terminów gramatycznych online
spadek
Cytaty
Casus – spadek: mieniący a. mianujący, rodzący, dawający, oskarżający, wzowiący a. wzywający, odbierający a. oddalający.
SPADEK – 2) gram. ‘przypadek’ casus Spadek, accidens nominis RN (wykl. przednia); przydcza casus est inopinate rei eventus ..., secundo casus dr lapsus et sic dr a cado,-dis {vel fortuna, non infortunium}, unde: Quanto gradus altior, tanto casus declivior upad {casus est peccatum}, tertio est accidens nominis Spadek R f4v; mieniący, mianujący spadek, Mieni<o>nek, imieniak nominativus casus R x1v(md; av. nomen); mienionek, mieniący, mianujący spadek, imieniak casus nominativus RN (wykl. przednia).[...] Zob. DAWANEK, ODBIERAJĄCY, ODDALONEK, PRZYPADEK, RODZĄCY, SKARŻANEK, WOŁANEK, WZYWAJĄCY, ZOWANEK.
CASUS. Spadek. Casus nominum quot sunt? Sex. Qui? Nominativus, genitivus, dativus, accusativus, vocativus, et ablativus. Per hos enim casus, omnium generum nomina, pronomina, participia declinantur.
Quid est casus? Est gradus declinationis, vel finalis variatio dictionum.
Imieniu wiele przypadáją? Sześć. Ktore? Jákość, Przyrownánie, Rodzaj, Liczbá, Wyobráżenie, Spadek. Nomini quot accidunt? Sex. Quae? Qualitas, Comparatio, Genus, Numerus, Figura, Casus
Spadkow Imion wiele są? Sześć. Ktore? Miánujący, Rodzący, Dawájący, Oskarżájący, Wzywájący, Odbierájący.
Casus Nominum quot sunt? Sex. Qui? Nominativus, Genitivus, Dativus, Accusativus, Vocativus, Ablativus.
Ucześnikowi wiele przypada? Sześć. ktore? Rodzaj, spadek, czás, známionowánie, liczbá i wyobráżenie.
Casus nominum quot sunt? Sex. Qui? Nominativus, Genitivus, Dativus, Accusativus, Vocativus, Ablativus.
Spadkow imion wiele są? Sześć. Ktore? Miánujący/ Rodzący/ Dawájący/ Oskarżájący/ Wzywájący/ Odbierájący.
Uczestnikowi wiele przypada? Sześć. Ktore? Rodzaj/ spadek/ czás/ známionowánie/ liczbá i wyobráżenie/.
Káżdy Numerus ma swoje pięć Casus, to jest spadkow ktore w ten sposob się názywáją, Nominativus Miánujący, Genitivus Rodzący, Dativus Dájący, Accusativus Oskarzájący, Ablativus Odbierájący lub rozłącájący.
Sześć są kazusy álbo spadki, ktore są, Nominativus, Genitivus, Dativus, Accusativus, Vocativus, Ablativus.
Miánujący, Rodzący, Dawájący, Oskarżájący, Wzywájący, Oddalájący.
Nominatif, Génitif, Datif, Accusatif, Vocatif, Ablatif.
Máłą liczbę, i wielką, będę często znáczył [...] przez ábrewiacye sing. plur. [...]. Tákże spadkow tákowemi partikułámi, nom. miánujący; gen. rodzący; dat. dawájący; acc. oskarżájący; voc. wzywájący; abl. oddalájący. álbo też jedną tylko literą N. G. D. A. V. A.
Imioná [...] nie deklinują się same przez się jáko w Łacińskim i Polskim języku; to jest, że ják się najdują w miánującym spadku, ták i we wszystkich spadkách tęż záchowują terminácyą, w żadnym się spadku nie odmieniájąc.
W ártykule te są osobliwsze przymioty: rodzaj, spadek, i liczbá.
Spadkow máją sześć, zowią pierwszy Nominatif po nászęmu Miánujący. 2. Génitif Rodzący. 3. Datif Dáwájący. 4. Accusatif Oskarżájący. 5. Vocatif Wzywájący. 6. Ablatif Oddalájący álbo Odbierájący.
Albo w niektorych tylko Casusách (spadkách) A teć znowu są, álbo. μονόπτωτα [monóptōta]: semel cadentia, jáko despicatui, natu, rogatu. δίπτωτα [díptōta], bis cadentia: fors, fortè: suppetiae, suppetias. τρίπτωτα [tríptōta], ter cadentia. Vis, vim, vi dica, dicam, dicas. τετράπτωτα [tetráptōta], quater cadentia. situs, situm, situ. Pl. situs Pleśń, plugástwo. Πολύπτωτα [polýptōta] pluries cadentia, ktorym tylko ná jednem, álbo niektorych Casusách schodzi. Jáko Gen. Pl. Z os oris i sol. precis, opis, frugis, vicem vice.
