Słownik historyczny
terminów gramatycznych online

rodzaj gramatyczny
Hierarchia Dzieła

Hasło w cytatach: rodzaje
Język: polski
Dział: Fleksja (współcześnie)
EJO 1999, 496 Definicja współczesna

Rodzaj gramatyczny. Kategoria gramatyczna oparta na różnicach desygnatów. Dla niektórych klas wyrazów (części mowy), występujących w związkach podrzędnych z wyrazami klasy, do której należą nazwy przedmiotów (rzeczowniki), jest kategorią fleksyjną.

Cytaty

Bart/1544 , t. V, s. 40

RODZAJ [...] – 2) gram. rodzaj genus plura signat ..., item capitur pro accidente partium orationis R n7; rodzaj genus RN (wykl. przednia); męski rodzaj masculinum genus R t1 (mp; av. masculus); commune genus pospolity rodzaj, i męski i niewieści ut hic et hec homo aut virgo aut sacerdos jako ten i ta kapłan RN (wykl. przednia); rodzaj sprawujący, przez ktory sprawiemy genus activum RN (k. tyt.); promiscuum ..., item promiscuum genus in nomine quod Grece epicenum, i. supra commune dr, est quod sub una voce et uno articulo comprehendit animalia utriusque sexus {zamieszany rodzaj, vide supra epicenum} R B5v; epicenum genus zamieszany rodzaj, gdzie nie możemy rozeznać, jestli ta abo ona rzecz iest ut sunt passer, aquila, milvus RN (wykl. przednia); epicenum i. promiscuum genus pospolity, zamieszany rodzaj, gdzie nie możemy rozeznać, jestli ta abo ona rzecz jest ut hic passer, hec aquila, mustela, milvus R I1v (md); dubium genus wątpliwy rodzaj, ut hic aut hec dies R n7 (md; av. genus) i RN (wykl. przednia); rodzaje Rozne, Co się w pr[z]yszłym czasie jakoby cirpiące wymowią genera neutropassiva RN (k. tyt.). Zob. LIDŻBA, LUD, NAROD, OBOJ, ODDZIELNY, POGŁOWIE.

Gut/1668, s. 5

Wie viel Zufälle (Accidentia) hat das Nennwort? Acht, 1. die Aenderung (Motionem) Ruszánie. 2. die Ergrösserung (Comparationem) Przyrownywánie. 3. das Geschlecht (Genus) Rodzay. 4. die Zahl (Numerum) Licżba. 5. die Gestalt (Figuram) Wyobráżenie. 6. die Zahlendung (Casus) Spadki. 7. die Abwandelung (Declinationem) Staczánie und 8. das Herkommen (Speciem) Początek.

[Ile kategorii ma imię? Osiem. ]
Duch/1699, s. 32

Artykuł powinien záwsze przodkowáć Imioná, żeby znáć przez to, jákiego są rodzaju, w jákiej liczbie, i w jákim kazusie, czyli spadku.

Duch/1699, s. 35

Dwá są tylko Rodzáje w języku Fráncuskim, to jest Męski i Białogłowski.

Gott/1762, s. 5-6

O Artykułach Dla rozeznania Generum abo rodzaiów, Casuum albo kazusów czyli odmian Jmion, i Numeri abo liczby, używaią Niemcy Artykułów które są troiakie. Pierwszy Artykuł Pewny (Definitus) [...]. Drugi Artykuł Niepewny (indefinitus) [...]. Trzeci Artykuł absolutny abo samo ieden bez Substantivum kładnący śię, kładźie śię za Substantivum iakie, pierwey namienione. Jest ten zaś, Er/ sie/ es/ on, ona, ono. Naprzykład Er ist ausgangen wyszedł.

Gott/1762, s. 30

Pluraliter przez wszytkie rodzaje.

Klecz/1767, s. 83

Aby słowa przydatne (adjectiva) z osobistemi (cum substantivis) zgadzały się: nie tylko w rodzaju, liczbie i spadkach.

Fook/1768, s. 6 (5-6)

Les Grammairiens asignent aussi trois autres genres, le Commun, l'Incertain, et l'Epicene.

[...]

Ciż Grammatycy cztery inne rodzaje naznaczają, Commune, Dubium, Epicoenum, i Omne.

Mon/1780, s. 156

Genera Nominum: Rodzaje Imion. Genus masculinum: Rodzaj męzki. Genus Foemininum. Rodzaj niewieści. Genus Neutrum. Rodzaj nijaki etc.

Kop/1785, s. 59

Powtóré, wyszczególniają się cztery pospolitszé Imión odmiany, przez Stopnié, Rodzaje, Liczby, i Przypádki.

Kop/1785, s. 61

Daléj się mówi porządnie o przedniejszych Słowa odmianach przez Osoby, Liczby, w Polskim języku przez Rodzaje, przez Czasy i przez Tryby.

Kop/1785, s. 71 Definicja

Dwa są Rodzaje czyli Płci w rzeczach, trzeci z ludzkiégo sposobu myśléniá wypływá [...].

Kop/1817, s. 101

Pospolicie w mowie naszéj, albo oznajmujémy co komu, albo rozkazujémy. Stąd urodziły się dwa tryby. Tryb oznajmujący, nájbogatszy jest w zakończénia, bo téż względy do tego Trybu należące są nájliczniéjsze. Względy mówię, czasu, liczb, osób, rodzaju.

Kop/1817, s. 104

Rodzaje. Pamiętámy, skąd przyszły rodzaje rzeczowników: nie zapomnieliśmy, że przymiotniki czy imieniowe, czy zaimkowe, czy imiosłowowe, odpowiadać zwykły tym rodzajom rzeczowników [...]

Desz/1846, s. 161

W tym też przykładzie widziémy: że przymiotniki różne przybiérają zakończenia do wszystkich trzech rodzajów.

Gr/1861, s. 4

Jeżeli orzecznikiem jest czasownik, kładziemy go przy podmiocie bez łącznika być, ponieważ każdy czasownik już swą formą i zakończeniem wyraża osobę, liczbę, czas, tryb, a niekiedy i rodzaj, n. p. Krasicki pisał. Drużbacka pisała. Bielscy pisali.

Król/1922, s. 15

Rodzaje: męski, żeński, nijaki.

Król/1922, s. 22 (21-22)

Przez składnię zgody rozumiemy zasady, wedle których części zdania mniej ważne stosują [jest: stusują] się do ważniejszych (w rodzaju i osobie, liczbie i przypadku) np. Historja jest mistrzynią życia. (nie mistrzem!) Poczcziwi chłopi (forma osobowa) poczciwe chłopy (rzeczowa) i td.

Powiązane terminy