Cytaty 40 poz. • Strona 2 z 2  Br 1848     Rzeczownik   

Rzeczowniki mają w każdéj liczbie po siedm spadków.

Pytania: Co? Czego? Czemu? Czém? Gdzie? W czém? O czém? ściągają się do rzeczowników nieosobowych.

Pytania: Kto? Czyj? Komu? Kogo? Z kim? W kim? O kim? ściągają się do rzeczowników osobowych […].

Są pisarze, którzy dają rzeczownikom tego wzoru w drugim spadku zakończenie na ów, ale zasady języka są przeciwne temu, przynajmniéj o ile się to ściąga do rzeczowników mających zakończenie złagodzone. Rzeczowniki te bowiem należą ze swojego zakończenia do rodzaju żeńskiego, a ile razy zajmują miéjsce pomiędzy rzeczownikami męskiemi, to zawsze tylko wyjątkowo; niewłaściwie więc jest dawać im w drugim spadku zakończenie na ów, które jest wyłączną cechą rzeczowników rodzaju męskiego. Wszakże tam gdzie rzeczownik tego wzoru ma spółgłoskę naczelną zaostrzoną i oznacza osobę mężczyznę, zakończenie na ów może się usprawiedliwić.

Są pisarze, którzy dają rzeczownikom tego wzoru w drugim spadku zakończenie na ów, ale zasady języka są przeciwne temu, przynajmniéj o ile się to ściąga do rzeczowników mających zakończenie złagodzone. Rzeczowniki te bowiem należą ze swojego zakończenia do rodzaju żeńskiego, a ile razy zajmują miéjsce pomiędzy rzeczownikami męskiemi, to zawsze tylko wyjątkowo; niewłaściwie więc jest dawać im w drugim spadku zakończenie na ów, które jest wyłączną cechą rzeczowników rodzaju męskiego. Wszakże tam gdzie rzeczownik tego wzoru ma spółgłoskę naczelną zaostrzoną i oznacza osobę mężczyznę, zakończenie na ów może się usprawiedliwić.

Prawidłom wyjątkowym ulegają także rzeczowniki męskie zakończone na samogłoski i obce imiona własne.

Rzeczowniki r. m. zakończone na i, y będące nazwiskami rodzin polskich, albo oznaczające urzędy i godności, n. p. Sobieski, Łowczy, Podskarbi spadkują się jak przymiotniki.

Obce imiona własne spadkują się podług prawideł języka polskiego […].

Obce imiona własne spadkują się podług prawideł języka polskiego […]; wszelako jeśli poprzedzamy imię własne rzeczownikiem Pan, wtenczas możemy nie spadkować imienia własnego […].

Wzór piérwszy podrzędny rzeczowników rodzaju żeńskiego l. p. […] Które rzeczowniki żeńskie obejmuje wzór piérwszy? […] Wzór piérwszy podrzędny obejmuje rzeczowniki żeńskie, które mają za głoski naczelne spółgłoski stałe, niestałe i zmienne oprócz głoski c, które nadto mają w 3 i 7 spadku po złagodzeniu lub zmianie głoski naczelnéj, zakończenie na e.

W spadkowaniu tych rzeczowników trzeba uważać na spółgłoskę naczelną i przypomnieć sobie czy należy do stałych, czy do zmiennych. W piérwszym razie trzeba ją złagodzić w 3 i 7 spadku, przez i, w drugim zmienić ją w tychże spadkach w spółgłoskę właściwą podług tego, jak to wiemy z opisu spółgłosek zmiennych i dopiéro po téj zmianie dać jéj zakończenie na e [...].

Niektórzy daja tym rzeczownikom w s. 4 l. p. zakończenie spadku szóstego, to jest ą, ale zwyczaj powszechniéjszy i prawidła ogólne odrzucają tę niepotrzebną zmianę.

Które rzeczowniki żeńskie mają zakończenie wyjątkowe? [...]. 5. Rzeczowniki żeńskie mające zakończenia przymiotnikowe [...] spadkują się jak przymiotniki żeńskie […].

Jakie zakończenie mają w 5 s. l. p. żeńskie zdrobniałe imiona chrzestne? [...] Imiona te mają w 5 s. l. p. zakończenie na u zamiast na o; n. p. Marysiu, Kasiu, Andziu, Joasiu, Karolciu i t. p. zamiast Marysio, Kasio i t. p.

