terminów gramatycznych online
deklinacja pierwsza
Język: polski
Geneza: polska, r. męski
- Chapitre I. Des noms / Rozdział I. De nominibus: Fook/1768
- Część II. O etymologii. O terminach grammatycznych (słowniczek łacińsko-polski): Gott/1766
- De Etymologia: Mora/1592
- Deklinacja: ŁośFl/1923
- Deklinacja I (Nominativus singularis ...., Nominativus pluralis ... Locativus dualis): Łoś III/1927
- Etymologia: SzyPocz/1770, SzyGram/1767
- Fleksja czyli nauka o odmianach: Kr/1897
- Fleksja czyli nauka o odmianach, albo odmiennia: Kr/1917
- Nauka o formach (Flexya): Mał/1863, Mał/1879
- Nomen: Cell/1725
- O Deklinacyach Substantiwow: Gott/1762
- O Etymologii. §. I. O wyrazach grammatycznych (słowniczek łac.-pol., s.12-13): Gott/1787
- O imieniu i jegoż przypadkach: Sty/1675
- Przydatek: Kop/1778
- Rozdział II. O Rzeczowniku: Szt/1854
- Systemy deklinacyjne: Łoś III/1927
- Znaczenie i życie wyrazów: Łoś II/1925
Cytaty
Prima Declinatio quot habet terminationes? Quatuor - A, et Ta, ut Musa, vel Poeta. AS ut Aeneas. ES ut Anchises. E ut Epitome. [Prima Latina est, reliquae tres Graecae.] Quis est Character [nota] primae Declinationis? [Skąd mam wiedzieć, gdy imię jest pierwszej deklinácjej?] Cum Genitivus et Dativus in AE Diphthongum desinunt.
EXEMPLA PRIMAE DECLINATIONIS. Przykłády staczánia Imion pierwszej Declináciey.
Prima Declinatio. Słowká łacińskie, pierwszej Declinátiej, Kończą się wszystkie, ná A, i według tego Typum się declinują.
Pierwszey y Trzećey Deklinacyi dodaie śię tylko Litera s in Genitivo.
PRZYKŁAD I. DEKLINACYI. Numero Singulari.
Deklinacya I.
Przykłady pierwszej Deklinacyi [...] I. Imiona własne męskie jakokolwiek zakończone byle nie na a, i lub y.
De la première Déclinaison. La première Déclinaison a la terminaison de son Gen: singulier en ae diphtongue.
[...]
O Pierwszej Deklinacyi. Pierwszej Deklinacyi kończy się Genitivus na ae dyftong, á inne kazusy tak.
DEKLINACYA I. Do tey Deklinacyi należą Imiona, ktore mają Rodzący Spadek na a, jako: Pan, Pana. Takich jest wiele Męskiego rodzaju, Niewieściego żadne, trzeciego wszystkie. Przykład pierwszej Deklinacyi Imion Rodzaju Męskiego.
Wół, sposób są Deklinacji I.
Deklinacya I. Imiona kończące się na el, er, en, należą do tey Deklinacyi [...].
Do pierwszey Deklinacyi należą także [...].
Podług deklinacyi piérwszej przypadkują się wszelkie rzeczowniki samego rodzaju męskiego, ale tylko takie, które nie tylko w przypadku I liczby pojedynczéj mają zakończenie rzeczowne, ale i w dalszych przypadkach przyjmują zakończenie téj deklinacyi służące.
§. 117. Deklinacya pierwsza obejmuje wszystkie rzeczowniki męskie, których źródłosłów w przyp. Iszym l. poj. nie przybiera żadnego zakończenia, np. chłop, pan, orzeł (źródłosł. orł), łeb, len, kraj, koń.
Deklinacya I. obejmuje rzeczowniki męskie, w przyp. Iszym licz. poj. zakończone na odkrytą spółgłoskę, np. chłop, pan, orzeł, koń, kraj.
Deklinacja l-sza, męska, obejmuje rzeczowniki rodzaju męskiego, zakończone w mianowniku liczby pojedyńczej na spółgłoskę twardą lub miękką; np. syn, rolnik, lew, dom, obłok; mąż, król, pasterz, koń, deszcz, zdrój i t. p.
Deklinacja I, męska, obejmuje rzeczowniki rodzaju męskiego, zakończone w mianowniku liczby pojedyńczej na spółgłoskę; np. pan, lew, rolnik, gość, kraj ; nadto męskie zdrobniałe na o, np. Kazio, wujcio.
Deklinacja I-sza obejmuje rzeczowniki rodzaju męskiego, zakończone w mianowniku liczby pojedyńczej na spółgłoskę, oraz męskie zdrobniałe na o.
§ 8. Deklinacja I, imiona męskie, w M l. poj. dziś zakończone na spółgłoskę, po której niegdyś następowało -ъ lub -ь. Formy prapolskie: [...].
§ 13. W deklinacji I znikła końcowa półgłoska, przez co forma mianownika stała się podobną do formy tematu z tą różnicą, że wskutek procesów fonetycznych nastąpiło wzdłużenie a potem pochylenie samogłoski w ostatniej zgłosce przed spółgłoską dźwięczną [...].
§ 17. Od XIV w. w dekl. I zaczęto zastępować formę na -e przez formę na -u w zakresie tematów na spółgłoskę tylnojęzykową: pomocniku FI. 18 i 58 (zam. pomocnicze) z czasem coraz częściej [...].
§ 353. Obecne stosunki rodzajowe w języku polskim ukształtowały się tak, że w deklinacji I, której główną masę stanowią prasłowiańskie tematy na -o-, -jo-, -u- z przymieszką późniejszą tematów innych np. teść, kamień i t. p., wszystkie imiona są rodzaju męskiego.
§ 15. Podział na deklinacje jest więc w pewnych granicach dowolny, ponieważ opiera się nie na zupełnej tożsamości formacyj, należących do jednej deklinacji, lecz na ich zgodności w pewnym tylko stopniu [...]. Kierujemy się przy podziale na deklinacje zasadą praktyczną, z którą najlepiej się godzi podział na 5 deklinacyj: I męską, II, III nijakie i IV, V żeńskie.
W gramatyce stsł. odróżniamy deklinacje: I. tematów męskich i nijakich na -o; II tematów na -a; III tematów na -i; IV tematów na -u; V tematów spółgłoskowych i na -u [...].
Deklinacja I.
§ 16. Zasadniczo wchodzą do niej imiona, które w języku prasł. i prapolskim były rodzaju męskiego, kończyły się w N. sg. na -ъ lub -ь i należały w języku stsł. do deklinacji I, III, IV i V.
Deklinacja I.
§ 16. Zasadniczo wchodzą do niej imiona, które w języku prasł. i prapolskim były rodzaju męskiego, kończyły się w N. sg. na -ъ lub -ь i należały w języku stsł. do deklinacji I, III, IV i V.