terminów gramatycznych online
liczba mnoga
Język: polski
- 1 Prawidło przypadkowania: Oż/1883
- Budowa wyrazów: Łoś II/1925
- Cz. I. Powierzchność języka. Rozdział IX. O słowie: Kop/1817
- Cz. I. Powierzchność języka. Rozdział VI. O imieniu: Kop/1817
- Cz. II. O słowach osobno wziętych: Gddk/1816
- Czasowanie: Bor/1830
- Części Mowy. Rodzaynik.: Prz/1792
- Części mowy: ZwO/1924
- Części mowy odmienne: Malecz/1882
- Część I (wstępna): Jes/1886
- Część II. O wykładaniu. & 1. O znamionach grammatycznych (słowniczek łacińsko-polski): Gott/1794
- Część II. O Imieniu: Mucz/1825
- Część II. O częściach mowy w ogólności: Jak/1823
- Część II. Rozdz. 2. Odmiany. (Fleksya) : Jes/1886
- Część druga prawideł gramatycznych, czyli odmiennia: Szum/1809
- Część druga. Odmiana imion: Lor/1907
- Część trzecia. Rzecz o słowach: Such/1849
- Deklinacja: ŁośFl/1923
- Deklinacja II (Nominativus, Vocativus, Accusativus singularis...): Łoś III/1927
- Dialekty języka polskiego: Nitsch/1923
- Do łaskawego czytelnika: SkorM/1828
- Dodatek trzeci: Szum/1809
- Dodatek. Projekt ortografii polskiej w podręcznikach szkolnych: Uchw.AU/1891
- Dział drugi rzecz. żeńskich: Oż/1883
- Fleksja: PolTerm/1921, Król/1922
- Fleksja czyli nauka o odmianach: Kr/1897
- Fundamenta grammatyki: Marc/1833
- Głoski, znamiona, i wymawianie: Bor/1830
- Główne przepisy: Łoś/1918
- Historyczna fonetyka czyli głosownia: Rozw/1923
- III. Krystalizowanie się polskiej terminologii gramatycznej w czasach Oświecenia: Kor/1961
- Mownia: Morz/1857
- Nauka o budowie wyrazów (słowotwórstwo): Szob/1923
- Nauka o formach (Flexya): Mał/1863, Mał/1879
- Nauka o głoskach: Łaz/1861
- Nauka o słowach i ich odmianach: Łaz/1861
- Nauka o wyrazie: Kl/1939
- Nauka odmiany wyrazów: Kon/1920
- O Etymologii. §. I. O wyrazach grammatycznych (słowniczek łac.-pol., s.12-13): Gott/1787
- O Składni: Rew/1845
- O Słowie: Malin/1869
- O częściach mowy w ogólności: Bor/1830
- O głoskach: Mroz/1822
- O ośmiu częściach mowy: DwBg/1813
- O pismowni w języku polskim: Prz/1816
- O rodzajach imion polskich: Kop/1780
- O rzeczownikach: Ryk/1850
- O rzeczowniku: Kam/1870
- O rzeczowniku i przymiotniku: Bor/1830
- O samogłoskach. O znamionach nad samogłoskami (J. Mroziński): Rozp/1830
- O składni, czyli o należytém wyrazów ułożeniu: Ant/1788
- O spółgłoskach. O używaniu liter "z", "s" (W. Szwejkowski): Rozp/1830
- O szykowni słow w mowie polskij: Prz/1816
- O wyrazach osobno wziętych: Ant/1788
- O zaimkach: Ryk/1850
- O zdaniu pierwotném czyli gołém: Gr/1861
- O zdaniu pojedyńczym: Kras/1897
- Objaśnienie terminologii: Morz/1857
- Oddział II. Budowa języka samskrytu: SkorM/1816
- Odmienne części mowy: Lerc/1877
- Odmiennia (fleksja) uwagi ogólne: Łoś III/1927
- Osobowanie słów: Mroz/1822
- Pisownia: Kurh/1852, Król/1907
- Podział zaimków: Czep/1871–1872
- Projekt terminologii: KarłT/1885
- Przypadkowanie rzeczownikow: Mroz/1822
