terminów gramatycznych online
rodzaj gramatyczny
Język: polski
- Czasowanie. Zaimek osobisty. Osobowanie. Liczbowanie. Rodzajowanie. Trybowanie: Czep/1871–1872
- Część II. O częściach mowy w ogólności: Jak/1823
- Dwuznaczniki i niedorzeczne wyrazy w klasycznej pisowni polskiej usuwają się: Oż/1883
- Fleksja: PolTerm/1921
- O częściach mowy w ogólności: Bor/1830
- O poznaniu rodzajów, prawidło ogólne: Oż/1883
- O rzeczowniku: Kam/1870
- O zdaniu pojedyńczym: Kras/1897
- Przypisy do grammatyki na klasę III: Kop/1783
- Rodzaje i liczby istotników: Czep/1871–1872
- Rozdział IV. O składni: Kop/1783
- Składnia: Kurh/1852
- Zdanie dziesiąte: Klecz/1767
Rodzaj gramatyczny. Kategoria gramatyczna oparta na różnicach desygnatów. Dla niektórych klas wyrazów (części mowy), występujących w związkach podrzędnych z wyrazami klasy, do której należą nazwy przedmiotów (rzeczowniki), jest kategorią fleksyjną.
Cytaty
Aby słowa przydatne (adjectiva) z osobistemi (cum substantivis) zgadzały się: nie tylko w rodzaju, liczbie i spadkach.
Słowo z Zaimkiem osobistym, czy wyraźnym, czy domyślnym, zgádzá się zawsze naprzód w Liczbie, po wtóré w Osobie, po trzecié w Rodzaju.
Gdy się dwa kładą Rzeczowniki różnégo rodzaju, dwa Przymiotniki zgádzają się z rodzajém jednégo tylko Rzeczownika np. mammae putres, equina quales ubera, zamiást qualia.
Wszystkié stosunki Imión, jako to: Rodzáj, Liczba, Stopiéń, Przypádek, zamykają się i wydają przez różné jednégo wyrazu, w różnym stosunku wziętégo, zakończénié [...].
Rodzajem zowiemy w imionach żywotnych wyrażenie płci, lub niewyrażenie np. brat wyraża płeć męzką, siostra żeńską, dziecię żadnej płci nie wyrazie; brat przeto jest rodzaju męzkiego, siostra żeńskiego, dziecię, nijakiego, to jest nie znaczącego żadnej płci. W nieżywotnych Imionach rodzajem zowiemy podobność zakończenia do żywotnych już płeć wydających, już nie wydających.
Rodzajów jest trzy, męzki, żeński, i nijaki. Męzki [...] Żeński [...] Nijaki [...].
Czy przymiotnik ma inny rodzaj aniżeli jego rzeczownik?
Słowo z przedmiotem zdania zgadza się w osobie i liczbie, w czasie zaś przeszłym zgadza się także w rodzaju.
Ze względu na płeć rzeczowników żywotnych rozróżniamy dwa rzeczywiste rodzaje: rodzaj męzki i żeński, trzeci zaś jest rodzajem gramatycznym nijakim, a właściwiéj mówiąc nieoznaczonym, bo każdy rzeczownik żywotny swój rodzaj ma, tylko że my nie zawsze go oznaczamy [...]. Nieżywotnym rzeczownikom nadajemy rodzaj albo z podobieństwa ich zakończeń, do zakończeń rzeczowników żywotnych, albo ze względu na zwyczaj, który je w tym lub owym rodzaju każe uważać.
Przez rodzaj istotników rozumiemy w osobowych i niektórych zwierzęcych wzgląd na płeć istot, przez nie oznaczanych; we wszystkich zaś innych wzgląd na ich zakończenie.
Rodzajów jest trzy: męzki np. ten ojciec, syn, stół […]; żeński np. ta matka, córka, książka […]; nijaki np. to dziécię, wilczę, cacko […].
Podmioty trzech osób, tj. istotniki lub zamiast nich stojące zaimki ja, ty, on, odmieniają się przez liczby i różnego są rodzaju, zatém i słowa dla zgody z niémi odmieniamy przez liczby, co się nazywa liczbowaniem, a w czasie przeszłym i z niego urobionych i przez rodzaje, i to się nazywa rodzajowaniem [...].
Bardzo skromne i krótkie są opisy i pojęcia o mowie, na przykład italskiej, francuzkiej, lingua, linguadžio, odpowiada naszej mowa gawęda, toż samo po fr. langue i langage, nic tu rażącego nie ma, a przeciwnie u sław. Bezokolicznosć, nijakosć, nijaki gatunek, rodzaj, czas, lub rzecz nijaka, przymioty nijakie, po prostu są to brednie bazgraczów a nie tłómaczów z łacińskiego.
Rodzaje w polszczyźnie łatwo się rozpoznawają po zakończeniu wyrazów, i po zajimku wskazującym np. ten, ta, to, w tym, w tej, w tem.
Orzeczenie czasownikowe odpowiada na pyt.: co robi podmiot? co się dzieje z podmiotem? i zgadza się (równie jak i łącznik) z podmiotem w osobie i liczbie, a jeżeli jest użyte w formie złożonej z imiesłowem na ł, —ła, —ło, lub z imiesłowem biernym na —ny, —ty, to w l. poj. i w rodzaju, a w l. mn. w formie (osobowej lub rzeczowej).
Rodzaj męski, żeński i nijaki. Odmiana męskoosobowa i rzeczowa rzeczowników w liczbie mnogiej.