terminów gramatycznych online
liczebnik porządkowy
Język: polski
- Budowa wyrazów: Łoś II/1925
- Części mowy: ZwO/1924
- Części mowy odmienne: Malecz/1882
- Część I (wstępna): Jes/1886
- Część II. Rozdz. 2. Odmiany. (Fleksya) : Jes/1886
- Część druga. Odmiana imion: Lor/1907
- Deklinacja: ŁośFl/1923
- Deklinacja II (Nominativus, Vocativus, Accusativus singularis...): Łoś III/1927
- Fleksja czyli nauka o odmianach: Kr/1897
- Fleksja czyli nauka o odmianach, albo odmiennia: Kr/1917
- Główne przepisy: Łoś/1918
- IV. Rozwój polskiej terminologii gramatycznej po Kopczyńskim: Kor/1961
- Kilka słów o etymologii właściwej jako sprawozdanie o niniejszej pracy złożone: Trz/1865
- Liczebnik: Br/1848
- Nauka o formach (Flexya): Mał/1863, Mał/1879
- Nauka o słowach i ich odmianach: Łaz/1861
- Nauka o wyrazach. Nauka o znaczeniu wyrazów: Król/1922
- Nauka o wyrazie: Kl/1939
- Nauka o znaczeniu wyrazów (semantyka): Szob/1923
- Nauka odmiany wyrazów: Kon/1920
- O Liczebnikach: Malin/1869
- O liczebniku: Kam/1870, Czep/1871–1872
- O zdaniu pojedyńczym: Kras/1897
- Odmiana liczebników zbiorowych, porządkowych i innych przymiotnych: Czep/1871–1872
- Odmienne części mowy: Lerc/1877
- Rozdział V. O Liczebniku: Szt/1854
- Semantyka: PolTerm/1921
- Składnia: Kurh/1852
- Słowniczek: Gaert/1927
- Słownik, t. 2: H-M: SW/1900-1927
- Słownik, t. 4: P-Prożyszcze: SW/1900-1927
- Wiadomości wstępne: Kr/1917
- Znaczenie i życie wyrazów: Łoś II/1925
- Źródłosłowy liczebników: Trz/1865
- Словопроизведенiе [Źródłosłów]: Grub/1891
Liczebniki porządkowe wskazują na miejsce zajmowane przez dany obiekt. Pod względem funkcji składniowej i właściwości morfologicznych nie różnią się od przymiotników [...].
Cytaty
Liczebniki dzielą się na: 1. Główne. 2. Porządkowe. 3. Ułamkowe. 4. Zbiorowe. 5. Stosunkowe.
Liczebniki porządkowe są te, które wyrażają porządek kolejny rzeczowników i odpowiadają na zapytanie: Który? Która? Które?.
Liczebniki porządkowe spadkują się jak przymiotniki, mają trzy rodzaje, siedm spadków, ale tylko liczebniki: Piérwszy, drugi, setny, tysiączny, milionowy, mają obie liczby.
Tenże przyimek łącząc się z liczebnikami porządkowemi w prz. 4 r. n. wziętemi, daje początek przysłówkom służącym do wyliczania następstwa.
Liczebniki [...] porządkowe są te, które oznaczają rzeczy porządkiem wyszczególnione, kładą się na pytanie który? która? które? np. pierwszy, pierwsza, piérwsze.
Liczebniki dokładne są dziewięciorakie: [...] II. Porządkowe wskazują na porządek rzeczy po sobie następujących, np. pierwszy, pierwsza […] itd. […].
Liczebniki mające przymiotnikowe zakończenie zgadzają się ze rzeczownikami, i odmieniają się jak przymiotniki, te są: 1. Porządkowe […].
Liczebniki porządkowe (ordinalia), dlatego tak nazwane, ponieważ się kładą na pytanie: który w porządku? - wyrażają zatém miejsce w jakimś szeregu zajmowane przez rzecz lub osobę, o którą chodzi, czy jest w nim więc piérwsza, czy druga, trzecia, czy jeszcze dalsza.
Dział V. Źródłosłowy liczebników: głównych, porządkowych i reszty rodzajów.
Polskie sied-m, starosłow. sed-mì powstało więc z piérwotnego sapt(an) dodaniem przyrostka mi według analogii liczebnika porządkowego siód-my (§. 120).
II. Liczebniki porządkowe.
§. 116. Liczebniki porządkowe od 1 do 99 (z wyjątkiem 2) są stopniem najwyższym, urobionym przyrostkami -ma i -ta z tych samych źródłosłowów (wyjąwszy 1), co liczebniki główne. Że się zaś liczebniki porządkowe najwyższym stopniem wyrażają, wypływa to z ich istoty, która na porównaniu a tém samém i na stopniowaniu polega.
[…] Prócz liczebników głównych i zbiorowych mámy jeszcze tak zwane porządkowe, oznaczające poniekąd koléj nástępstwa, w którym po sobie następują jistoty odnośnie do miejsca lub czasu […].
[…] W polskim urobił się ten liczebnik porządkowy na pérvy […].
