terminów gramatycznych online
sposób nieograniczony
Język: polski
- Część druga. O częściach dyskursu: Duch/1699
- De syntaxi, abo o złączeniu słów: Sty/1675
- Etymologia: SzyPocz/1770, SzyGram/1767
- II. Początki polskiej terminologii gramatycznej. Od Odrodzenia do czasów saskich: Kor/1961
- III. Krystalizowanie się polskiej terminologii gramatycznej w czasach Oświecenia: Kor/1961
- O czynosłowie: Nał/1774
- O etymologii: Mal/1700
- Ortografia: SzyPocz/1770
- Słownik: Mon/1780
- Traktat II. O częściach dyskursu: Dąb/1759
- Verbum: Don/1795
Cytaty
Ve, i ce, zwykły się inszym cząstkom przekłádać. Leć po nieográniczonym sposobie, Gerundium, i po uczęstnictwie mogą podczás być położone jáko to. Per diruelo mowiąc wam [...].
DE INFINITIVUS VERBORUM O Słowách sposobu nieográniczonego. Słowo sposobu nieográniczonego, ma po sposobie spadek swego słowá, jako to Jo voglio legger il Catone ja chcę czytać Kátoná [...]. Słowá sposobu nieográniczonego, podczás miásto miánującego spadku wzywamy, jáko to. Lo scriver bugie non è da parmio pisáć kłamstwo nie jest rzecz mojá, Miásto la scrittura pisanie, etc. Przestrogá. Przekłádamy też ártykuły sposobom nieográniczonym, ták jáko Imieniom istotnym náprzykłád. Il prometter' è da Caualiere, obiecáć po śláchecku.
Sposoby zowią się.
Skazujący, rozkazujący, żądający, przyłączájący, niedeterminujący, lub nieograniczony.
Indicativus, imperativus, optativus, subjunctivus, infinitivus.
Indicatif, impératif, optatif, subjonctif, infinitif.
Nieograniczony sposob, lub niedeterminujący reprezentuje ákcyą słowá, nie znacząc áni czásu, áni osobę, áni liczbę, jáko to [...] lire, czytáć.
Wszystkie słowá ktore się terminują ná er w nieograniczonym sposobie, ták się konjugują jáko chanter, śpiewáć [ʃpiewáć].
Sposób Nieográniczóny álbo Nieskóńczóny. L'Infinitif. Ma w Fráncuskim ták ják i w Polskim czásów dwá [...], do káżdéj sie osoby i do obu liczb záżyć mogą bez żadnéj odmiány. Czás teráźniéjszy w tym sposobie jest to, co w słowie nazywamy tęmą, jako tu mieć Avoir. Czás przeszły skłáda sie u Fráncuzów z tęmy i z supiná ták: Avoir eu.
Akcyja może bydź uczyniona piącią sposobami, jako to skazując, rozkazując, żądając, przyłączając, niedeterminując, a te sposoby zowią się.
Skazujący, roskazujący, żądający, przyłączający, niedeterminujący, lub nieograniczony.
Indicativus, Imperativus, Optativus, Subjunctivus, Infinitivus. Indicatif, Imperatif, Optatif, Subjonctif, Infinitif.
Nieograniczony sposob, lub niedeterminujący reprezentuje akcją słowa, nie znacząc ani czasu, ani osoby, ani liczby; jako to, êcrire, pisać, lire, czytać; croire, wierzyć. Nie może znać w ktorym czasie ta akcyja pisania, i czytania, i wierzenia powinna być uczyniona, ani ktora osoba ma ją uczynić.
P. Co jest sposob nieograniczony? O. Jest kształt w słowach znaczenia bez osoby i liczby. [...] Ten sposob w Polszczyźnie łatwo poznać ztąd, że prawie zawsze kończy się na literę ć akcentowaną, lub dz.
P. Zkąd nieograniczony? O. Z tejże trzeciej osoby [...] z rozumie staje się rozumieć, do czego przydawszy z początku z, staje się nieogran. II. zrozumieć.
Biję, kryję [...] mają [...] nieograniczony sposob na ić lub yć nap: biłem, zbiłem, bić, zbić.
ć nie dź kładzie się na końcu werbow w sposobie nieograniczonym, jako wołać, chwalić etc.
Także słowa kończące się na sylaby dę i dzę w roskazujacym; à na gę, i kę, w Nieograniczonym Sposobie przez dź, nie przez ć pisać należy, np. [...] mogę, piekę; mòdz, piedz; nie moc, piec; bo to są imiona.
