wyraz pochodny

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Ant/1788
• Szum/1809
• DwBg/1813
• SkorM/1816
• Jak/1823
• Mucz/1825
• SkorM/1828
• Rozp/1830
• Rew/1845
• Desz/1846
• Kurh/1852
• Szt/1854
• Mał/1863
• Malin/1869
• Czep/1871–1872
• Mał/1879
• Oż/1883
• Jes/1886
• Grub/1891
• Uchw.AU/1891
• Kr/1897
• Król/1907
• Kr/1917
• Łoś/1918
• Rozw/1923
• Gaert/1927
• Kl/1939

A. Brzmi jak e krótkié i ściośnioné [...] Wyłącza się regard wzgląd rigard z swojémi [wyrazami] pochodnémi, gdzie brzmi jak a z podniesieniem głosu.

Wyłączaja się Cofee Kawa Kafi, threepence trzy soldy tripens w których [ee] brzmi jak i krótkié, takoż [wyrazy] pochodné od free, agree, see, w których brzmi jak ie wymawiając e krótkié i ściśnioné, n.p. freer wolniéjszy frier.

Dla piękniejszej harmonii i większej rozmaitości głosów zamieniają się niektóre głoski polskie, w stopniowaniu, czasowaniu i tworzeniu wyrazów pochodnych od pierwotnych.

Powtore, znaczenia tego z zupełną pewnością nauczyć się nie można, jeżeli przekładający nie zdoła oddzielić wyrazów pierwotnych (radicales) od pochodnich, czyli, co na jedno wychodzi, jeżeli nie zdoła przemienić wiersza na prozę i o wyrazach z których się składa podług źródłosłowów, sądzić.

Księga czwarta traktuje o pochodzeniu wyrazów i na cztery rozdziały jest podzielona. Pierwszy zawiera w sobie wyrazy pierwotne, czyli takie które prosto z źródłosłowów pochodzą, drugi wyrazy pochodnie (Derivativ), trzeci złożone, czwarty nakoniec o rodzajach imion podaje prawidła.

W tém porównywaniu jeżeli nie zaniedbają notować pierwiastków, wyrazów i słów od nich pochodnich, jako też przedników i przyrostków w odmianach imion czyli wyrazów i słów dostrzeganych, a uznają wraz ze mną, że te wszystkie odmiany od wspólnéj pochodzą mowo-matki.

Dla tych nawet nie wielu uczonych, którzy się trudnią etymologią, powinno być rzeczą obojętną, do którego pierwiastku teraźniejsi pisarze odnoszą wyraz pochodny.

POCHODNE wyrazy. Obacz Wyrazy.

WYRAZY pochodne; mogą służyć do rozwiązania wątpliwości wpi sowni, 199.

Z wyrazu Głoskownia, każdy ziomek myślący, gdy się uda do źródłosłowu czyli Etymologii: głos, i do [wyrazów] pochodnych: głoska, głoskowy, głoskowość i t. p. odgadnie znaczenie, i potrafi z niego zdać sprawę. — Z wyrazu Grammatyka, nikt bez znajomości języka Greckiego nie dojdzie, co znaczy.

Na koniec we śrzodku tych i od nich pochodnych wyrazów: Agniészka, biéda, cérować, céwka, chléb, chléw, [...].

W zdarzonéj wątpliwości przy użyciu tych liter, należy się radzić źródłosłowu, to jest formować odmiany grammatyczne, albo téż dobierać wyrazy pierwotne i pochodne takim sposobem, iżby brzmienie wątpliwej głoski wybitniéj się okazało. I tak pisać należy sen, kończ, róg, Kraków, chleb, obowiązki (a nie sę, kącz, ruk, Krakuf, chlip, obowiąski) bo głoski wątpliwe dają się dobitnie słyszeć w wyrazach snu, koniec, rogowy, Krakowa, chleba, obowiązek.

[…] Jeżeli zaś po piérwiástku następują przed końcówkami pogłosy, np. rodny […], których piérwiástki są: rod […], a pogłosy: n, j, u, e, takowe wyrazy nazywámy pochodnemi (derivativa) […].

[...] Piérwotnikiem nazywámy temát, od którego się urábiá za pomocą pogłosu wyráz pochodny, a ten temát może być tak gołym piérwiástkiem, jak i piérwiástkiem już połączonym z jinną spółgłoską pogłosową, lub z nágłosem [...].

Przeciwnie śmierć i cześć, jako zawierające w sobie nie tylko pierwiastek wraz z końcówką, lecz i przyrostek - liczymy już do pochodnych wyrazów, pochodników czyli formacyi drugiéj linii.

Pierwotniki te w pisowni powinniśmy prawidłowo pisać i zachowywać, nie przekręcać, ani przesadzać zmiękczaniem w pochodnych wyrazach: bo mowę nie jasną i brzydką czynią, niektórzy lubownicy przesadnego miękczenia.

Wyraz: trzeba był dawniéj rzeczownikiem i znaczył tyle, co: ofiara, konieczność, niczém się téż nie różni od swego [wyrazu] pochodnego: potrzeba.

По происхожденію слова бываютъ: коренныя pierwotne, и производныя pochodne. [...] 2. Производныя происходятъ отъ коренныхъ, напр. radość, radować, radosny, radośnie; żałość, żałować, żałosny.

Wyjątek stanowią tylko wyrazy, jak odejść, podejść, rozum i od niego pochodne, które tak dzielimy: o-dejść, po-dejść, ro-zum, ro-zumny, ro-zumować i t. d., a to z przyczyny, że już zupełnie straciliśmy poczucie, iż to wyrazy złożone.

[...] wyrazy zaś pochodne od nazwisk obcych spolszczyć: wina bordoskie, bajronizm itd.

Bez względu na budowę etymologiczną, stosujemy przy dzieleniu wyrazów zasadę zwyczaju z pominięciem etymologji w następującyhch wyrazach i pochodnych: czę-sty, o-so-bi-sty ...fi-zjo-lo-gja ... kartofle...

Chociaż ó w wymawianiu dzisiejszym nie różni się od u, dla uwydatnienia jednak, że dźwięk ten powstał z pierwotnego o, o czym zwykle poucza porównanie danego wyrazu z innemi pochodnemi [wyrazami], np. stół — stołu, stolik..., piszemy ó.

Wątpliwą też byłaby pisownia tych bardzo nielicznych wyrazów, o których niezawsze ma się pojęcie, że są złożonemi, więc np. wyraz pochodny od łac.»septentrionalis«jedni napiszą: septentrjonalny (j w zgłosce środkowej), inni zaś septentrionalny przez i ze względu na trion, trional.

I otóż w całym szereguwyrazów występuje tu i na miejscu ь [...] kriktis (w pochodnych).

Ale jak wykazują wyrazy mleko wlekę plewa i podobne, zwłaszcza zaś plon ze swem l, trudno stare oboczności śledziona || słodzona słozona, także mleziwo || młodziwo młozawo (pochodne od * melza), mlostka || młost, mlekita || młokita st. Mlekicie || Młokicie sprowadzać do jednolitej formy z rozszczepionem tylko wedle następstwa l na l || l'. Ale czy one rzeczywiście polegają tylko na t. zw. etymologji ludowej lub odziedziczonej apofonji? t. z. na odziedziczonej oboczności.