Słownik historyczny
terminów gramatycznych online

partykuła część mowy

Hasło w cytatach: partykuły
Język: polski
Geneza: łac. particula 'cząsteczka'
Dział: Części mowy (współcześnie)
EJP 1991, 247 Definicja współczesna

Partykuła - jedna z części mowy, tworzy klasę szczególnie trudną do oddzielenia od innej sąsiadującej z nią, a mianowicie od przysłówków.

Cytaty

Tu notuj iż są w Francuskim niektore Recipoca, choć w Polskim nie są takie; co poznasz, kiedy się przy temie w Dykcjonarzu jest partykuła se; nap: leżeć se coucher.

Do trzeciej osoby czasu niedoskonałego dodaje się partykuła bym, tak: czytał bym.

Przydawszy zaimki: ja, ty, on, po nich zaraz, lepiej się kładzie Pronomen: się, niżeli po słowie, tak: Ja się radzę [...] co rozumieć potrzeba i jeszcze bardziej o inszych słowach lub partykułach przed werbami położonych: nap: niech się radzą, gdybym sie poradził , ettc. II. W czasach składanych gdzie nie masz żadnej partykuły, tam zaimek ma miejsce między słowem staczającym się i posiłkującym, nap: radziłem się byś, gdzie zaś jest partykuła, to zaraz przy niej kładzie się, jako: poradziłbym się był.

W trybie rozkazującym z partykułą nie, używamy prawie zawsze słowa niedokonanego za dokonane. Przyczyna tego jest, że partykuła nie, w tym razie używa się nie jako przecząca, ale jako odradzająca, zabraniająca; przeto musi po niéj następować słowo niedokonane, bo to tylko odradzać, lub tego zabraniać możemy, czego jeszcze nie zrobiono, a słowa dokonane, jak wiadomo, wyrażają czynność ukończoną np. wywróć, nie wywracaj [...]. Ale chcąc wyrazić czynność, która już raz skończona powtórzyć się nie da, czyli sprawę jednotliwą, albo czynność jaką pewną i oznaczoną, używamy trybu rozkazującego słów dokonanych z partykułą nie, np. nie zgub [...]. Co innego jest nie zabijaj a co innego nie zabij, tamto ściąga się do nieoznaczonych przypadków, to zaś używa się tylko mówiąc o pewnym i oznaczonym.

Partykułę to pisać osobno: byli to sami chłopi, była to trzecia noc itd.

Partykułę to pisać osobno, np. byli to sami chłopi, a to była trzecia noc, dzień to był straszny i t.d.

Przyimek. – Spójnik. – Partykuła. (wyrazek). – Wykrzyknik.

Partykuły czyli wyrazki: -kolwiek, -bądź, -ś, -li, -ż ... (ktokolwiek, ktobądź, ktoś, znasz-li, ciż.

Partykuły (wyrazki) są to wyrazy, które albo silniej podkreślają lub wskazują na pewne zabarwienie znaczeniowe lub uczuciowe, jakie mówiący nadaje wyrazom samodzielnym. [...] Partykuły no, że wzmacniają lub łagodzą (zależnie od tonu, w jakim jest wygłaszane wypowiedzenie) rozkaz lub życzenie: chodźże! dajże!. Partykuły czy, li nadają wypowiedzeniu charakter pytania, nap. Znasz-li ten kraj?.

Podobnie z partykułami, np. z gʒ'e, zamiast czego ka lub kai ̯ w całej Małopolsce (aż poza Lublin, ale po lewej stronie Wisły z wyłączeniem części bliższych Mazowszu), na Śląsku (prócz pn.-zachodu), w Wielkopolsce (prócz zachodu i północy).

Znamy jednak tylko formy zaimkowe i partykuły o takim wyglądzie, a te tworząc normalnie grupy z innemi wyrazami, stosują się do ogólnej zasady i miały jery mocne lub słabe.

Partykuła, p. wyrazy II.

II. Wyrazy jako całości ze względu na znaczenie (części mowy): A. Wyrazy ★samodzielne: 1. imiona (nomina): a) ★rzeczownik (substantivum), b) ★przymiotnik (adiectivum), c) ★liczebnik (numerale); [...] B. Wyrazy ★niesamodzielne: 1) ★przyimek (praepositio); 2) ★spójnik (coniunctio); 3) ★wyrazki, ★partykuły.

Są wyrazy, które same nie posiadają znaczenia, ale wyrazowi, któremu towarzyszą, nadają swoiste zabarwienie, tzn. oznajmiają rozkaz, życzenie, zdradzają zniecierpliwienie, niechęć itp. [...] Nazywa się je partykułami.

Z chwilą uzyskania niepodległości i organizowania na nowo szkolnictwa polskiego przystępując do nauczania języka ojczystego językoznawcy polscy na zjeździe w roku 1921 uchwalili zrąb terminologii gramatycznej [...].

Semantyka [...]; zaimek odpowiednikowy, osobowy, zwrotny, wskazujący, nieokreślony, przysłowny, czasownik (nie)przechodni, przysłówek liczebnikowy, zaimkowy; partykuła, wyrazek.