Słownik historyczny
terminów gramatycznych online

casus ablativus

Hasło w cytatach: A., abl., Abl., Ablat., ablativum, ablativus, ablativus casus
Język: łaciński
Geneza: łac. ablatus 'odjęty, porwany'
Dział: Fleksja (współcześnie)
EJO 1999, 13 Definicja współczesna

Przypadek prymarnie konkretny, oznaczający w swej podstawowej funkcji oddalenie lub oddzielenie jednego przedmiotu od innego. Wyraża on w tej funkcji znaczenia właściwe pol. konstrukcjom z przyimkami "z (czego)" i "od (czego)".

Cytaty

Sic huius nominativi manus et istius ablativi manu vulgaria eisdem litteris scribuntur.

[Tak i tego nominatywu manus i owego ablatywu manu nasze wyrazy pisze się tymi samymi literami, s. 104.]

BIERZĄCY, t. I, s 77. [...] ma być ablativus precz bierzący, oddalonek [...], odbierający RN (wykl. przednia); zob. ODBIERAJĄCY, ODDALONEK.

ODDALONEK gram. odbierający, precz bierzący vel i. oddalonek ablativus casus in grammatica R a2 (md); [...] RN (wykl. przednia). Zob. DAJĄCY, DAWAJĄCY, DAWANEK, IMIENIAK, MIANUJĄCY, MIENIĄCY, MIENIONEK, OSKARŻAJĄCY, RODZĄCY, SKARŻANEK, SPADEK, WOŁANEK, WZYWAJĄCY, ZOWANEK.

Casus nominum quot sunt? Sex. Qui? Nominativus, genitivus, dativus, accusativus, vocativus, et ablativus. Per hos enim casus, omnium generum nomina, pronomina, participia declinantur.

Casus participiorum quot sunt? Sex. Qui? Nominativus ut hic et haec et hoc legens. Genitivus ut huius legentis. Dativus ut huic legenti. Accusativus ut hunc et hanc legentem et hoc legens. Vocativus ut o legens. Ablativus ut ab hoc et ab hac et ab hoc legente vel legenti.

Coram, Praepositio Ablativo casui serviens, Przed.

Eximere cum Dativo constructum, Ut, Eximere noxae, Miłościwym komu być winę mu odpuścić. [...] Eximere honoribus cum Ablativo, Rzucić sie komu ná dobrą powieść álbo uwieść komu czci.

Eo, Ablativus casus Pronominis, Is, Ea, Id, Eo.

Praecario, nomen casus ablativi, pro adverbio accipitur, S modlitwą.

Accusativi et ablativi constructio. Hi duo casus raro in oratione absque verbo aut praepositione ponuntur.

Quid est Ablativus? Quo utimur, cum auferri aliquid significamus: ut abstulit a me vestem, [wziął odemnie szátę.].

[Co to jest ablatyw? To przypadek, którego używamy, gdy pokazujemy, że coś zabieramy.]

Spadkow Imion wiele są? Sześć. Ktore? Miánujący, Rodzący, Dawájący, Oskarżájący, Wzywájący, Odbierájący.

Casus Nominum quot sunt? Sex. Qui? Nominativus, Genitivus, Dativus, Accusativus, Vocativus, Ablativus.

Declinantur autem sic per omnia genera. [...] Abl[ativus] Von einem Mann, od człowieká [...].

Potym Foemina Adjectiva Niemieckie iednostáyne máią casus singulares te: Nominativum, Accusativum et Vocativum ná e: I tesz Genitivum, Dativum et Ablativum ná en, ták: Foeminum Singulare. N. Die Starcke mocna. G. [...] D. [...] Ac. [...], V. [...] Abl. von der Starcken od mocney.

Sunt autem sex casus. 1. Nominativus, [...] 6. Ablativus. Auferendi casus. Sextus casus. Latinus casus. Varr. Diomed. Comparativus, Priscian. Odbierániu służący.

Ablativus casus. sub Słów końcowe odmiány.

Casus sextus, Latinus, Auferendi, Comparativus, Ablativus, ibidem.