- Przypisy do grammatyki na klasę III: Kop/1783
- Przypisy do rozdziału IX: Kop/1785
- ROZDZIAŁ PIĄTY. O przenośniach czyli figurach stylu.: Szum-2/1809
- Rodzaje i liczby istotników: Czep/1871–1872
- Rozdział I. Rozbiór wyrazów w ogólności: Szt/1854
- Rozdział IV. O imieniu: Kop/1778
- Rozdział IV. O składni: Kop/1783
- Rzeczownik: Br/1848
- Skróceń grammatycznych wyłuszczenie: L/1807–1814
- Składnia: Kurh/1852
- Skłanianie rzeczowników: Malin/1869
- Słowniczek: Gaert/1927
- Słownik: Mon/1780
- Słownik, cz. I (A - O): SWil/1861
- Słownik, t. 2: H-M: SW/1900-1927
- Słownik, tom I. część II. (G-L): L/1807–1814
- Słownik, tom II. część I. (M-O): L/1807–1814
- Słownik, tom IV (L-Nić): Dor/1958–1969
- Wiadomości wstępne: Kr/1917
- Wstęp: Lor/1907
- Zaimki: Desz/1846
- Zawierający wyliczenie imion, odmieniających się przez przypadki, jich odmiany i nazwisk: Żoch/1838
- Zbiór nowych słów w tej gramatyce: Gddk/1816
- Znaczenie i życie wyrazów: Łoś II/1925
- Źródłosłowy czasowników: Trz/1865
- Źródłosłowy rzeczowne i przymiotne: Trz/1865
- Źródłosłowy zaimków: Trz/1865
- Словопроизведенiе [Źródłosłów]: Grub/1891
Liczba. Kategoria gramatyczna, której podstawowa funkcja polega na sygnalizowaniu jednostkowego lub niejednostkowego (wieloelementowego) charakteru desygnatu rzeczownika. We wszystkich jęz. mających kategorię gramatyczną l. jej podstawę stanowi l. mnoga, czyli (łac.) pluralis (wielość desygnatów) i l. pojedyncza - singularis (brak sygnalizacji wielości desygnatów).
Cytaty
Odmiana taka zowie się Liczbowaniem czyli odmianą przez Liczby, (per Numēros) których pospolicie jest dwie: pierwsza Pojedyncza, (singularis) np. Kwiat wesoły &c. druga Mnoga (pluralis), np. Kwiaty wesołe &c.
W liczbie pojedynczéj bitny żołniérz, w liczbie mnogiéj bitné żołniérze.
Numerus, Liczba, à ta dwojaka. Numerus singularis, Liczba pojedyncza. Pluralis mnoga.
U nás, nie tylko w prostactwie, ale i w rozkazach Królewskich, osoba pojedynczá kładzie się z Słowém liczby mnogiej, np. matko podźcie, Stánisłáw August rozkazujémy: u Łacinników rzádko bardzo taki mówiénia sposób tráfiá się np. vos o! Calliŏpe precor.
Ta cécha nájjaśniéj się wydaje w wyrazie wrota: ostatnié tylko a jest mu szczególné, znacząc: liczbę mnogą, bo wrota podwójné pospolicie bywać zwykły.
Lubo w naszym języku Rzeczowniki zwiérzęcé pospolicie, a nieżywotné powszechnie, są w liczbie mnogiéj rodzaju żeńskiego [...].
Imiona mają Liczbę pojédynczą i mnogą: toć i Słowa, dlá zgody z niémi, téż Liczby mieć muszą.
Pluralis numerus mnoga liczba
Liczba mnogá czyni się z liczby pojedyńczej dodając głoskę s, np. book książka books książki.
Rzeczowniki liczby mnogiéj nie kończącé się na S, częstokroć w przypadakch wyrażonych dobiérają ie bez odcinka np. the womens favorite. Faworyt niewiast; kończącé się zaś na y w liczbie mnogiéj albo dobierają 'S z odcinkiem, albo y zamieniają na ies np. his Majesties albo his Majesty's revenues dochody J.K. Mci.