Liczebniki są [...]: porządkowe, które wyrażają porządek, czyli koléj wymienianych osób lub rzeczy, gdy chcemy powiedzieć, która miała miejsce pierwsze, która drugie, trzecie, dziesiąte i t.d.
Liczebniki oznaczone dzielą się jeszcze ze względu na ich znaczenie na: a) piérwotne czyli główne (kardynalne), dla tego tak nazwane, iż się z nich inne urabiają, te odpowiadają na pytanie ile? […]; b) porządkowe, wskazujące porządek rzeczy po sobie następujących [...]; c) mnożne albo spółkowe, znaczące ilość rzeczy jednego gatunku, do całości innéj rzeczy należących czyli w niéj powtórzonych [...]; d) społeczne, oznaczające społeczeństwo z wyrażoną liczbą istot [...].
Liczebniki porządkowe, mnożne, gatunkowe, wielokrotne odmieniają się jak imiona przymiotne […].
Liczebniki porządkowe są takie, które oznaczają porządek, w jakim osoby lub rzeczy po sobie następują. Liczebniki porządkowe odpowiadają na pytanie: który z porządku? która z porządku? które z porządku? i są następujące: pierwszy-a-e, drugi-a-e-, trzeci-a-e- [...]
LICZEBNIKI PORZĄDKOWE (ordinalia), dlatego tak nazwane, ponieważ się kładą na pytanie: który w porządku? - wyrażają zatém miejsce w jakimś szeregu zajmowane przez rzecz lub osobę, o którą chodzi, czy jest w nim więc piérwsza, czy druga, trzecia, czy jeszcze dalsza.
Liczebnik dzieli się na ilościowy, czyli główny i porządkowy [...] Liczebnik główny oznacza ilość przedmiotów i odpowiada na pytanie: ile, wiele? [...] Liczebnik porządkowy oznacza porządek, w jakim rzeczy po sobie następują, i odpowiada na pytanie: który-a-e?
Liczebniki: piérwszy, wtóry (albo: drugi) trzeci, dziesiąty, setny itp. nazywamy [liczebnikami] porządkowemi, ponieważ oznaczają porządek w jakim osoby lub rzeczy po sobie następują, a używamy ich na pytanie: który z porządku, czyli który z kolei.
Na koniec odmieniają się na wzór przymiotników wszystkie liczebniki porządkowe.
Числительныя имена бываютъ: [...] 2. Порядковыя, [liczebniki] porządkowe, означающія послѣдовательность или порядокъ, въ какомъ, при означеніи счета, одинъ предметъ слѣдуетъ за другимъ. Порядковыя узнаются по вопросу który? (который?), напр. pierwszy, dziesiąty, setny и т. п.
Liczebniki, inaczej liczbowniki, wyrażają [...] porządek, według którego przedmioty po sobie następują; np. pierwszy tydzień, drugi dzień, druga godzina, trzeci dom, dwudziesta wiosna, setna rocznica, i t. p., i te noszą nazwę liczebników porządkowych.
Orzecznik przymiotny (tj. przymiotnik, liczebnik porządkowy, imiesłów, zaimek przymiotny) na pyt. jaki, który, czyj jest podmiot? Zgadza się z podmiotem w przypadku (pierwszym) i liczbie, a oprócz tego w l. poj. w rodzaju, w l. mn. formie (osobowej lub rzeczowej).
Porządkowy przym. od Porządek [...] b) idący za porządkiem, kolejny, bieżący: Numer P. Gram: Liczebnik P.. Liczebniki porządkowe w tytułach i nazwach kładą ś. na miejscu drugim [...]
Liczebnik, a, 2. [...] b) gram. część mowy, oznaczająca stosunek liczbowy: Liczebniki oznaczone, nieoznaczone, główne, zbiorowe, porządkowe, wielorakie czyli mnożne, podziałowe.
Liczebniki porządkowe (numeraes ordinaes) są: o primeiro pierwszy (a primeira pierwsza), o segundo drugi (a segunda druga), o terceiro trzeci, o quarto czwarty, [...].
§ 41. Liczebnikami nazywają się wyrazy, oznaczające liczbę osób lub przedmiotów (są to liczebniki główne, np. dwa dni, trzy siostry, pięć palców, sto funtów i t. p.), albo też kolejny ich porządek (są to liczebniki porządkowe, np. pierwszy uczeń, trzeci rok, dziesiąta godzina, dwuch-setna rocznica i t. d.).
Wszystkie liczebniki porządkowe odmieniają się nie tylko według przypadków, ale też według rodzajów i liczb tak samo jak przymiotniki, i tak samo jak one stosują się do rzeczownika w rodzaju, liczbie i przypadku, np.: pierwszy uczeń, pierwsza godzina [...].
Jeżeli liczebnik porządkowy jest dwuwyrazowy, t. j. składa się z dziesiątków i jedności (począwszy od: dwudziesty pierwszy), to oba te liczebniki podlegają odmianie deklinacyjnej; np. dwudziestego pierwszego, sześćdziesiątego czwartego...
Liczebniki porządkowe, o ile się ich nie wypisuje słowami, wyraża się cyfrą bez kropki [...].