Declinationes Nominum Masculini Generis: [...]

Ablat: od Páná von dem Herren.

Prima declinatio nominum [...]. Genitivus in hac declinatione exit in a vel u. Dativus in owi vel u. Accusativus vel similis est Genitivo vel Nominativo. Vocativus exit in u vel e [...]. Ablativus in em desinit. Ultimus casus ut plurimum similis est Vocativo.

Comparativus gradus cui casui seruit? Ablativo utriusque numeri sine praepositione.

Przyrownywájący stopień ktoremu spadkowi służy? Odbierájącemu obojej liczby bez przełożonej części.

Casus nominum quot sunt? Sex. Qui? Nominativus, Genitivus, Dativus, Accusativus, Vocativus, Ablativus.

Spadkow imion wiele są? Sześć. Ktore? Miánujący/ Rodzący/ Dawájący/ Oskarżájący/ Wzywájący/ Odbierájący.

Die Zahlendung Spadek (CASUS.) Wie viel sind der ZahlEndungen bey den Pohlen? Acht als: 1. Die Nennendung (Nominantivus) Miánujący [...]. 2. Die Geschlechtendung (Genitivus) Rodzący [...]. 3. Die Gebendung (Dativus) Dáwający [...]. 4. Die Klagendung (Accusativus) Oskarżájący [...]. 5. Die Rufendung (Vocativus) Wzywájący [...]. 6. Die Nehmendung (Ablativus) Odbierájący [...]. 7. Die WerckzeugsEndung (Instrumentalis) Státkowy [...]. 8. Die OrtEndung (Localis) Mieyscowy [...].

Wie viel sind die Zahlendungen bey den Pohlen? Acht / als: 1. Die Nennendung (Miánujący) [Nomintivus] [...]. 2. Die Geschlechtendung (Rodzący) [GENITIVUS] [...]. 3. Die Gebendung (Dawájący) [DATIVUS] [...]. 4. Die Klagendung (Oskarżájący) [ACCUSATIVUS] [...]. 5. Die Ruffendung (Wzywájący) [VOCATIVUS] [...]. 6. Die Nehmendung (Odbierájący) [ABLATIVUS] [...]. 7. Die Werckzeugsendung (Státkowy) [INSTRUMENTALIS] [...]. 8. Die Orthendung (Mieyscowy) [Localis] [...].

[Ile jest w polszczyźnie przypadków? Osiem, mianowicie: 1. Die Nennendung (Miánujący) [Nomintivus] [...]. 2. Die Geschlechtendung (Rodzący) [GENITIVUS] [...]. 3. Die Gebendung (Dawájący) [DATIVUS] [...]. 4. Die Klagendung (Oskarżájący) [ACCUSATIVUS] [...]. 5. Die Ruffendung (Wzywájący) [VOCATIVUS] [...]. 6. Die Nehmendung (Odbierájący) [ABLATIVUS] [...]. 7. Die Werckzeugsendung (Státkowy) [INSTRUMENTALIS] [...]. 8. Die Orthendung (Mieyscowy) [Localis] [...].]

Káżdy Numerus ma swoje pięć Casus, to jest spadkow ktore w ten sposob się názywáją, Nominativus Miánujący, Genitivus Rodzący, Dativus Dájący, Accusativus Oskarzájący, Ablativus Odbierájący lub rozłącájący.

Singularis. N. ... G. di D. à A. ... A. [...].

Wie viel sind Casus? Sechs. Nominativus, Genitivus, Dativus, Accusativus, Vocativus, und Ablativus.

[Ile jest przypadków? Sześć. Nominativus, genitivus, dativus, accusativus, vocativus i ablativus.]

Casus septem: Nominativus, Genitivus, Dativus, Accusativus, Vocativus, Ablativus, Ultimus.

Der Ablativus endiget sich auff ein ami / Zum Exempel / ćielętami / zwierzętami.

[Ablatyw kończy się na ami, np. ćielętami, zwierzętami.]

Sieben Casus: Nominativum, Genitivum, Dativum, Accusativum, Vocativum und Ablativum.

