terminów gramatycznych online
przyrostek partykuła
Język: polski
- Część I (wstępna): Jes/1886
- Część II. O Zaimkach: Mucz/1825
- Część II. O częściach mowy w ogólności: Jak/1823
- Część II. Rozdz. 2. Odmiany. (Fleksya) : Jes/1886
- Dodatek trzeci: Szum/1809
- O Składni: Rew/1845
- O ośmiu częściach mowy: DwBg/1813
- O zdaniu złożoném: Gr/1861
- O łączeniu i rozłączaniu wyrazów (W. Szwejkowski): Rozp/1830
- Objaśnienie terminologii: Morz/1857
- Oddział II. Budowa języka samskrytu: SkorM/1816
- Pisownia: Kr/1897, Kurh/1852, Król/1907
- Rozdział I. Rozbiór wyrazów w ogólności: Szt/1854
- Spis rzeczy i wyrazów: Rozp/1830
Cytaty
Przyrostek, particula.
Przyrostki ć, cito, li, lito, ż, że, żeś żeto itp. w Imionach nie odmiéniają rodzaju. Między przyrostkami liczyć trzeba té wyrazy to, cito, ktor [...] wrzucać się zwykły w mowę z Zaimkami jakiégokolwiek rodzaju, np. ténto zdrájca, tato mistrzyni, ówcito przyjáciél.
Nadmienić tu atoli winniśmy, iż niektóre z tych to nieodmiennych części mowy, jako to: przyimki, przyrostki, przysłówki, spójniki, łączą się z imionami, z słowami, a nawet podług szczególnych prawideł, zamieniają się w imiona, czyli raczej są źródłosłowami imion.
Zgłoski a czasem tylko głoski ci, ć, ś, li, że, ż, to, siś, żeto, cito, li, lito, przyrastają częstokroć do końca Zaimka jakiegokolwiek, i nadają im albo więcej wybitności, albo przyczyniają, albo ujmują znaczenia. Zgłoski takowe lub głoski przyrostkami zowiemy.
Zgłoski, a czasem tylko głoski ci, ć, ś, że, ż, to, siś, żeto, żto, cito, li, lito, łączą się częstokroć z zakończeniem zaimka jakiegokolwiek i nadają mu albo więcéj wybitności, albo przyczyniają, albo ujmują znaczenia. Zgłoski takowe lub głoski przyrostkami zowiemy.
Przyrostek że ma postać spojnika że, np. wiem ŻE tak jest; przyrostki to, ci, mają postać zaimków, np. TO, co mówisz; winienem CI (zamiast tobie); lecz znaczenie ich wcale jest odmienne.
Cóż, 25.– Porów. Ż przyrostek.
PRZYROSTKI; piszą się łącznie, 560; 464.
Ż, przyrostek, 544, 25, 102.
W trybie warunkowym, spójniki te: abym: żebym, zamieniamy na przyrostki: bym, i kładziemy po czasie przeszłym niedokonanym, lub dokonanym trybu oznajmującego, osobie 3ciéj liczby pojedynczéj lub mnogiéj.
Przyrostki: ci, że, li, zamiast: czy ci, czyż, czyli, łączymy ze słowem na końcu w zapytaniach: np. powiedział ci? zamiast: czy ci powiedział?
Nie kréskuje się także w wyrazach obcych, np. aktor, rektor, honor, i t p. oraz w polskich przed ż, gdy ta spółgłoska jest przyrostkiem, np, toż, jakoż, trudnoż, i t p.
Przyrostek kolwiek tłumaczy się na język rossyjski wyrazem ни, który się pisze oddzielnie.
Znakomitsze przyrostki są: by, byle, ć, ci, ćto, cito, kolwiek, lada (leda), li, lito, liż, no, ino, ś, si, śto, sito, to, ż, że, żeto, żeby.
Przydawek .... Przyrostek.
Spójniki spółrzędne są:
1.Zestawne, wyrażające zestawienie dwóch lub więcéj myśli na podstawie podobieństwa i pokrewieństwa:
a) Łączne: i, także, téż, tudzież, oraz, nadto, czyli, [...]
c) Stopniujące: nie tylko — lecz także, lecz nawet, potwierdzające: wszakże, jużci, jakoż i przyrostek ć, n. p. Koń nie tylko się poddaje ręce kierującego, ale stara się niejako wybadywać jego życzenia (Fel.).
Orzeczenie rzeczowne kładziemy przeważnie w przypadku Vl-tym — w następujących jednak razach kładziemy je w przypadku l-szym: [...]
3) jeżeli w zdaniu jest wyraz to, bądź jako zaimek wskazujący, bądź jako przyrostek np., To jest Moniuszko. Kłamstwo jestto brzydka wada.
Dla tém lepszego uwydatnienia czynności, wzmacniamy bardzo często czasowniki polskie przyrostkami, które potém stanowią z niemi pewną charakterystyczną całość.
§ 436. Przyrostek by, jako cząstka nierozdzielna wyrazu, pisze się łącznie na końcu spójników i słów w formach trybu warunkowego, bezpośrednio po imiesłowie przeszłym na -ł, -ła, -ło, lub też na końcu innego wyrazu w tymże zdaniu (ob. § 275); np. aby, oby, ażeby, choćby, chociażby.
Przyrostek by pisze się razem na końcu spójników i trybu warunkowego po imiesłowie przeszłym na ł, ła, ło lub na końcu innego wyrazu w tym zdaniu przed orzeczeniem warunkowym: aby, ażeby, gdyby, wiedziałbyś, jużbym zrobił, mybyśmy chcieli itp.