język prasłowiański

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Kr/1897
• Kr/1917
• Król/1922
• ŁośFl/1923
• Rozw/1923
• Łoś II/1925
• Gaert/1927
• Łoś III/1927
• Dor/1958–1969

Każdy z tych języków ma swoje odrębne właściwości, lecz także i pewne cechy wspólne, które wskazują, że wszystkie te języki są słowiańskie, to znaczy, że pochodzą z jednego starodawnego, dziś nieznanego języka prasłowiańskiego.

Półsamogłoski. W języku prasłowiańskim istniały tak zwane jery ь i ъ mocne i słabe. Mocne w środku wyrazów np. mъchъ, dьnь przeszły w naszym języku w e, słabe zaś te, które zamykały wyrazy, zamilkły zupełnie.

1.Deklinacja. A. Deklinacja imion. § 3. Od najdawniejszych czasów (w języku praindoeuropejskim a potem w [języku] prasłowiańskim) wszystkie imiona t. j. rzeczowniki, przymiotniki i liczebniki oraz imiesłowy odmieniały się jednakowo; dopiero potem, na gruncie prasłowiańskim wytworzyła się nowa odmiana przymiotników, a jeszcze później — na gruncie polskim — odmiana szczególna liczebników. Nadto w języku polskim częściowo deklinacja zanikła: tak np. pewne imiesłowy stały się nieodmiennemi (chodząc, wziąwszy), także niektóre przymiotniki np. rad, zdrów, a wreszcie część rzeczowników nie odmienia się w liczbie poj. mianowicie zapożyczone nijakie na -um np. gimnazjum, liceum i t. d. W staropolszczyźnie często nie odmieniały się imiona własne, zwłaszcza hebrajskie [...]. Nie odmieniamy i dziś niektórych imion obcych np. Cantu, Tokjo.

Przegląd deklinacyj imiennych. Deklinacja rzeczowników. § 7. Dziś rzeczowniki mają własną deklinację (§ 3); ponieważ jednak stan ten ustalił się dopiero w czasach historycznych, przeto musimy tu wziąć pod uwagę i odmianę dawną innych imion. Jako punkt wyjścia obieramy przypuszczalny stan prapolski odtwarzając go na podstawie metody porównawczej, w której szczególne usługi nam oddaje język starosłowiański, naogół mało w najdawniejszej swej postaci znanej różniący się od [języka] prasłowiańskiego a także (z pewnemi zastrzeżeniami) i od prapolskiego. Często na jedną dzisiejszą polską deklinację składają się dwie lub więcej deklinacyj dawnych, które tutaj w formie wzorów podajemy.

§ 59. W języku prasłowiańskim, zapewne w jego okresie końcowym, nastąpiło połączenie się w jeden wyraz rodzajnika: jь, ja, je z poprzedzającą formą przymiotnika, gdyż rodzajnik umieszczano wtedy między przymiotnikiem a rzeczownikiem [...].

§ 77. W jęz. prasł. bezokolicznik kończył się na -łi, w jęz. polskim końcówka ta brzmi -ci, ale gdy rdzeń czasownika kończył się na spółgłoskę, tworzyła się wtedy z końcówką -ti grupa spółgłoskowa ulegająca nieraz nowym procesom fonetycznym.

Kiedy jednak temat czasownika kończył się na spółgłoskę, wtedy w prasł. po owej spółgłosce ukazywało się nie vъ, -lecz samo ъ [...].

Rozwój niezależny są to drobne, powolne przesunięcia wyobrażenia psychofonetycznego głoski, nie zależące od szczegółowych i widocznych warunków; są one zazwyczaj stopniowe, postępowe, a w każdym momencie minimalne. Np. ideur. ū przesunęło się w językach słowiańskich, to jest w [języku] prasłowiańskiem, z biegiem czasu w głoskę, oznaczaną przez y to y w wielu językach słowiańskich przesunęło się zwolna ku i; ř w polskiem w ž lub š itd.

Jest to zrozumiałe: widocznie w prasł. układ intonacji i iloczasu był kiedyś podobny do tego, co widzimy w litewskiem.

J jako osobna głoska w grupach spółgłoskowych ewentualnie (t. j. jeżeli w prasłow. było jeszcze nj lub ńj itd., a nie już tylko ń itd.) znikło.

Analiza do granic ostatecznych jest w nauce niezbędna, gdyż bez wyrobienia sobie ścisłego pojęcia o morfemach prostych bylibyśmy narażeni w badaniach specjalnych na wiele błędów. Żeby jednak dojść do celu, musielibyśmy sięgać co chwila do języka praarjoeuropejskiego, nie ograniczając się wyłącznie prasłowiańskim.

Deklinacja I.

§ 16. Zasadniczo wchodzą do niej imiona, które w języku prasł. i prapolskim były rodzaju męskiego, kończyły się w N. sg. na -ъ lub -ь i należały w języku stsł. do deklinacji I, III, IV i V.

Różnice głosowe w stosunku do języka prasłowiańskiego oraz fleksyjne w stosunku do języka prapolskiego przypomni sobie studjujący z głosowni i fleksji historycznej.

Prasłowiański [...] jęz. «dotyczący Prasłowian, przedhistorycznych przodków dzisiejszych Słowian, zwłaszcza: należący do Prasłowian, używany przez nich» [...]. Nie posiadamy pomników pisanych języka prasłowiańskiego. BRÜCK. Jęz. 10 // SW.