Daß der Abl. in der ersten und dritten Declination sich ende in em, in der andern aber in ą.

Sześć są kazusy álbo spadki, ktore są, Nominativus, Genitivus, Dativus, Accusativus, Vocativus, Ablativus.

Miánujący, Rodzący, Dawájący, Oskarżájący, Wzywájący, Oddalájący.

Nominatif, Génitif, Datif, Accusatif, Vocatif, Ablatif.

Máłą liczbę, i wielką, będę często znáczył [...] przez ábrewiacye sing. plur. [...]. Tákże spadkow tákowemi partikułámi, nom. miánujący; gen. rodzący; dat. dawájący; acc. oskarżájący; voc. wzywájący; abl. oddalájący. álbo też jedną tylko literą N. G. D. A. V. A.

Der Casus Ablativus ist hier ausgelassen, weil er überall gleich ist dem Genitivo in Singulariund Plurali Numero.

W káżdem Numerze, są sześć Casus, jako Nominativus, Genitivus, Dativus, Accusativus, Vocativus, Ablativus, Ktore przede wszystkiem, w Polskiem Articule trzebá rozeznawać.

Sześć są kazusy albo spadki, ktore są: Nominativus, Genitivus, Dativus, Accusativus, Vocativus, Ablativus.

Mianujący, Rodzący, Dawający, Oskarżający, Wzywający, Oddalający.

Nominatif, Genitif, Datif, Accusatif, Vocatif, Ablatif.

Także spadkow takowemi partykułami [będę znaczył], nom. mianujący; gen. rodzący; dat. dawający; ac. oskarżający; voc. wzywający; abl. oddawający; albo też jedną literą N. G. D. A. V. A.

Wiele iest Kazufow? Sześć: Nominativus, Genitivus, Dativus, Accusativus, Vocativus, Ablativus.

P. Z kąd się poznáie Ablativus? O. Z odpowiedzi ná pytánie od kogo, czego, czym .

Mascul: Singul: Nominativo Der Ten. Genitivo Deß Tego. Dativo Dem Temu. Acusativo Den Tego. Vocativo Du o Ty. Ablativo Von dem od tego.

Werba: Erklähre [...] potrzebuią Ablativum z prepozycyą zu.

Ablativus, Odbieraiący.

Les Cas sont les changements de la terminaison des Noms. On veut que les Cas soient au nombre de six; Nominatif, Génitif, Datif, Accusatif, Vocatif, et Ablatif.

[...]

Casus czyli spadki Imion, są odmiany końca słow. Liczy się ich sześć: Nominativus, mianujący, Genitivus, rodzący, Dativus, dający, Accusativus, oskarżający, Vocativus, wzywający, Ablativus, odbierający.

O Odbierającym Spadku. (de l’Ablatif). P. Co za Początek tego Miana Ablatif? O. Z Łacińskiego Ablativus, ablatum od aufero, co znaczy Odbierać, ztąd Polskie Odbierający. P. Co to jest ten Odbierający Spadek? O. Jest Spadek przez ktory wyrażają we Francuskich Imionach Oddział, podział, obranie z czego.

Ablativus, Odbieraiący

Imiona [...] kończące się na А. [...] przemieniają A. [...] w Odbierającym (Ablativo) na ОЮ. lub ОЙ.

Názwiská Przypadków, Nominativus, Genitivus, Dativus, Accusativus, Vocativus, Ablativus, á po Polsku, ták pospolicié tłumáczone: Miánujący, Rodzący, Dawájący, Oskarżájący, Wzywájący, Odbierający, tudzież názwisko pierwszego i piątego Przypadku, Casus recti, részty zaś innych, Casus obliqui nié kłádą się w Grámátycé dziécinnej, bo są ciemne i niédokłádne wyrázy, z których objáśnieniem aż do trzeciej Klásy zátrzymamy się, gdzié też o lépszych názwiskach pomyślimy.

Casus. Spadki, à tych sześć: Casus nominativus, spadek mianujący. Genitivus, Rodzący. Dativus, Dający. Accusativus, oskarżający. Vocativus, wzywający. Ablativus, odbierający, albo odejmujący.

