terminów gramatycznych online
słowo pochodne czasownik
Język: polski
- Część II. O Słowie: Mucz/1825
- Część III. Składnia rządu: Mucz/1825
- Część druga prawideł gramatycznych, czyli odmiennia: Szum/1809
- Do łaskawego czytelnika: SkorM/1828
- Etymologia: Mał/1879
- Etymologia (Słoworód): Mał/1863
- Fleksja czyli nauka o odmianach: Kr/1897
- Inne słowa: Oż/1883
- Nauka o formach (Flexya): Mał/1879
- O Składni: Rew/1845
- O Słowie: Malin/1869
- Rozdział VII. O słowie: Szt/1854
Cytaty
Słowa jednotliwe są więc razem i pierwotne (primitiva), a częstotliwe razem też i pochotne [!] (derivativa).
Słowa polskie, tak jak i inne części mowy, co do zewnętrznej formy uważane, dzielą się na piérwotne [...] np. legł; i na pochodne [...].
Drugi przypadek stoi [...]. 10) słowa piérwotne i pochodne, które szukanie, pragnienie czego, oczekiwanie, litowanie się, udzielanie czego, lub bronienie oznaczają, jakiemi są: badać się, bronić, chybić [...] o ltórych rządzie, w niepewności, slownika radzić się należy.
W tém porównywaniu jeżeli nie zaniedbają notować pierwiastków, wyrazów i słów od nich pochodnich, jako też przedników i przyrostków w odmianach imion czyli wyrazów i słów dostrzeganych, a uznają wraz ze mną, że te wszystkie odmiany od wspólnéj pochodzą mowo-matki.
Słowa piérwotne i pochodne oznaczające: szukanie, badanie, pragnienie, oczekiwanie, litowanie się, udzielanie, wzbranianie, rządzą przypadkiem 2gim, np. Szukał brata, badał winowajców, wybadał świadków [...].
Słowa pochodne są te, które się od innych wyrazów, lub od innych słów formują, np. dawać, pisywać, gryznąć i t. d.
§. 501. Słowa pochodne utworzone są albo ze słów pierwotnych albo z imion. Źródłosłów wszystkich tych czasowników tém się różni od przynależnego pierwiastka, że ma zawsze dodany sobie jakiś przyrostek; oprócz tego znajdujemy też w nim i samogłoskę niekiedy przekształconą, a to na mocy zasad postąpienia i zejścia samogłoski.
Tym niedostatkiem czasu teraźniejszego różnią się słowa dokonane i jednotliwe od słów niedokonanych i częstotliwych, których forma czasu teraźniejszego oznaczá zarazem czynność trwającą w teraźniejszości; np. pise [...]. Wszystkie słowa pojedyńcze czyli niezłożone s przyjimkiem, tak piérwotne, jak pochodne, oprócz wymienionych pod nrem 3im i słów jednotliwych, są słowami niedokonanemi.
[…] Nadto uwzględnić jeszcze náleży ten pewnik gramatyczny, że samogłoski użyte za pogłos do urábianiá słów pochodnych, jakiemi są: a, e, u, są nietykalne, to jest ani ginąć, ani przemieniać się w spółgłoski nie mogą […].
[…] Jeżeli piérwiástek jest temátem, takie słowo nazywámy piérwotnym, jeżeli zaś temát składá się s piérwiástku i pogłosu, wtedy słowo jest pochodne […].
VIII. Klasa.
§. 285. Słowa pochodne, z tematem przez całą konjugacyą zakończonym na przybrane ê, jako to: bolêć, kamienieć, dnieć, okaleczeć, pęcznieć, wypsieć, niszczeć.
Te słowa, pierwotnym przeciwstawione, w ogólności zwane POCHODNYMI, są to albo czasowniki urobione z imion (denominativa), np. nocuję od noc, panuję od pan [...]; albo też urobione ze słów (deverbativa).
Do tego prawidła należą same tylko słowa pierwotne i jednotliwe; a pochodne i czynność częstotliwą wyrażające do pierwszego prawidła działu drugiego panującego najwięcej w całej mowie polskiej.
W tych i tym podobnych razach osnowa słowna pochodzi bądź od osnowy imiennej, bądź od pierwiastku, zmienionych za pomocą przyrostków: a, i, e, na, i t. p. Powstałe z tych osnów słowa nazywamy pochodnemi, w przeciwstawieniu do tych, których osnowa równa pierwiastkowi, które noszą nazwę słów pierwotnych, jak np. wieźć, nieść, dać, bić, i t. p.