samogłoska krótka

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Park/1440 (ok.)
• Ant/1788
• Prz/1792
• Szum/1809
• Prz/1816
• SkorM/1828
• Rozp/1830
• Malin/1869
• Mał/1879
• Oż/1883
• Kr/1897
• Lor/1907
• Łoś/1918
• PolTerm/1921
• Król/1922
• Nitsch/1923
• Rozw/1923
• Gaert/1927
• Kor/1961

Aby pisał tak krotkie a,

aa sowito, gdzie się wzdłużā.

Podług tego będzie pisān

ludzi wszystkich ociec Adām (Kucała 1985, s. 108).

Można skrócić wyráz opuszczeniem krótkiéj Samogłoski przed Spółgłoską przedmówną łagodną n.p. av'rice łakomstwo.

Samogłoski co do Iloczasu są dwojakie: Długie : η, ω, Krótkie: ε, ο; Wątpliwe: α, ι, υ.

Nie ma żadnego innego języka, który by się mógł poszczycić, jak polski, tylą gatunkami głosów średnio- i zupełniotwardych, miękkich pojedyńczych i złożonych; który by tyle miał samogłosek jako to czystych, nosowych, otwartych, ścisnionych, krótkich, długich, i złożonych z nich dwó- i trzygłosek.

Jeźli Rossyjanie, podług uwagi Michała Łomonosowa, Przełożyciela Ilijady Homerowskiej na Język Rossyjski i Tworcy Grammatyki dla swoich Rodakow, zniewoleni bywają tu i owdzie, w parze słow, całkiem jednako powtarzanych, a nie jedno znaczących, kłaźdź rożne joty w obu nad Samogłoskami, w podobnych złogach jednego i drugiego, to nie dlatego, aby te joty wskazywały gdziekolwiek odmianę zawsze jednostajnego brzmienia tych samych Samogłosek na jaśniejsze lub ciemniejsze, lecz, żeby postrzeżone było rozznaczenie rownopismowanych słow na złogach, gdzie ta sama Samogłoska w jednem słowie będzie, co do iloczasu, długą, a w drugiem krotką, lub przeciwnie. Takowe joty nazywają się u Rossyjan czertami nadstrocznemi.

[...] I oddaliwszy się naprzód, zaczynając od linii prostopadłych czyli pionowych, późniéj od samogłosek, dwugłosek, głosek prostych i składanych, czyli króteł, wyraźnym i donośnym głosem woła, naprzykład: a kart, a krótkie; â dirg, â długie; [...].

W wzorowém uporządkowaniu głosek Samskrytu, samogłoski od spółgłosek są odłączone i pierwsze w abecadle zajmują miejsce; ilość onych wynosi czternaście, a pomiędzy niemi dziesięć pojedynczych, a cztery złożonych, czyli dwugłosek (dyphtongów). Pomiędzy pojedynczemi jest pięć krótkich, i tyleż długich, a to tak, iż każda krótka samogłoska ma odpowiednią sobie długą.

Z żadnéj grammatyki łacińskiéj nie mógł się dowiedziéć [Parkosz, 1440] o otwartych i ściśnionych samogłoskach: czytał w nich tylko, że każda samogłoska może być długa lub krótka (longa vel brevis), i to zastosował do pisma polskiego.

Prof. Małecki piérwszy z gramatyków naszych wypowiedział, że nasze samogłoski tak zwane pochylone, czyli kréskowane są szczątkami samogłosek niegdyś długich. W językach pokrewnych, jako to: w sanskrycie, greczyznie itd. dzielą się samogłoski na krótkie i odpowiedni jim długie.

[...] Jak niegdyś w greckim języku w jednych i tych samych wyrazach jedne nárzeczá używały samogłosek długich, drugie zaś krótkich, tak samo spostrzédz się daje i w języku polskim co do używaniá samogłosek pochylonych, będących nástępczyniami niegdyś samogłosek długich [...].

§. 32. Samogłoski pochylone były to niegdyś długie samogłoski w naszym języku — przeciwnie otwarte były krótkimi. Obecnie (od początku już XVI w. począwszy) tej różnicy co do długości i krótkości samogłosek - iloczas (quantitas) - nie czujemy już w polszczyźnie.