§ 77. IV. Liczebniki porządkowe oznaczają, w jakim porządku osoby lub rzeczy po sobie następują. Odpowiadamy niemi na pytanie: który z kolei? który w porządku? np. przyjechałem pierwszy, ty przyjechałeś drugi, brat przyjechał dziewiąty.
Liczebniki porządkowe i ilościowe (główne, ułamkowe, zbiorowe, wielorakie, mnożne) oznaczone i nieoznaczone.
Ze względu na znaczenie dzielimy liczebniki na: 1. porządkowe (pierwszy, wtóry, setny...), 2. ilościowe, z pośród których wyróżniamy [...], 3. oznaczone (dziesięć, ośmnaście...), 4. nieoznaczone (mało, wiele, kilka...).
Liczebniki wskazujące na porządek przedmiotów, nazywają się porządkowemi, nap. siódmy (rok), dwudziesty (tydzień), szesnasty (dzień).
Według tej deklinacji złożonej odmieniają się przymiotniki, imiesłowy, liczebniki porządkowe i niektóre zaimki np. który, jaki.
Liczebniki porządkowe (ordinaes):
primeiro -a -os -as - pierwszy - a -i -e
segundo -a - drugi (wtóry -ra)
Przymiotnikowy suf. -my: [...].
W liczebnikach porządkowych: siódmy, ósmy, o pochodzeniu tych form pisze Vondrák Vergl. sl. Gr.2 I, 553.
§ 363. Liczebnik także ogranicza zakres pojęcia rzeczownego, ale (w przeciwieństwie do przymiotnika) bezpośrednio i bezwzględnie, i to jest jego jedyną funkcją niezależną. Ograniczenie to dokonywa się przez oznaczenie liczby jednostek, albo też kolejności, w której pewne przedmioty bierzemy pod uwagę; w pierwszym razie służą do tego liczebniki główne, w drugim — porządkowe.
Ta sama końcówka -a (niepochylone) w G. sg. deklinacji niezłożonej przymiotników: dobra wiekujego Kśw. b r; w Fl. od oblicza gospodnowa, 95, od mała 16 [...]. Także od liczebników porządkowych i liczebnika sto: połtora sta drzewa 1397 Stppp. VIII, nr. 5855, połtrzecia sta lat Gn. 184 b [...], oraz w wielorakich: sześciora świni 1408 Piek. 362, dziesięcioro, ok. 1465 SKJ. I, 4.
★Liczebniki (numeralia) ★oznaczone i ★nieoznaczone: a) ★porządkowe (ordinalia), b) ★ilościowe: 1) ★główne (cardinalia), 2) ★ułamkowe, 3) ★zbiorowe, 4) ★mnożne, 5) ★wielorakie.
Porządkowe, p. liczebniki.
Często wyodrębniamy jakiś przedmiot licząc miejsce, które on właśnie w szeregu wielu podobnych przedmiotów zajmuje [...]. Do tego celu używa się liczebników porządkowych, np. pierwszy, trzeci, dwunasty, dwudziesty ósmy, tysiączny itd.
W ten sposób wyglądała sytuacja w fonetyce, morfologii i składni, tak kształtowała się w wymienionych już dziedzinach semantyki, jak widać to i z gramatyki A. Sztochla.
Terminologia. Nomen numerale cardinale — liczebnik rachunkowy, ilości, ordinale — porządkowy, fractio — ułamkowy, collectivum — gromadny, multiplicativum — składny, proportionale — gatunkowy, indefinitum — ogólny, adverbiale — przysłówkowy, particula — złącznik, przyrost.
Podobną popularność, jaką za czasów Oświecenia zyskał podręcznik Kopczyńskiego, w drugiej połowie dziewiętnastego wieku osiągnęła gramatyka A. Małeckiego [...].
Nomen substantivum singulare — rzeczownik jednostkowy, abstractum — oderwany, numerale cardinale — liczebnik właściwy, główny, ordinale — porządkowy, collectivum — zbiorowy, multiplicativum — mnożny, wieloraki, indefinitum — nieokreślony, nieoznaczony [...].
Szereg nowości z wyjątkiem terminologii składniowej przynosi gramatyka F. K. Malinowskiego [...].
Nomen numerale cardinale — liczebnik główny, ordinale — porządkowy, collectivum — zbiorowy, multiplicativum — składowy, proportionale — gatunkowy, indefinitum — nieokreślny, pronomen reflexivum — zaimek zwrotny, demonstrativum — wskazujący, infinitum — nieokreślony, verbum (in)transitivum — (nie)przechodne.
Z chwilą uzyskania niepodległości i organizowania na nowo szkolnictwa polskiego przystępując do nauczania języka ojczystego językoznawcy polscy na zjeździe w roku 1921 uchwalili zrąb terminologii gramatycznej [...].
Semantyka: wyraz samodzielny, rzeczownik oderwany, jednostkowy, liczebnik oznaczony, ilościowy, główny, ułamkowy, porządkowy, zbiorowy, mnożny, wieloraki, nieoznaczony [...].