Wzór drugi podrzędny rzeczowników rodzaju nijakiego liczby pojedyńczej […] Które rzeczowniki nijakie obejmuje wzór drugi? […] Wzór drugi podrzędny obejmuje rzeczowniki zakończone na e, rzeczowniki zakończone na o, mające za głoskę naczelną spółgłoskę k, na koniec rzeczowniki zakończone na ie [...].

Drugi spadek rzeczowników nijakich l. m. kończy się zawsze na spółgłoskę naczelną; samogłosek końcowych e, o, nie zastępuje w tym spadku żadne inne zakończenie […].

Rzeczowniki zdrobniałe i zgrubiałe tworzą się tylko z rzeczowników piérwotnych wszystkich trzech rodzajów. Zdrobniałe wielogłoskowe mają pospolicie zakończenie męskie na ek, żeńskie na ka, nijakie na ko […]. Głoski naczelne zmienne zmieniają się często w rzeczownikach zdrobniałych [...]. Niekiedy wcale się nie zmieniają [...], a szczególniéj gdy pochodzą od rzeczowników rodzaju nijakiego [...]. W l. m. głoska naczelna k nie zmienia się na c nawet wtenczas, kiedy wyraz zdrobniały oznacza osobę męską [...]. Jeśli wyraz zdrobniały jeszcze bardziéj drobnieje, wtenczas głoska naczelna rzeczownika zdrobniałego k bez względu na rodzaj zamienia się na cz [...]. W wyrazach jednozgłoskowych, rzeczownik zdrobniały kończy się najczęściéj na ik albo yk [...]. Podobnież rzeczowniki męskie zakończone na głoski złożone, w zdrobnieniu mają zakończenie na yk [...]. Niekiedy głoski podrzędne rzeczownika ulegają zmianie w zdrobnieniu [...].

Rzeczowniki zdrobniałe i zgrubiałe tworzą się tylko z rzeczowników piérwotnych wszystkich trzech rodzajów. Zdrobniałe wielogłoskowe mają pospolicie zakończenie męskie na ek, żeńskie na ka, nijakie na ko […]. Głoski naczelne zmienne zmieniają się często w rzeczownikach zdrobniałych [...]. Niekiedy wcale się nie zmieniają [...], a szczególniéj gdy pochodzą od rzeczowników rodzaju nijakiego [...]. W l. m. głoska naczelna k nie zmienia się na c nawet wtenczas, kiedy wyraz zdrobniały oznacza osobę męską [...]. Jeśli wyraz zdrobniały jeszcze bardziéj drobnieje, wtenczas głoska naczelna rzeczownika zdrobniałego k bez względu na rodzaj zamienia się na cz [...]. W wyrazach jednozgłoskowych, rzeczownik zdrobniały kończy się najczęściéj na ik albo yk [...]. Podobnież rzeczowniki męskie zakończone na głoski złożone, w zdrobnieniu mają zakończenie na yk [...]. Niekiedy głoski podrzędne rzeczownika ulegają zmianie w zdrobnieniu [...].

Rzeczowniki zdrobniałe i zgrubiałe tworzą się tylko z rzeczowników piérwotnych wszystkich trzech rodzajów. Zdrobniałe wielogłoskowe mają pospolicie zakończenie męskie na ek, żeńskie na ka, nijakie na ko […]. Głoski naczelne zmienne zmieniają się często w rzeczownikach zdrobniałych [...]. Niekiedy wcale się nie zmieniają [...], a szczególniéj gdy pochodzą od rzeczowników rodzaju nijakiego [...]. W l. m. głoska naczelna k nie zmienia się na c nawet wtenczas, kiedy wyraz zdrobniały oznacza osobę męską [...]. Jeśli wyraz zdrobniały jeszcze bardziéj drobnieje, wtenczas głoska naczelna rzeczownika zdrobniałego k bez względu na rodzaj zamienia się na cz [...]. W wyrazach jednozgłoskowych, rzeczownik zdrobniały kończy się najczęściéj na ik albo yk [...]. Podobnież rzeczowniki męskie zakończone na głoski złożone, w zdrobnieniu mają zakończenie na yk [...]. Niekiedy głoski podrzędne rzeczownika ulegają zmianie w zdrobnieniu [...].