Spółgłoska ta cieńka i długa j, utworzyła się u nas ze samogłoski krótkiej tylko pociągnięciem pióra wniz pod linją.

o — na początku i w środku wyrazów wymawia się jak polskie; ale na końcu wyrazów brzmi jak krótkie u: fallo (cz. falu) mówię, céo (cz. seu) niebo.

[...] słychać wyraźnie j po spółgłosce (według zdania jednych — bezpośrednio po spółgłosce, według innych — między spółgłoską a dźwiękiem j słychać bardzo krótką samogłoskę i lub y).

Zmiany głoskowe. Zmiany żywe i historyczne. Wymiany głoskowe (oboczności). Głoski oboczne. Głoska podstawowa i oboczna. Upodobnienie głoskowe (do przedniej głoski czyli wsteczne, do następnej głoski czyli postępowe, pod względem artykulacji krtani, pod względem miejsca artykulacji w jamie ustnej, pod względem stopnia rozwarcia narządów mowy). Stosunek chronologiczny zmian głoskowych. Wzdłużenie (samogłoski podstawowej). Stwardnienie i zmiękczenie spółgłosek. Iloczas. Samogłoski długie i krótkie. Dwugłoski. Półsamogłoski (mocne i słabe). Samogłoska e ruchome. Przestawka głosek.

Wzdłużenie samogłosek. W dzisiejszym języku żywym nie ma samogłosek długich i krótkich. Pozostały tylko ich ślady np. w chronologicznych zmianach samogłosek niedawno ścieśnionych np. é dziś e.

Uwydatnianie różnic iloczasowych, i to nie tylko przy ogólnie polskich długich i krótkich [samogłoskach], ale też zależnie od dzisiejszego akcentu, cechuje całe Kaszuby północne [...].

Miarą rozprzestrzenienia wyraźnej i psychicznie usamodzielnionionej różnicy [samogłoskek] długich i krótkich jest rozróżnianie 'ī ū od 'ĭ ŭ [...].

Otóż w tem trudność, że bogaty materjał, jakiego dostarcza starszy język polski i dzisiejsze narzecza, właściwie prawie wcale nie został dotąd wyzyskany, poza pewnemi, powszechnie znanemi i wiecznie powtarzanemi ujęciami. A szkoda, bo zasób pochyleń i jasnych samogłosek różni się znacznie od stanu dzisiejszej kulturalnej polszczyzny, między innemi także w zakresie pierwotnie krótkich samogłosek. Wszystkie delikatne odcienia staropolskiego iloczasu tak jakby dla nas nie istniały.

§ 14. Ogólny, odziedziczony z dawniejszej epoki, system słowiańskiego iloczasu i akcentuacji posiadał następujące cechy: 1) przycisk ruchomy i swobodny; 2) [...] intonacje, które nazywamy konwencjonalnie akutem i cyrkumfleksem [...]; intonacja krótkich samogłosek, przynajmniej pod przyciskiem, miała jakieś podobieństwo do cyrkumfleksu.

Metatonja, wywołana zmniejszeniem iloczasu następującej zgłoski, przedewszystkiem zatem samogłosek krótkich i u, które przechodząc w t. z. jery powodowały w poprzedzającej zgłosce: a) zmianę intonacji cyrkumfleksowej na nowoakutową; b) zmianę intonacji akutowej na nowocyrkumfleksową np. gen. plur. czak. gláv [...].

Przede wszystkiem trzeba zauważyć, że przycisk padał pierwotnie na nomen. Oczekuje się zatem a) zachowania długiej przed [samogłoską] krótką przyciskową: typ zāꞋlogъ, f. zāꞋloga.... bardzo pospolity i utrzymany; b) skrócenia długiej, jeżeli drugi człon miał długą akutową rdzenną, przy czem ta ostatnia, jako wewnętrzna, sama ulegała również skróceniu w [samogłoska] zwykłą krótką.

Krótkie, p. samogłoski.

Fakultatywności rodzimej terminologii gramatycznej położył tamę podręcznik polszczyzny O. Kopczyńskiego [...].

Terminologia. Litera vocalis brevis — głoska samogłoska, wokala krótka, longa — długa, [...], accentus — znamię, ton (t.. 3), przygłos (t. 3, przyp., s. 33), przygłoska (Układ, s. 138), akcent (Układ, s. 238).