Liczby są 3: Poiedyncza, Dwoista i Mnoga.
Liczba iest dwoiaka, poiedyncza i mnoga, mowiąc o iedney rzeczy iest poiedyncza liczba; np. der Soldat żołnierzm mówiąc o wielu rzeczach, iest mnoga liczba; np. Soldaten
Liczb. mn., lub plur. oznacza liczbę mnogą; [...].
LICZBA, -y, ż. [...]. – Grammat. Liczba pojedyncza numerus singularis, liczba mnoga numerus pluralis. Kpcz. Gr. Pismo tu w liczbie pojedynczéj mówi: "kto jest maluczkim"; a nie mówi w liczbie towarzyskiéj: "maluczcy". Bals. Nied. 1, 156.
MNOGI, -a, -ie [...]. – Grammat. liczba mnoga, [...] (towarzyska liczba Bals. Nied. 1, 156).
Liczba mnoga.
N. Oni.
Ten, ta, to, ma przyp. 1. l. m. w rodz. m. ci.
W tym wzorze w 5tym i 7mym przyp. l m. zachodzi zamiana głosek.
Zawsze, kiedy 2gi przypadek liczby mnog. tym sposobem uformowany, brzmi za twardo, dodaje się e albo ie.
Niektórzy kończą przyp. I. w liczb. mn. na i, np. osi, ale lepiej jest osie.
Liczby są dwie, pojedyncza, np. znam, znasz, zna; i [liczba] mnoga, np. znamy, znacie, znają.
Słowa nieosobiste nie mają więcej jak 3cią osobę l. p. i mnogiej we wszystkich czasach, np. błyskać się, błyska się, błyskało się, będzie się błyskało, albo błyskać się będzie, niech błyska się, błyskałoby się, błyskający się, błyskanie się.
Liczba mnoga, numerus pluralis.
Pojedynczą liczbę zamiast mnogiej, n. p. skowronek śpiewa, dąb się zieleni, zamiast: skowronki śpiewają, dęby się zielenią.
Imiona pospolicie mają dwie liczby: pojedynczą i mnogą; często się wszakże używa w Polsczyźnie i trzeciá liczba podwójná.
Podobnie w liczbowym Przymiotniku: pierwszy gubi się W między R a S dogodnie dla rymujących wiersze : piersze, i tylko w przypadku Mianowalnym liczby mnogiej rodzaju męzkiego wtrąca się w dla rożnienia pierwsi (primi) od piersi (pectus).
Wtrączka: Syna Michała, nie jest w toku Polskim, a jest tak ciemną, iż na dwoje myślić muszę, co się przez nię oznacza, czy to Syn Michałow? czy Michał Syn, a nie Michał Ociec? Nie zapieram, że jak w przypadku Mianowalnym Syn Michała, tak w ukośnych Oddawalnym, Pomagalnym i Przymieszczalnym dozkonale się mowi, i rownie dobrze wszędy w liczbie mnogiej, lecz w przypadkach liczby Pojedynczej Zaczyjalnym i Przedstawialnym, gdy się wadzą zakończki, odpowiadające na kto, z odpowiadającemi na czyj, i kogo, dobry Polak, zawsze umiał dadź pewny obrot myśli, przez ktory wszelką dwuznaczność ominął.
Liczb jest trzy, to jest: [...]. Mnoga od wyrazów Bahutwę mnogość (bohatoj) Bahuwaczanę.
Liczba mnoga formuje się od liczby małej przybierając literę s.
[Numerus] Pluralis. [Liczba] Mnoga.
Imié znaczącé co, ráz jeden, będzie w liczbie pojedynczéj, znaczącé dwoje będzie w podwójnéj, znaczącéj więcéj będzie w liczbie mnogiéj: té więc będą trzy liczby: pojedynczá, podwójná i mnogá.
