanie zupełne, umieszczone pomiędzy wyrazami zdania głównego, lecz niespojone z niém za pośrednictwem jakiegokolwiek łączącego wyrazu, zowie się nawiasowém. Np. Co tobie nie miło, naucza rozum, nie czyń drugiemu. Wyrażenie to może być tak zmienione, że zdanie nawiasowe „naucza rozum" stanie się główném, a zaś główne ,,co tobie nie miło, nie czyń drugiemu" dopełniającém: naucza rozum, abyś drugiemu nie czynił tego, co tobie nie miło.
Zdania wtrącone i nawiasowe są także określeniem zdań głównych okresu.
Nawiasowy, a, e, p. 1) w nawiasach znajdujący się, położony między nawiasami. Zdanie nawiasowe. Myśl nawiasowa [...].
Zdanie, a, lm. a, n. [...] 3) = gram. myśl słowami oddana. Zdanie gołe; zawierające w sobie tylko podmiot i orzecznik bez określników. Zdanie pojedyńcze; zawierające tylko jeden podmiot i jeden orzecznik. Zdanie rozszerzone; główne, wyjaśnione przez podrzędne. Zdanie określające; takie, które służy do bliższego określenia podmiotu, orzecznika lub określnika. Zdanie dopełniające; które dopełnia myśli. Zdanie nawiasowe; takie, które często się umieszcza w nawiasie i bez nadwerężenia myśli może być opuszczoném. Zdanie ściągnione, v. złożone; takie, w którém dwie lub więcéj części jednakowéj przyrody łącznikiem v. spójnikiem są związane np. Słońce oświeca i ogrzewa ziemię. Zdanie opowiadające; zawierające w sobie opowiadanie. Zdanie pytające; zawierające w sobie zapytanie. Zdanie rozkazujące; zawierające w sobie rozkaz. Zdane przecinkowe; ret. przecinek, zdanie odgradzające się przecinkiem. Zdanie przecinkowe niemal o połowę od średnikowego powinno być krótsze. Zdanie średnikowe, ret. ob. Średnik. Długość zdania średnikowego mniéj więcéj odpowiadać powinna długości najdłuższego wiersza w poezji [...].
[…] Przecinek kładzie się: 1. W rozszerzoném pojedyńczém zdaniu między równorzędnemi częściami zdania każdego rodzaju, gdy nie są połączone spójnikiem jednorazowym i, a, lub, albo, czyli […]. 2). W zdaniu złożoném […]. 3). Oddziela się także przecinkiem zdanie główne, które jako zdanie środkowe (nawiasowe) w inne zdanie jest wsunięte [...].
Zdanie wtrącone czyli nawiasowe nie należy ściśle do rzeczy, lecz zawiera zwykle osobistą uwagę mówiącego i nie jest połączone z innemi zdaniami spójnikiem spółrzędnym; dla tego téż nie jest zdaniem spółrzędném, chociaż ma zwykle formę zdania głównego.
Zdania nawiasowe (parenthesis), które w ciągu mowy i w środku zaczętego zdania kładziemy, czy to celem objaśnienia jakiego wyrazu co tylko wyrzeczonego, czy też celem poddania czytelnikowi jakiéjś wiadomości, nie należącéj wprawdzie do rzeczy, ale jak dla niego jednak potrzebnéj do rozumienia dalszego toku opowiadania. np. Za dawnych czasów (nie mówię w zapadłéj starożytności, ale w Europie chrześcijańskiéj) umiejętność w ciaśniejszych mieściła się szrankach, niżeli teraz. Mochn.
Zdania nawiasowe i wtrącone na pozór podobne do siebie, wcale jednak co innego znaczą, bo nawiasowe nie tylko że w okresie nie jest potrzebnem, ale jeszcze okres zyskuje na jasności, jeśli je wyrzucimy.
Zdania nawiasowe są to takie zdania, które właściwie do całości mowy nie należą, kładziemy je zwykle w środku zaczętego zdania, dla objaśnienia jakiego wyrazu, lub dla podania czytelnikowi jakiejś wiadomości, np. Kto pod kim dołki kopie zwykle - jak mówi przysłowie - sam w nie wpada.
Odrębnego całkiem rodzaju są [...] zdania nawiasowe (parenthesis), które w ciągu mowy i w środku zaczętego zdania kładziemy, czy to celem objaśnienia jakiego wyrazu co tylko wyrzeczonego, czy też celem poddania czytelnikowi jakiéjś wiadomości, nie należącéj wprawdzie do rzeczy, ale jak dla niego jednak potrzebnéj do rozumienia dalszego toku opowiadania.
Mamy także zdania nawiasowe, które zwykle w środku zaczętego zdania kładziemy.
[…] Nawiasem nazywamy całe zdanie lub pojedyńcze wyrazy, umieszczone w środku jakiego zdania bez żadnego związku syntaktycznego z tym zdaniem, a objaśniające tylko mimochodem jakieś wyrażenie lub zawierające uboczną uwagę autora, nie należącą wprost do rzeczy. Takie zdania i wyrazy nawiasowe zamykają się znakiem, który również się nazywa nawiasem ( ) albo ( — — ).
Zdanie [...] 8. gram. myśl, wyrażona słowami: Całą ta myśl: słońce jest świetne - nazywa się sądem, póki jest u mnie wewnątrz: gdy zaś ją drugiemu w słowach odmaluję, nazywa się zdaniem Kopcz. Zdanie twierdzące, przeczące, nawiasowe, pytające, główne, współrzędne, podrzędne, ściągnięte, niezupełne. Zdanie twierdzące, poświadczające, stanowiące. Troc.
Jak zdanie przytoczone ze zdaniem wtrąconym tworzą zdanie złożone i są luźno ze sobą połączone, tak samo zdanie nawiasowe, umieszczone w toku innego zdania, tworzy z nim razem także zdanie złożone i również jest bardzo luźno znaczeniem swoim w całość złączone.
Zdania nawiasowe najczęściej objaśnia okolicznościowo jakiś wyraz, albo też wyraża inną nastręczającą się uwagę, np. Wnet Gierwazy (on to był) przez tłum się przecisnął. Mickiewicz.