terminów gramatycznych online
deklinacja trzecia
Język: polski
- Chapitre I. Des noms / Rozdział I. De nominibus: Fook/1768
- Część II. O etymologii. O terminach grammatycznych (słowniczek łacińsko-polski): Gott/1766
- De Etymologia: Mora/1592
- Deklinacja: ŁośFl/1923
- Deklinacja III (Nominativus, Vocativus, Accusativus singularis..., Dativus, Instrumentalis dualis): Łoś III/1927
- Etymologia: SzyPocz/1770, SzyGram/1767
- Fleksja czyli nauka o odmianach: Kr/1897
- Fleksja czyli nauka o odmianach, albo odmiennia: Kr/1917
- Nauka o formach (Flexya): Mał/1863, Mał/1879
- Nomen: Cell/1725
- O Deklinacyach Substantiwow: Gott/1762
- O Etymologii. §. I. O wyrazach grammatycznych (słowniczek łac.-pol., s.12-13): Gott/1787
- O imieniu i jegoż przypadkach: Sty/1675
- Przydatek: Kop/1778
- Rozdział II. O Rzeczowniku: Szt/1854
- Skłanianie rzeczowników: Malin/1869
- Systemy deklinacyjne: Łoś III/1927
- Wykład znaków i abrewiacji: Tr/1764
Cytaty
Tertia Declinatio quot habet literas terminales? Decem. A Poema. N. Nomen. E Monile. R Pater. O Virgo. S Civitas. C Lac. T Caput. L Mel. X Felix. Quis est Character Tertiae Declinationis? [Po czym mam poznáć, gdy imię się ściąga do trzeciej Deklinacjej?] Cum Genitivus eius in IS, et Dativus in I desinit: ut, Ardelio, onis, oni. [to jest, nátręt, nic dobrego.]
Owe záś pochodzące od języká łácińskiego, trzeciej deklináciej, kończące sie w máłej liczbie ná Vocalem e:
Tertia Declinatio. W trzeciej Declinátiej, zákończenia Nominativi są rozmáite: A. E. O. C. L. N. R. S. T. X, wszákże jednáko się declinują, podług tu przydánego Typum.
Pierwszey y Trzeć[i]ey Deklinacyi dodaie śię tylko Litera s in Genitivo.
PRZYKŁAD 3. DEKLINACYI.
Co zaś do inszych imion istotnych Polskich, kończące się na konsonę albo y do męskiej, na a , ć, ź do niewiejskiej, a na o, e, ę, um, z literami obiecadłowemi do płci niesłużącej, to jest do trzeciej deklinacyi należą.
Deklinacya III.
P. Ktore imiona są trzeciej Deklinacyi? O. Te, ca mają Rodzący spadek na o.
De la troisieme Déclinaison. La troisieme Déclinaison a la terminaison de son Gen singulier en is.
[...]
O Trzeciej Deklinacji. Trzecia Deklinacja kończy się in Genitivo Singulari na is.
DEKLINACYA III. Trzeciej są Deklinacyi Imiona, ktore mają Rodzący Spadek na o, jako: Sedzia, Sędziego.
Przykład trzeciej Deklinacyi.
Ciało jést Deklinacji III.
Deklinacya III.
Podług deklinacyi trzeciéj przypadkują się same rzeczowniki pospolite i własne, swojskie i cudzoziemskie, piérwotne i pochodne, pojedyncze i złożone i t. d. rodzaju nijakiego, ale tylko takie, które mają rzeczowne zakończenie i przyjmują rzeczowne przypadkowanie.
§. 119. Deklinacya trzecia obejmuje wszystkie rzeczowniki żeńskie ze źródłosłowem przybierającym w przyp. Iszym l. poj. zakończenie a, i; np. woda, pani; tudzież męskie zakończone na a, o, np. sędzia, wojewoda, Fredro, Oczko.
[…] Lecz w trzeciéj deklinacyji tak greckiéj, jako i łacińskiéj mnóztwo jest mianowników męzkich bez pojimka s […].
Deklinacya III. obejmuje rzeczowniki żeńskie, na a albo i zakończone: np.: woda, ryba, bania, pani, bogini; tudzież męskie na a, o: np. wojewoda, sędzia, Fredro, Turno, Oczko.
Deklinacja 3-cia, żeńska, obejmująca rzeczowniki rodzaju żeńskiego, zakończone w mianowniku licz. pojed. na samogłoskę a i i; np. matka, głowa, szkoła; wieża, suknia; lilja, misja, historja; pani, bogini, i t. p.; oraz rzeczowniki męskie, zakończone w mianowniku l. poj. na a i o, jak np. rządca, poeta, woźnica, niemowa; Kmita, Zawisza; Fredro, Matejko, i t. p.,
Deklinacja III, żeńska, obejmuje rzeczowniki rodzaju żeńskiego, zakończone w mianowniku liczby pojedyńczej na samogłoskę a, i, np. głowa, ręka, pani, oraz rzeczowniki męskie, zakończone w mianowniku liczby pojedyńczej na a i o; np. radca, rządca, poeta, Fredro, Matejko...
Ogólną zaś końcówką jest -ami (pieśniami, garściami, myszami...), przejęte z deklinacji 3-ej (głow-ami).
§ 10. Deklinacja III, imiona żeńskie i męskie na -a i żeńskie na -i.
§ 15. W dekl. III w zakresie tematów na spółgłoskę miękką były rzeczowniki na -a lub na -å. Do pierwszych należały a) tematy na c, dz będące produktem zmiękczenia k, g na skutek wpływu poprzedzającej samogłoski miękkiej np. dziewica, jędza; b) rodzime na -ja: szyja, zawieja i t. d.; c) inne zapewne akcentowane pierwotnie na ostatniej zgłosce np. ziemia, dusza. Końcówkę -d miały a) zakończone niegdyś na -ija np. braciå, sędziå, b) zapożyczone na -ija, -yja np. ewangelijå, Maryjå, c) prawdopodobnie akcentowane nie na ostatniej zgłosce: wolå, żądzå.
§ 45. Dzisiejsza najpowszechniej używana końcówka -ach służyła pierwotnie deklinacji III.
§ 15. Podział na deklinacje jest więc w pewnych granicach dowolny, ponieważ opiera się nie na zupełnej tożsamości formacyj, należących do jednej deklinacji, lecz na ich zgodności w pewnym tylko stopniu [...]. Kierujemy się przy podziale na deklinacje zasadą praktyczną, z którą najlepiej się godzi podział na 5 deklinacyj: I męską, II, III nijakie i IV, V żeńskie.
W gramatyce stsł. odróżniamy deklinacje: I. tematów męskich i nijakich na -o; II tematów na -a; III tematów na -i; IV tematów na -u; V tematów spółgłoskowych i na -u [...].
Deklinacja III.
§ 186. Wchodzą do niej rzeczowniki, kończące się w N. sg. na -ę. Formy N. V. Ac. sg. są identyczne z tematem, którego część końcowa uległa tu zmianie pod wpływem czynników fonetycznych: prasł. *telę < *telęt [...].