Że ponieważ nie mowiemy Polszka, lecz Polska, w inszym przypadku w środek więcej liter wtrącać nie powinniśmy, ponieważ każdy spadek (casus) z mianującym powinien się zgadzać, a tylko różnymi literami, kończyć się powinien.
P. Co są spadki po Łacinie nazwane Casus? O. Są nazwiska rożnemu naginaniu imion korespondujące. P. Wiele ma spadkow Język Polski?
P. Jak ktory spadek pierwszej Deklinacyi powinień się kończyć?
Les Cas sont les changements de la terminaison des Noms. On veut que les Cas soient au nombre de six; Nominatif, Genitif, Datif, Accusatif, Vocatif, et Ablatif.
[...]
Casus czyli spadki Imion, są odmiany końca słow. Liczy się ich sześć: Nominativus, mianujący, Genitivus, rodzący, Dativus, dający, Accusativus, oskarżający, Vocativus, wzywający, Ablativus, odbierający.
Przytoczone argumenty przeciw rodzimej terminologii nie na wiele się jednak zdały. Znaleźć ją można i w gramatyce łaciny F. Fookowitza [...].
Flexio — nachylanie, infleksyja, declinatio — deklinacyja [...], casus nominativus — spadek, kazus mianujący, nominatyw (s. 10), genetivus — rodzący, genityw (s. 10), dativus — dający, datyw (s. 188), accusativus — oskarżający, akkuzatyw (s. 200), vocativus — wzywający.
Z tych ośmiu części mowy, te trzy: Imie, Zaimek, Uczestnictwo odmieniają się przez spadki; słowo odmienia się przez czasy i sposoby: ostatnie cztery nic się nie odmieniają.
Deklinacya jest odmienianie Imion w ostatnich sylabach przez spadki.
Gdy więcej niż jedno będzie Substantywow poprzedzających, na ten czas Zaimek tak z niemi zgadza się, jak Adjectivum z wielu Substantywami; wyjąwszy zgadzanie co do spadku.
Trzeba wiedzieć ogólnie najpierwej co to jest Rodzaj, Liczba, i Spadek w Słowach, bo te trzy własności mają Imiona, Artykuły, Zaimki, i Ucześnistwa.
P. Co to jest Spadek? (le Cas) O. Jest rozmaity sposob wyrażenia owych własności, ktoremi się rzeczy stosują albo wiążą nie jako między sobą. P. Wiele jest Spadkow? O. Sześć: Mianujący Nominatif; Rodzący Génitif; Dawający Datif; Skarżący Accusatif; Wzywający Vocatif; Odbierający Ablatif.
Jeżeli zachodzi trudność, która się litera za którą ma w pisaniu położyć, szukaj, skąd to słowo pochodzi; obracaj w inszym spadku, liczbie, sposobie, osobie, etc. a dojdziesz bez trudności.
Tak też kiedy w różnych spadkach (casus) lub czasach (tempus) przeniesione będzie uderzenie na Е.
Spadkow (casus) zaś Siedm. 1.) Именительный, Mianujący. 2.) Родительный, Rodzący. 3.) Дательный, Dawający. 4. ) Винительный, Oskarżający. 5.) Звательный, Wzywający. 6.) Творительный, Czyniący. 7.) Предложный, Przekładalny. zowie się ten i Сказительный, Objawiający.
Imiona Miast i przezwisk (Nomina Urbium et Cognominum) kończące się na ОВЪ, ЕВЪ, ИНЪ, СКЪ, skłaniają się w pięciu pierwszych spadkach małej liczby, i w mianującym wielkiej liczby, na kształt istotnych kończących się na Ъ
Casus. Spadki, à tych sześć: Casus nominativus, spadek mianujący. Genitivus, Rodzący. Dativus, Dający. Accusativus, oskarżający. Vocativus, wzywający. Ablativus, odbierający, albo odejmujący.
Przysłówki znaczącé przymiot kończą się pospolicie na ly, i nájczęściéj, jeśli słowo rządzi spadkiem czwartym, przysłowek kładnie się po spadku, lubo czasem lepiéj jest położyć go przed słowem po przypadku piérwszym, n.p. he beat him severely Bił go okrutnie. You basely wrong my honour Podłomyślnie czynisz mi krzywdę.
Nomen quot habet accidentia? imię wiele ma przymiotow? sex, sześć: figuram, wyobrażenie, speciem, kształt, genus, rodzaj, declinationem, staczanie, numerum, liczbę, casum, spadek.
