część mowy nieodmienna

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Mora/1592
• DwBg/1813
• SkorM/1816
• Jak/1823
• Bor/1830
• Rozp/1830
• Desz/1846
• Such/1849
• Szt/1854
• Morz/1857
• Mał/1863
• Malin/1869
• Kam/1870
• Czep/1871–1872
• Lerc/1877
• Mał/1879
• Malecz/1882
• Oż/1883
• Jes/1886
• Kr/1897
• Lor/1907
• Kr/1917
• Kon/1920
• Król/1922
• Szob/1923

Quomodo dividuntur Partes Orationis? Aliae ex illis dicuntur declinabiles: Aliae Indeclinabiles: Jednej części, z nich zową declinabiles, odmienne, á ty ná końcu się odmieniáją: á drugie Indeclinabiles, Nieodmienne, bo żadnej odmiány nie máją.

Z tych części, cztery są odmiénné, to jest: Imié, Zaimek, Słowo, Imiésłów, a drugie cztery nieodmiénné: Przyimek, Przysłówek, Spojnik i Wykrzyknik.

Dzielimy wszystkie części mowy na dwie klassy [...]: w drugiej klassie mieścimy Przysłowki, Przyimki, Spojniki, i Wykrzykniki, a nazywamy je już pomagającemi, że tamtym do wydania wielu okoliczności pomagają, już nieodmiennemi, że nie mają żadnéj odmiany.

Wszystkie części mowy dzielą się na odmienne i nieodmienne. Nieodmienne są takie, które końcówek dobiérać nie mogą, a tém są ostatnie cztéry; tj. Przysłówek, Przyimek, Spójnik i Wykrzyknik.

Części mowy czyli wyrazy nieodmienne zowią się te, które swego zakończenia nigdy nie odmieniają; takowych mamy cztéry: przysłówek, przyimek, spójnik, wykrzyknik, także przyrost.

Wszystkie cztéry części mowy stanowiące oddział imienia, t. j. rzeczowniki, przymiotniki, zaimki i liczebniki, a równie także i słowa, można odmieniać [...]. Przeciwnie partykuły jak zawsze, nad, jeżeli, ach! nie dają się wcale odmieniać; stąd też stanowią te części mowy wyrazy nieodmienne.

§ 536. Nieodmienne części mowy, albo inaczéj Partykuły, więcéj służą na to, aby określać, spajać, albo też dobitniejszém uczynić znaczenie posiłkujących się niemi wyrazów odmiennych, aniżeli żeby same miały zamykać w sobie jakie pełne i udzielne wyobrażenie. [...] Partykuły są w języku polskim czworakie: przysłówki, spójniki, przyimki i wykrzykniki.

Przysłówek, przyimek, spójnik i wykrzyknik są nieodmiennemi częściami mowy. Nieodmiennemi częściami mowy dlatego je nazywamy, że nie mogą przybierać rozmaitych form, tylko zawsze w jednym i tym samym kształcie, w jednej i tej samej postaci pozostają, czyli inaczej mówiąc, nie odmieniają się.

Nieodmienne części mowy są: przysłówek, spójnik, przyimek i wykrzyknik. Te części mowy nazywamy nieodmiennemi, albowiem przez nie ani przypadków, ani liczb, ani czasów oznaczyć nie możemy; zawsze one jeden i tenże sam kształt zatrzymują. Tak np. wyrazy: czy, gdy, jeżeli, przez, ach! - zawsze ten sam kształt i brzmienie zachowują. Nieodmienne części mowy służą częścią do tego, aby określać, częścią aby spajać, częścią zaś aby dobitniejszem uczynić znaczenie wyrazów odmiennych.

Wszystkie cztéry części mowy stanowiące oddział imienia, t. j. rzeczowniki, przymiotniki, zaimki i liczebniki, a równie także i słowa, można odmieniać [...]. Przeciwnie partykuły jak zawsze, nad, jeżeli, ach! nie dają się wcale odmieniać; stąd też stanowią te części mowy wyrazy NIEODMIENNE.

Części mowy nieodmienne.

§. 545. Nieodmienne części mowy czyli t. zw. PARTYKUŁY („particulae orationis", t. j. niejako cząsteczki mowy czyli wyraziki podrzędne i tylko pomocnicze) są to słówka więcej na to służące, ażeby spajać, określać, zniżać lub też podnosić i w ogóle uwydatniać znaczenie posiłkujących się nimi innych wyrazów lub też zdań całkowitych, aniżeli żeby same miały w sobie zamykać jakie pełne i udzielne wyobrażenie.

§ 47. Części mowy. Mowa nasza składa się z wyrazów, dla tego wyrazy nazywają się częściami mowy. Jedne z tych wyrazów w mowie pozostają bez zmiany, w jednej stałej postaci (np. do, pomiędzy, nigdy, iż, ani, i t. d.) i te nazywamy częściami mowy nieodmiennemi; inne zaś pojawiają się w postaci coraz to innej zależnie od ich stosunku i związku z innemi wyrazami .

Ze wszystkich części mowy (§ 16) odmieniają się tylko rzeczowniki, przymiotniki, liczebniki, zaimki i słowa (albo czasowniki) i dla tego nazywamy je częściami mowy odmiennemi; natomiast przysłówki, przyimki, spójniki i wykrzykniki są częściami mowy nieodmiennemi, występują bowiem w jednej postaci.

§ 124. Rzeczowniki, zaimki, przymiotniki, liczebniki i czasowniki odmieniają się przez przypadki, liczby, czasy i t. p .; dlatego te części mowy nazywają się części mowy odmienne. Przysłówki, spójniki, przyimki, wykrzykniki nie posiadają ani liczb ani przypadków ani czasów i nazywają się części mowy nieodmienne.

Wyrazy, które form fleksyjnych nie mają, nazywają się częściami mowy nieodmiennemi [...]. Do części mowy nieodmiennych należą 1) przysłówki [...], 2) przyimki [...], 3) spójniki [...], 4) partykuły [...], 5) wykrzykniki.