terminów gramatycznych online
słowo czyniące
Język: polski
- Część druga. O częściach dyskursu: Duch/1699
- Etymologia: SzyPocz/1770, SzyGram/1767
- II. Początki polskiej terminologii gramatycznej. Od Odrodzenia do czasów saskich: Kor/1961
- O etymologii: Mal/1700
- O imieniu i jegoż przypadkach: Sty/1675
- O syntaxie: Mal/1700
- O słowie: Lub/1778
- O ułożeniu części mowy: Lub/1778
- Syntaxis: SzyPocz/1770, SzyGram/1767
- Traktat II. O częściach dyskursu: Dąb/1759
Cytaty
Słow rodzáje u Włochów są cztery.
Activa czyniące są te, ktore zgołá rzecz jaką czynić znáczą, ná przykład Parlare gadáć, Mangiare jeść, bevere pić. á formują się w przeszłym doskonáłym złożonym czásie z pomocnego słowá, Hò mam, i uczestnictwá słowa własnego, jáko: Parlo mowię, Hò parlato mowiłem.
Przykład słowá czyniącego pierwszej Coniugátiey.
Słowo activum, to jest, czyniące jest to, co ákcyą álbo czyny jákie samo przez się znáczy, jáko to [...] aimer, kochać, znáczy ákcyą kochánia.
Słowo [...] względęm rodzáju, jest Czyniącé, Cierpiącé, i Oddziélné.
Czyniącé po Fr. Actif, jest, którégo czynięnié przechodzi ná inszą osobę álbo przynamniéj na inszą rzecz, náp. ja kocham, ty bijesz [...]. Tu sie kóniecznie álbo wyraża álbo domyśla kogo álbo co.
U Fráncuzów záś práwie wszytkié czyniącé słowá [...] rządzi Akuzátif.
Następuje FORMA pierwszej Koniugacyji ná słowa czyniące.
Do tej koniugacyi należą wszystkie słowa, których się tema kończy na syllabę er, nap: regner krolować [...].
DES VERBES ACTIFS. O SŁOWACH CZYNIĄCYCH.
P. Ktore są rodzaje albo gatunki werbow? O. Te pięć: Słowo czyniące. Słowo cierpiące. Słowo oddzielne. Słowo ściągające. Słowo posiłkujące. P. Co jest Słowo czyniące? O. Ktore wyraża jaką czynność albo działanie czego, co ztąd poznać, iż może się mu przydać: kogo, czego, lub co [...] znam kogo, żądam czego, odbieram co.
Tenże sam co jest: Zażywamy Uczestnictwa cierpiącego od słow czyniących pochodzącego dodając mu słowo: jestem [...] będziesz bity, albo bit, bywają bici, bite ettc;
P. Ktore słowa rządzą spadkiem Oskarzającym? O. Słowa czyniące albo Verba Activa w wyższych regułach niezawarte, jako: kocham, miłuję [...] piję, czerpam, ettc:
Wydaje się z tej Koniugacyi, iż język Polski nie ma słow, ktore by same przez się cierpiące znaczenie wyrażały; lecz troistym to nadgradza sposobem: I. Do uczestnictwa cierpiącego od słow czyniących pochodzącego dodaje się słowo jestem, albo chcąc wyrazić sprawę często powtarzającą się, słowo bywam, jako jest proszony, bywa proszony. II. Dodaje się słowu Działającemu Zaimek się, jako: uderzam się, ranisz się.
Druga osoba liczby pojedynczej słowa mam; albo raczej, jeśli do Francuskiego stosować się zechcemy, trzecia osoba z Przysłowiem zapierania: nie, tak: nie masz, czyli nie ma, znacząca niedostatek czego, lub niebytność czyją gdzie; tudzież wszystkie słowa czyniące [...] potrzebują Spadku Rodzącego [...].
Czyniące słowo znaczy działanie, od jednego do drugiego przechodzące, i w nim działające: возношу wznoszę, мóю myję. (po Słow: мы́ю).
Odwrotne słowo znaczy czynność i cierpienie od siebie samego, na siebie pochodzące; staje się z czyniącego słowa i rzeczenia, ся, albo сь się: возношусь wynoszę się.
Wszelkie słowo czyniące wyciąga oskarżającego spadku, oprócz mianującego : Кто хранитъ законы, законы сохранятъ его взаимно, Kto zachowuje prawa, prawa zacbowują go wzajewnie.
Zupełnie inaczej wygląda ona w gramatyce włoszczyzny A. Styli [...].
Coniugatio — złączanie, złączenie (s. 65), staczanie, koniugacyja: genus — rodzaj, verbum activum — czyniące, reciprocum — które z przykładaniem namiestnictw [...] się formuje, passivum — przyjmujące, modus indicativus — pokazujący, coniunctivus — przyłączający, imperativus — rozkazujący, infinitivus — nieskończony, nieograniczony (s. 65).
Nie spełniała tych postulatów nie w tym zresztą celu wydana gramatyka F. Menińskiego. Zrealizował je dopiero F. D. Duchênebillot.
Terminologia [...].
Coniugatio — koniugacyja, złączenie (s. 63): verbum activum — czyniące, passivum — cierpiące, modus indicativus — sposób skazujący, coniunctivus — przyłączający, złączający (s. 65), imperativus — rozkazujący, infinitivus — niedeterminujący, nieograniczony.