casus obliquus

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• DonCul/1560
• Mora/1592
• Kn/1643 (I wyd. 1621)
• Don/1649
• Men/1649
• Woy/1690
• Cell/1725
• Nał/1774
• Lub/1778
• Łaz/1861
• Malin/1869
• Mał/1879
• Rozw/1923

Sunt autem sex casus. 1. Nominativus, qui Carisio indice casus propriè non est, sed Positio et recta declinationis regula. ἡ ὀρθὴ [hē orthḕ], εὐθεῖα [eutheîa]. Nominandi casus, Varroni. Miánowaniu służący kształt słów. Positio, Quintilian. Rectus casus, Varro. Nogid.Gelli. Priscian. Obliquos vocant reliquos quinque.

Observandum hic est in obliquis [...] mutari saepe litteras nonnullas.

Quae sunt ex recto & obliquo casu composita, in iis rectus tantum declinatur.

Osobisty Zaimek w Nachylonym Spadku (in Casu obliquo).

Imiona kończące się na ЕЦЪ [...] we wszystkich ukośnych spadkach (obliquis) obojga liczb litery Е. zrzekają się, jednocząc Ц. z poprzedzającemi zgodnobrzmiącemi: самовидець samowidz, самовидца samowidza.

Два dwa [...] Lecz w ukośnych (obliquis) spadkach skłaniają się zgodnie w wielkiej liczbie.

Zaimek zwrotno-osobisty. [...] Podmiot może nie tylko na kogoś, ale także sam na siebie działać, np. mogę innym pochlebiać, ale także i sobie [...]. Takie działanie na siebie samego wyrażamy zaimkiem zwrotnym się, który ma tylko zależne przypadki (casus obliqui), ponieważ zależy zawsze od rządu czasownika lub przyimka.

A. Rząd czasowników. [...] Czasowniki przedmiotowe wymagają po sobie jednego lub dwóch przypadków zależnych (casus obliqui: 2gi. 3ci, 4ty, 6ty, 7my p.). Te czasowniki, które wymagają po sobie 4go lub 2go p. nazywają się przechodniemi, a słowo w jednym z tych przypadków położone, nazywa się przedmiotem [...].

[...] Práwda że, jak to poniżéj zobáczym, znamię miejscownika i lub u służy do oznaczaniá w liczbie pojedyńczéj nie tylko m iejscownika, ale i celownika i dopełniacza, lecz trzeba tu uwáżyć, że wszystkie te trzy skłonniki miejscownik, celownik i dopełniacz są skłonnikami względnemi (casus obliqui), nie stojącemi w żádnym przeciwieństwie ze sobą, gdy tymczasem w mowie ludzkiéj mianownik i biernik oznaczają dwie wprost sobie przeciwne kategoryje gramatyczne [...].

[…] We wszystkich względnych skłonnikach czyli ubocznych (casus obliqui), záleżnych od jakiegokolwiek bądź przyjimka, wymieniá dzisiejszá polszczyzna piérwiástkowe j zajimka ji, w násłowiu w ɳ […].

Nie zaprowadził jéj zaś tutaj dlatego, ponieważ te przypadki są tylko ubocznikami (casus obliqui), podczas gdy I i IV przyp. służą do wyrażenia części zdania tak pierwszorzędnych, jak nimi są subjekt i objekt bliższy. Jakież jest, zapytajmy teraz, w polskim języku znaczenie VIgo przypadka? Czy to jest także taki tylko, jak np. IIgi albo IIIci przyp. prosty ubocznik?

Przeciwnie II, II, VI i VII przyp. które razem drugą taką grupę tworzą, weszły do składu deklinacyi niejako z ubocza i późno dopiero, bywszy zrazu wyrażeniami przyimkowymi w połączeniu z tematem [...]: ten dział deklinacyi nazywamy przypadkami ubocznymi albo okolicznymi, casus obliqui.

Nawet co do starych oksytonów z długą rdzenną nie wiadomo, czy w n. acc. sg. ich długość przeciągła nie polega na analogicznem jej (t. j. przeciągłej) wprowadzeniu z casus obliqui, co prawda zapewne już w prasł. epoce.