postać forma

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Mroz/1822
• Desz/1846
• Such/1849
• Kurh/1852
• Mał/1863
• Mał/1879
• KarłT/1885
• Jes/1886
• Uchw.AU/1891
• Kr/1897
• SW/1900-1927
• Kr/1917
• ŁośFl/1923
• Nitsch/1923
• Rozw/1923
• Łoś II/1925
• Dor/1958–1969

Dziecię, oko, ucho, zamieniają się na dzieci, oczy, uszy, i pod tą postacią odmieniają się przez wszystkie przypadki liczby mnogiej, dzieci, dzieciom i t. d.

Miąższy, piérwszy są właściwie stopniem wyższym, równy musiał być kiedyś w postaci miązki, piérwy: można do tégo policzyć i inszy który był w postaci iny.

Cała postać przedmiotu bywa szczuplejsza, albo na naturalnéj jego wielkości, a wyraża się na całkowitym trzonie Rzeczownika, np. Piotr, Pietr-ek, Pietr-uś, Pietr-unio itd. albo radziéj na jego zdrobiałéj wielkości, a wyraża się samym rdzeniem Rzeczownika; np. Mirosław; drobniejszy: Mir-ek; jeszcze mniejszy: Mir-eczek; a przyjemniejszy: Mir-eńko.

Przyimki wchodząc w skład słów złożonych, jedne pozostają w swojej zwyczajnej postaci, inne zaś ulegają zmianom.

Prawie wszystkie tryby, czasy, imiesłowy, krótko: formy pierwotne, niezłożone, należą w języku naszym do Strony Czynnéj. Chcąc przeto obeznać się ze wszystkiemi postaciami, w jakich się słowa w konjugacyi naszéj pojawiają, od niéj zacząć i na niéj się głównie oprzeć należy.

W starożytnéj polszczyźnie nie tylko deklinacya, ale nawet sama postać liczebników porządkowych odstępowała w wielu względach od dzisiejszego sposobu.

Form Forma, lepiéj Postać.

Postać albo Forma Form.

Dla czego zowiemy postać taką „imiesłowem”?

Wiekowa praca wyrobiła u nas zamianę klasycznego t, y, ae, oe, c, t, q, v, x i t. d. w wiadomych razach na y, i, e, k, c, kw, w, ks i t. d., przyjąwszy za zasadę używanie złacińszczonej postaci imion greckich i wschodnich i opierając się słusznie na głosowni języka naszego.

§ 3. Zmiany fonetyczne i analogiczne. Zmiany w języku każdego narodu bywają głównie dwojakiego rodzaju: jedne z nich polegają na zastąpieniu jednego dźwięku drugim: są to zmiany fonetyczne, głosowe, ułatwiające przeważnie samo wymawianie; drugie zaś są zmianami postaci wyrazów na wzór innych i polegają na upodobnieniu jednych form gramatycznych do drugich, co w gramatyce nazywa się analogją.

Niektóre z przytoczonych terminów znaleźć można i u A. A. Kryńskiego [...].

Etymologia — etymologija: radix — pierwiastek, pień, rdzeń, suffixum — przyrostek, thema — osnowa, temat, terminatio — końcówka, aspectus — postać.

Formalny [...] 5. dotyczący formy albo postaci wyrazu: Końcówki albo zakończenia wyrazów, które pierwotnie były wyrazami o samodzielnym znaczeniu, zmieniły ś. na cząstki formalne.

Przypadki. § 26. Już z tego, że rzeczowniki mogą być użyte w liczbie pojedyńczej i mnogiej, widzimy, że występują one w mowie nie w jednakowej zawsze postaci; obok postaci ojciec mamy postać ojcowie, obok wół—woły, kamień — kamienie; wróżka — wróżki, książka — książki, noc — noce; pole — pola, imię — imiona i t. p.

Dlatego ścisłej zasady fonetycznej trzymam się tylko wtedy, gdy mówię o jednej, wyraźnie określonej gwarze. Mówiąc zaś o większych obszarach, podaję cechy, o które w danej chwili nie idzie, w postaciach dla tych obszarów najczęstszych, ewentualnie w postaci podstawowej.

Z różnic ciekawych rozmieszczeniem godne uwagi, że prasł. r̥', o ile nie przeszło w ar, występuje dziś na całej północy w postaci ėr (ėř) z jedynym wyjątkiem [...].

[...] w centrum Polski występuje stale jedna postać [...].

Przegląd deklinacyj imiennych. Deklinacja rzeczowników. § 7. Dziś rzeczowniki mają własną deklinację (§ 3); ponieważ jednak stan ten ustalił się dopiero w czasach historycznych, przeto musimy tu wziąć pod uwagę i odmianę dawną innych imion. Jako punkt wyjścia obieramy przypuszczalny stan prapolski odtwarzając go na podstawie metody porównawczej, w której szczególne usługi nam oddaje język starosłowiański, naogół mało w najdawniejszej swej postaci znanej różniący się od prasłowiańskiego a także (z pewnemi zastrzeżeniami) i od prapolskiego. Często na jedną dzisiejszą polską deklinację składają się dwie lub więcej deklinacyj dawnych, które tutaj w formie wzorów podajemy.

Rozpatrzenie tych postaci w st. języku wykazuje jednak jeden ważny moment. A mianowicie nie ulega wątpliwości, że w stp. języku imperatywy czasowników, mających pierwotnie przycisk na zgłosce rdzennej (stary acutus), wykazują brak czyli zniknięcie końcówki, zaś imperatywy czasowników, akcentowanych na sufiksie, mają końcówkę. Weźmy czasowniki IV klasy.

Im język późniejszy, tem wahań więcej, form bez -i (-y) przybywa, aż w j. kulturalnym ustala się wreszcie postać bez -i (y) z wyjątkiem typu usłuchnij, odwrotnie jak w k.-słow., gdzie została ujednostajniona postać na -i.

Inaczej się przedstawiają dwa następujące przykłady, mianowicie postaci dźwirzy.... oraz dyżdże wyrazów drzwi i deszcz.

Łatwo zatem zrozumieć postać wyrazów człon żłób żłód szłom, które samym swym składem świadczą o pierwotnem e, o twardem l i o przejściu e -> o.

W polszczyźnie nastąpiło jednak ustalenie pierwotnie obocznych lub chwiejnych postaci.

§ 92. Kontaminacja, analogja, etymologja ludowa. Są to rozmaite objawy, zmieniające postać wyrazu, a polegające na prawach kojarzenia. Występują zarówno przy wyrazach obcych jak rodzimych, zarówno pod wpływem kojarzenia fonetycznego jak etymologicznego i znaczeniowego, zarówno pod wpływem luźnych jak stałych połączeń i par, dotyczą zarówno rdzennej jak sufiksalnej części wyrazu.

W grupie drugiej rdzeń występuje w postaci: dm-, dą-, dę-, dym-, tu więc do odnalezienia wspólnej postaci nie wystarcza sam język polski, ale trzeba się cofnąć do form prasłowiańskich [...].