słowo składane

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Mal/1700
• Gott/1766
• Klecz/1767
• SzyGram/1767
• SzyPocz/1770
• Gott/1774
• Dudz/1776
• Gott/1794
• Such/1849
• Kor/1961

Figurá po Fr. la figure, bierze sie tu zá tęn przymiot, przes który sie poznáje, czyli słowo jest skłádáné czyli nieskłádáné.

Naprzód tu generálnie wiedzieć należy, iż kiedy słowo prosté jest irregulárne, to i wszytkié z niego składáné są tákiész.

Z języków nowożytnych wiek Oświecenia przynosi znaczne zainteresowanie językiem niemieckim, stąd zaczynają się pojawiać liczne przeróbki gramatyki J.K. Gottscheda. Już najstarsza z nich posiada nawet słownik terminologii rodzimej [...].

Verbum simplex — istne, wykładane, nieskładane, compositum — składane, złożone (s. 9), złączone (s. 175), terminatio — terminacyja, comparatio — porównanie: gradus positivus — stopień ani podwyższający, ani poniżający, comparativus — trochę podwyższający, poniżający, superlativus — nadto podwyższający, poniżający; tempus (im)perfectum — czas przeszły (nie)doskonały.

Gatunkow Słow w Niemieckim Języku rachuie się trzy. Gatunek Działaiący, Cierpiący y Gatunek Trzeci; w tych się zamykaią Słowa Działaiące, Cierpiące, Trzeciego Gatunku, Posiłkuiące, Składane, Istne nieskładane, Zdrożne, Trzeciosobne, Nieporządkowe, Porządkowe, Osobiste, Sciągaiące się.

Słowa Składane zowią się te, ktorym się dodaie iakie Przekładanie Odłączaiące się albo Nieodłączaiące.

Nawet wynalezione do rożnych nauk, i robot słowa, coś osobliwszego znaczące, czyli składane, czyli pojedyncze dobrą Polszczyzną wyłożyć by się mogły. Jako: Anguł, Tryanguł, Pentagon, Poligon, Paralelipopedon; Machina Pneumatica, Barometrum, Thermometrum, Pantometrum.

Zwięzłość w słowach składanych zachować potrzeba, 9, 13.

S nie używa się lecz z w przekładaniu roz jako rozmawiam, rozgłaszam, rozrzucam. Przeciwnie gdy nie jest słowo składane, albo składane z zaczynającego się na s, to się pisze przez s, chyba żeby się i z i s wymawiało, oboje pisać potrzeba, nap: rosnę, roskazuję, rozstępuję się.

P. Czyliż nigdy dwa słowa razem nie piszą się? O. Słowa pojedyncze nigdy; składane zawsze się w pisaniu łączą.

IV. W słowach zaś składanych ta część, czyli to słowko, ktore się przydaje, osobną czyni syllabę, nap: nie-spodziany, bez-stronny, ob-taczam etc.

Na ten wzor staczają się składane z tego [kilka] słowa: kilkanaście, kilkadziesiąt, kilka set ettc.

Przeciwnie, gdy nie jest słowo składane, albo złożone z takiego, ktore się zaczyna na s, to się pisze przez s, chyba, żeby się razem wymawiało i ż i s, oboje pisać potrzeba, np. rosnę, roskazuję, rozstawiam, rozsyłam, rozstępuję się etc.

Przywara jest w dobieraniu słow do składności, gdy jedno z nich będzie istne, drugie składane, lub obie składające się z trzeciego, jak: goni, dogoni, dostępuję, ustępuję.

Kształtow Słow w Niemieckim Ięzyku rachuie się trzy. Kształt Działaiący, Cierpiący, y Kształt Trzeci.; w tych się zamykaią Słowa Działaiące, Cierpiące, Trzeciego Kształtu, Posiłkuiące, Składane, Istne nieskładane, Zdrożne, Trzeciosobne, Nieporządkowe, Porządkowe, Osobiste, Sciągaiące się.

Słowa składane zowią się te, ktorym się dodaie iakie przekładanie odłączaiące się albo Nieodłączaiące.

Słowa składane (composita) od prepozycyi mają bydź oddzielone, np. Przy-lgnął (lgnę) nie przylegnął, tak, za-rznął, u-czcił, etc.

Słowa składane zowią się te, którym się dodaie iaki Przysłowek odłączaiący się albo nieodłączaiący. I. Przysłowki nieodłączaiące się od słow są te: after be, emp [...]. II. Przysłowki odłączaiące się są: ab, acht, an [...].

Przez zmianę i przemianę słów powstają słowa pochodne i składane.

Trochę polskich terminów stosował jeszcze z zajmujących się językiem ojczystym W. Dudziński znający z nich takie, jak litera — litera [...], verbum compositum — składane, złożone; declinatio — deklinacyja (s. 30), nakłanianie się, numerus — liczba (s. 7), casus — spadek (s. 7), coniugatio — nachylanie się, modus infinitivus — sposób infinityw (s. 7); persona — osoba (s. 7), constructio — konstrukcyja.