Casus in nomine sunt sex, spadkow w imieniu jest sześć nominativus, mianujący, genitivus, rodzący, dativus, dawający, accusativus, oskarżający, vocativus, wzywający, ablativus, odbierający, abo oddalający.
Literę [...] a. Opuszcza się we wszystkich spadkach Liczby pojedynczej artykułu la położonego przed samogłoską, napr. l'âme dusza.
Skrócenia zwyczajne w pismie. [...] n. rod. nazwisko rodowe r. m. rodzaj męzki r. ż. rodzaj żeński r. n. rodzaj nijaki spk. spadek l. poje. liczba pojedyńcza l. mn. liczba mnoga sł. dk. słowo dokonane sł. ndk. słowo niedokonane.
Wyrazu spadek dla tego użyłem, iż pisząc jedno pod drugiem coraz inne zakończenie spadkowe rzeczownika, kształtują się stopnie jak w wodospadzie jakim: np. Jan, Jan-a, Jan-ie, Jan-owi, Jan-owie, gdy tym czasem Przypadek wydaje się przetłumaczeniem łacińskiego casus, bo Kopczyńskiego, przypada w mowie odpowiadać jednémże imieniem na różne pytania (a), jest za ogulne, a tego przypada można jeszcze użyć w różnych przypadkach, ludzkich czynności, stosunków i t. d. t.d.— 1е. W ten a w ten dzień przypada uroczystość jaka, termin czego, paroxism, i t. d. 2e Ktoś komuś przypada krewnym, jako stryjecznym, wujecznym, i t. d. 3e Jakaś potrawa przypada komuś do smaku, to jest, podoba mu się. 4e. Przypada ktoś do kądś lub do kogoś, t. j. nagle i pilno przybywa. 5e Z działu jakiego przypada na kogoś tyle a tyle, i t. р. —
Powtarzam atoli, że wyraz spadek nie jest mego utworu, ale dawniejszy grammatyczny, ja-m go tylko wznowił.
Kto zastanowi się nad znaczeniem wyrazów przypadek i spadek (casus) w znaczeniu grammatycznych odmian końcowych w imionach; ten zapewne uzna ich niedorzeczność tym większa: że i co innego oznaczają.
Spadek jest to zmiana zakończenia rzeczownika; n. p. biskup, biskup-a, biskup-owi; p, a, owi są w tym przykładzie spadkami.
Rzeczowniki mają w każdéj liczbie po siedm spadków.
,,[…] Zajimki ɳikt, ɳic, dawniéj w bierniku, nárzędniku i miejscowniku w ten sposób odmieniáno, jiż między zgłoskę ⴅi, a względne spádki zajimka kogo, zego kładziono temi spádkami rządzące przyjimkiém […]".
Przypadek czyli spadek jest to zakończenie, jakie istotnik przybiera, dla wyrażenia różnych stosunków jednych istot względem drugich.
Ile jest przypadków? Język polski ma w obu liczbach po siedm spadków, którym od względów, jakie oznaczają, dano szczególne nazwy. a) Mianownik używa się na pytania kto? co? i oznacza istotę, o któréj się coś mówi, w zdaniu zwykle jest podmiotem […]. b) Dopełniacz kładzie się na pytania kogo? czego? czyj? i oznacza istotę, do któréj coś należy, albo od któréj coś pochodzi [...]; albo tę istotę, która chwilowo, częściowo, z pewném ograniczeniem lub przeczeniem doznaje działania [...]. c) Celownik kładzie się na pytania komu? czemu? i oznacza istotę, dla któréj coś się dzieje, która jest celem działania [...]. d) Biernik kładzie się na pytania kogo? co? [...] i oznacza istotę, która będąc w stanie biernym, nie działającym, przyjmuje na siebie działanie innéj istoty [...]. e) Wołacz używa się bez pytań i oznacza istotę, do któréj mówiemy, którą wołamy, wzywamy [...]. Narzędnik używa się na pytania kim? czém? oznacza istotę, będącą narzędziem działania lub stanu, t.j. taką istotę, przy pomocy któréj coś się stało, coś jest [...]. Narzędnik oznacza także istotę, która jest w przejściu z jednego stanu do drugiego w skutku działania podmiotu [...]. g) Miejscownik kładzie się zawsze z przyimkami na pytania: na kim? w kim? po kim? o kim? przy kim? na czém? w czém? o czém? przy czém? i oznacza istotę, kiedy ją uważamy jako miejsce lub czas, w którym lub przy którym, coś się znajduje, coś się dzieje [...]. Ten przypadek używa się tylko z przyimkiem, inne zaś oprócz mianownika i wołacza mogą się używać z przyimkiem lub bez przyimka.