Ablativus przypadek szósty.

Ablativus, Przypadek 6ty.

Casus in nomine sunt sex, spadkow w imieniu jest sześć nominativus, mianujący, genitivus, rodzący, dativus, dawający, accusativus, oskarżający, vocativus, wzywający, ablativus, odbierający, abo oddalający.

PRZYPADEK, -dku, m., [...]. – c) Gramm. Przypadek, przypadkowna odmiana zakończenia imion, casus, spadek [...]. Szósty i Siódmy przypadek [...] Ablativus [...].

Liczba pojedyncza.

Nom. ja,

Gen. mnie, [...]

Abl. ze mną,

Loc. we mnie.

Liczba pojedyncza.

N. On,

G. onego, niego, jego, go, [...]

A. z onym, nim.

Przypadek na pytanie z kogo? z czego? od kogo? od czego? dla kogo? dla czego? czyli nasz przypadek drugi i czwarty rządzone przyimkami, łaciński zaś Accusativus i Ablativus.

Gerundia odpowiadające gerundiom na dum tenże przyjmują przypadek, chociaż mogą mieć pierwsze ablativum np. meme karttawję, mihi facienda res est, mam tę rzecz zrobić; [...].

Ablativus 1.

W słowach głosu biernego, 1. przypadek Nominat: słów czynnych, kładzie się w trzecim Ablat: drugi zaś Accusat: w pierwszym Nominat: tak jak w łacinie.

Ablativus łaciński ab, a, ex, kładzie się w tym przypadku, np. bhubruto vatarati, ex monte descendit, z góry wraca; [...].

Ablativus 3.

Przedmiot w którym co się znajduje, kładzie się w tym przypadku, [...].

Nie nazywámy tych przypadków po łacinie nominativus, genitivus, dativus, accusativus, vocativus, ablativus, ani przełożenemi po polsku słownie: mianujący, rodzący, dáwający, oskárżający, wzywający, odbiérający: bo té nazwiska nie znaczą, co znaczyć powinny: ale nazwiémy jé: 1. mianownik, 2. dopełniacz. 3. célownik. 4. biérnik. 5. wołacz. 6: narzędnik. 7. miescownik.

Przypadek czwarty czémdziałaczy .... Przypadek szósty, (ablativus).

[…] Rozpráwiá ktoś przypuśćmy o przypádku piątym; któż tu teráz zgadnie, czy tu jest mowa o Wołáczu, czy o Miejscowniku, który jest piątym u Dobrowskiego, lub Odbieráczu (Ablativus), który jest piątym w gramatykach prof. Boppa? […]

Przypadki Casus. Najstosowniéj oznaczać je liczbami: pierwszy, drugi i t. d. [pp. 1, pp. 2 i t. d.]. Ablativus wypada nazywać ósmym [pp. 8]. szósty zaś oznaczałby Instrumentalis.

Z 8 pierwotnych przypadków języków aryjskich język polski, jak w ogóle słowiańskie, nie posiada ablativa, który się zlał z genitivem […].

[...]Ablativus oznaczał pierwotnie przedmiot, od którego się coś oddalało; używał się więc przy słowach, oznaczających ruch, na pyt. skąd, lub w ogóle początkowo na oznaczenie rozłączenia w przestrzeni, a następnie na oznaczenie rozłączenia w myśli dwóch pojęć.

X Ablatyw, u, lm. y szósty przypadek w deklinacji łacińskiej, narzędnik <Łć. ablativus, dom. casus = przypadek>.

Natomiast w XVII w. Mesgnien, zaznaczywszy kilka przykładów N. du., mówi dalej: jest też ablativus (I. du.) na -oma, sed Masovitis relinquendus, np. ze dwiemá bráciszkomá.

Ablativus, p. przypadki.

Przypadki - formy imion i zaimków, wskazujące na ich funkcję znaczeniową w stosunku do innych wyrazów w zdaniu: 1. ★mianownik (★nominativus) [...], 6. ★narzędnik (★instrumentalis, ablativus).