Daleko więcej rodzimego słownictwa gramatycznego zawierał z natury rzeczy przeznaczony dla Szkoły Rycerskiej podręcznik W. Szylarskiego [...].
Coniugatio — koniugacyja: genus activum — gatunek działający, reflexivum — ściągający się, passivum — cierpiący, modus indicativus — sposób skazujący, coniunctivus — złączający, imperativus — rozkazujący, infinitivus — nieskończony, nieograniczony (s. 17).
Sposob nieograniczony ztąd się nazywa, iż do żadnej w szczegulności osoby nie ściąga się, lecz każdej służyć może. W Polszczyźnie łatwo go poznać ztąd, iż prawie zawsze kończy się na literę ć z akcentem, albo na sylabę dz, jako: ścigać, biedz.
P. Ktore to są te cztery Czynosłow Sposobienia? [...] O. Pierwsze ma wszystkie Czynosłowa kończące się na er w Nieograniczonym Sposobie: jako to aimer kochać [...]. Drug. Sposobienie ma te słowa ktorych Nieogr. Spos. wychodzi na ir, finir kończyć. Do trzeciego należą Czynosłowa kończące się na oir, jako to recevoir. W czwartym Sposobieniu mieszczą się te, ktorych Nieogr. Sposob kończy się na re, jako to rendre oddać.
Sposob Nieograniczony. Infinitif [...]. Avoir, mieć.
P. Czemu ten Sposob nazywa się Nieograniczony? (Infinitif.) O. Bo wyraża Sprawę tylko ogolnie nic pewnego nie znacząc.
Modi verborum, sive conjugationum formae. Sposoby, czyli Tryby. Gramatyka Polska liczy ich tylko cztery, to jest 1. Modum indicativum, Sposob wskazujący, czyli oznajmujący. 2. modum imperativum, sposob rozkazujący. 3. modum optativum, sposob żądający. 4. modum infinitivum, sposob nieograniczony, czyli bezokoliczny. Łacińska ich więcej rachuje, jako to: modum Conjunctivum, Subjunctivum, Gerundivum, Potentialem etc.
Modi sunt septem. Sposobow jest siedm, [I]ndicativus, Ukazujący, Imperativus, Roska[z]ujący, Subjunctivus, Złączający, Optativus, Żądający, Potentialis, Mogący, Permissi[v]us, Dopuszczający, et Infinitivus, i Nieograniczony.
Zupełnie inaczej wygląda ona w gramatyce włoszczyzny A. Styli [...].
Coniugatio — złączanie, złączenie (s. 65), staczanie, koniugacyja: genus — rodzaj, verbum activum — czyniące, reciprocum — które z przykładaniem namiestnictw [...] się formuje, passivum — przyjmujące, modus indicativus — pokazujący, coniunctivus — przyłączający, imperativus — rozkazujący, infinitivus — nieskończony, nieograniczony (s. 65).
Nie spełniała tych postulatów nie w tym zresztą celu wydana gramatyka F. Menińskiego. Zrealizował je dopiero F. D. Duchênebillot.
Terminologia [...].
Coniugatio — koniugacyja, złączenie (s. 63): verbum activum — czyniące, passivum — cierpiące, modus indicativus — sposób skazujący, coniunctivus — przyłączający, złączający (s. 65), imperativus — rozkazujący, infinitivus — niedeterminujący, nieograniczony.
Przeprowadzona jej krytyka w stosunku do Duchênebillota budzi ciekawość, jak wyglądała ona u samego Malickiego, bo każe się spodziewać u niego i pod tym względem szeregu zmian.
Terminologia. Litera vocalis — wokala [...].
Coniugatio — koniugacyja [...], modus indicativus — sposób skazujący, indykatyw (s. 118), coniunctivus — przyłączający, konionktyw (s. 118), imperativus — rozkazujący, imperatyw (s. 47), infinitivus — nieskończony, nieograniczony, infinityw (s. 161).
Najlepsze jednak świadectwo spopularyzowania się już rodzimej terminologii gramatycznej, i to po szkołach, daje konsekwentnie ją stosująca gramatyka francuszczyzny S. Nałęcz-Moszczeńskiego [...].
Coniugatio — sposobienie, nakłonienie: verbum activum — dzielne, reflexivum — obojętne, wsobne, passivum — biorne, modus indicativus — sposób ukazujący, coniunctivus — złączający, przyłączający, łączący, imperativus — rozkazujący, każący, infinitivus — nieograniczony.