terminów gramatycznych online
rodzaj gramatyczny
Język: polski
- Cz. I. Powierzchność języka. Rozdział IX. O słowie: Kop/1817
- Cz. II. O słowach osobno wziętych: Gddk/1816
- Część II. O wykładaniu. & 1. O znamionach grammatycznych (słowniczek łacińsko-polski): Gott/1794
- Część trzecia. Rzecz o słowach: Such/1849
- Do łaskawego czytelnika: SkorM/1828
- Fleksja czyli nauka o odmianach: Kr/1897
- Imiona przymiotne czyli przymiotniki: Desz/1846
- Nomen: Don/1649
- O częściach mowy w ogólności: Bor/1830
- O wyrazach osobno wziętych: Ant/1788
- Rozdział I. Rozbiór wyrazów w ogólności: Szt/1854
- Rozdział II. O Rzeczowniku: Szt/1854
- Słownik, tom VII (Pri-R): Dor/1958–1969
- Wpływ właściwości myślenia językowego polskiego na psychikę wogóle: BdC/1915
- Zbiór nowych słów w tej gramatyce: Gddk/1816
Rodzaj gramatyczny. Kategoria gramatyczna oparta na różnicach desygnatów. Dla niektórych klas wyrazów (części mowy), występujących w związkach podrzędnych z wyrazami klasy, do której należą nazwy przedmiotów (rzeczowniki), jest kategorią fleksyjną.
Cytaty
Genera nominum quot sunt? Quatuor. Quae? Masculinum, ut hic magister. Femininum ut haec musa. Neutrum, ut hoc scamnum. Commune, ut hic et haec sacerdos.
Rodzáju imion wiele są? Ktore? Męskie/ jáko ten mistrz. Niewieśćie/ jáko tá mądrość. Oddzielne/ jáko tá łáwá. Pospolite/ jáko ten i tá kápłan.
Są niektóré imiona odmienné podług rodzaju np. a man człowiek, a woman niewiasta, inné zaś nieodmienné np. neighbour, sąsiad i sąsiadka.
Genus masculinum, rodzay męski. fœmininum, niewieści. neutrum, niiaki.
Dwojaki jest Rodzaj słów Francuzkich: Męzki i żeński, Słowa Francuzkie do którego rodzaju należą, poznajemy albo z znaczenia albo z zakończenia.
Genus. Rodzaj.
Pospolicie w mowie naszéj, albo oznajmujémy co komu, albo rozkazujémy. Stąd urodziły się dwa tryby. Tryb oznajmujący, nájbogatszy jest w zakończénia, bo téż względy do tego Trybu należące są nájliczniéjsze. Względy mówię, czasu, liczb, osób, rodzaju.
Rodzaje. Pamiętámy, skąd przyszły rodzaje rzeczowników: nie zapomnieliśmy, że przymiotniki czy imieniowe, czy zaimkowe, czy imiosłowowe, odpowiadać zwykły tym rodzajom rzeczowników [...]
Niech późniéj przystąpią do tablic odmiany imion, imiesłowów, wyrazów liczbowych, i t. d. Samskrytskich, przez rodzaje, liczby, przypadki, stopnie, [...].
Rodzajów jest trzy, męzki, żeński, i nijaki. Męzki [...] Żeński [...] Nijaki [...].
Czy przymiotnik ma inny rodzaj aniżeli jego rzeczownik?
W tym też przykładzie widziémy: że przymiotniki różne przybiérają zakończenia do wszystkich trzech rodzajów.
Rodzaj Rzeczownika jest wzgląd na końcówkową z nim zgodę innego słowa; np. uczeń pilny czytał .
Trzy są rodzaje Rzeczowników w liczbie pojedynczéj: męzki, żeński i nijaki.
Rodzaj Rzeczowników polskich poznać można z płci przedmiotu, i z zakończenia Rzeczownika.
Rodzaje w liczbie podwójnéj. W téj liczbie pozostały ślady trzech rodzajów: a) Rodzaj społy [...]. b) Rodzaj żeński [...]. c) Rodzaj znamienity.
Mamy w języku naszym trzy grammatyczne rodzaje, a te są: męski, żeński i nijaki, np. ojciec, matka, dziecię.
Rodzaj wszelakich imion i innych wyrazów poznaje się; albo przez znaczenie płci, albo przez domyślny wyraz, albo przez zakończenie, albo przez przypadkowanie, albo przez zamianę zakończenia, albo przez zgodę mowy, albo przez cudzoziemszczyznę, albo na koniec z przyległego wyrazu.
§ 51. Rodzaj, liczba, przypadek. Dzisiejsza polszczyzna, jak wiadomo, rozróżnia w deklinacji trzy rodzaje: męski, żeński i nijaki; np. dobry syn, pierwsza córka, każde dziecko i t. p.
Rozróżnianie rodzajów w konjugacji właściwe jest tym tylko formom słowa, w których skład wchodzą żywioły imienne; np. czytał-em, czytała-ś.
Rozpatrując stan dzisiejszy np. tej części ugrupowania wyobrażeń językowych, która nazywa się deklinacją polską, stwierdzamy, że «przodówki» (przedstawki, prefiksy) [...] pomagają trzeźwości myślenia, ponieważ są stałe i jednakowe, bez względu na liczbę i rodzaj imienia. tymczasem «końcówki» współdziałają chaotyczności oraz seksualizacji nietylko myślenia językowego, ale także myślenia wogóle.
W polskim myśleniu językowym mamy trojaki rodzaj gramatyczny: 1) oparty na różnicy płci, oraz na różnicy między płciowością a bezpłciowością; uwydatnia się stale w Nom.s.; 2) oparty na różnicy między życiem a nieżyciem, między «żywotnością» a «nieżywotnością»; uwydatnia się tylko w A.s.masc. (=albo N., albo G.); 3) oparty na przeciwieństwie między znaczeniem spółecznym męszczyzn a wszelkich innych stworzeń (łącznie z kobietami i dziećmi, o ile są wyobrażane jako dzieci); uwydatnia się przedewszystkim w Nom.plur.
[...] ale to samo spostrzegamy także w niektórych gwarach polskich, przede wszystkim w Warszawie, gdzie stali, chodzili, nieśli, bawili się... jest ogólną formą na wszystkie rodzaje.
Rodzaj [...] 4. jęz. a) w zastosowaniu do rzeczowników, przymiotników, imiesłowów przymiotnikowych i zaimków rodzajowych: Rodzaj gramatyczny (skrótowo: rodzaj) «właściwość rzeczowników, od której zależy forma męska (zakończona w M. Ip na -y lub -i), żeńska (zakończona na -a) lub nijaka (zakończona na -e) określających je przymiotników lub zastępujących rzeczowniki zaimków».
Powiązane terminy
- kategoria gramatyczna
- odmiana zwyczajna
- rodzajowanie
- własności (kat. gramat.)
- właściwość (kategoria gramatyczna)
- wzgląd gramatyczny
- cecha rodzajowa
- forma osobowa (rzeczownika)
- forma rzeczowa (rzeczownika)
- kategoria męskoosobowa
- masculinum
- neutrum
- rodzaj męski
- rodzaj męskoosobowy
- rodzaj niemęskoosobowy
- rodzaj niewieści
- rodzaj nijaki
- rodzaj obaj
- rodzaj oddzielny
- rodzaj osobowo męski
- rodzaj pospolity (commune)
- rodzaj pospolity (epicoenum)
- rodzaj społy
- rodzaj wirylny
- rodzaj wszelki
- rodzaj zamieszany
- rodzaj znamienity
- rodzaj żeński
- zawód
- znamię rodzajowe