Liczby. Wszystko jest stworzoné pod liczbą, miarą i wagą. Myśl téż nasza i mowa, porządek ten zachowuje. Teraz mówimy o liczbie saméj. [...] Widzimy tedy w formach czasowań, osobné zakończénia na liczbę pojedynczą, osobné na podwójną, osobne na mnogą, np. znám, znáwa, známy.
Chcąc w tych słowach przerobić 3ą osobę liczby pojedynczej na 3ą osobę liczby mnogiej, w obydwóch czynimy tę samę zmianę; to jest: zakończenie i zamieniamy na zakończenie ą, zostawiając miękkiej społgłosce brzmienie jej miękkie bieli, bielą — broni, bronią.
Prawidło jest ogólne, że Rzeczownik zakończony na miękką spółgłoskę przybiera w 2m przypadku liczby mnogiej zakończenie i.
Rzeczowniki maja dwie liczby. Liczbę pojedynczą Król, miasto, drzewo, i liczbę mnogą, Królowie, miasta, drzewa.
Słowo odmienia się w czasie przeszłym przez rodzaje i liczby; czas przeszły przeto nie potrzebuje oddzielnej cechy dla odróżnienia liczby mnogiej od liczby pojedynczéj, czytał, czytali, czytały; w czasie zaś teraźniejszym cechą liczby mnogiéj jest gruba nosowa głoska ą. Zakończenia czasu teraźniejszego e, i. zamieniają się na ą, mowi mówią, pisze piszą.
Liczbą nazwaliśmy w Imionach, różnienie jednej rzeczy od wielu. Mają przeto one liczbę dwojaką: już kiedy jednę rzecz wyrażają, i tę pojedyńczą; już kiedy wiele, i tę mnogą nazywamy.
1) Między imionami ludzkiemi a zwierzęcemi dwie zachodzą różnice co do rodzaju: 1) że ludzkie, będąc przez zakończenie swoje jednego rodzaju, mogą przez domyślną stać się innego rodzaju, a zwierzęce nie mogą. 2) Że w liczbie mnogiéj imiona ludzkie, rodzaju męskiego, zachowują pospolicie swój rodzaj, np. dzielny żołnierz, dzielni żołnierze; zwierzęce zaś przechodzą pospolicie do rodzaju żeńskiego, np. dzielny koń, dzielne konie [...].
Mało jest na świecie rzeczy, np. słońce, księżyc, których by więcéj nad jednę nie było; wiele zaś takich znajduje się, których jest mnogo, a przecię jedno tylko mają imie, np. kwiat, gwiazda, matka. Jednoż więc imie z małą odmianą znaczy już rzecz jednę, już mnogą liczbę tychże rzeczy. Odmiana taka zowie się liczbowaniem, czyli odmianą przez liczby, których jest trzy: pojedyńcza, mówiąc o jednej rzeczy, np. córka; podwójna, mówiąc o dwóch, np. dwie córce; [liczba] mnoga, mówiąc o wielu, np. córki.
Przez przypadkowanie imion rzeczownych rozumiémy odmiany ich zakończenia na wyrażenie liczby i przypadków. Każdy bowiem przypadek odmiennem zakończeniem wyraża wzgląd jednéj i wielu rzeczy. Mamy tedy siedm przypadków w pojedyńczéj i tyleż w mnogiéj liczbie. Przez rodzaje niewiele imion rzeczownych odmienia się [...], gdyż większa część prawie ma jeden tylko już męski, już żeński, już nijaki; lecz przypadkowanie jednakie jest prawie w tych wszystkich, które są tegoż samego rodzaju [...].
[...] Niech porównywają liczby pojedynczą, podwójną i mnogą w obydwu formach Samskrytu z naszą liczbą podwójną w przypadkowaniu i czasowaniu od naszéj nieuczonej tłuszczy dotąd nienaruszenie dochowaną.
Rozpatrzmy się w mechanizmie, przez który przymiotniki, w rodzaju męzkim, zamieniają formę liczby pojedynczéj na formę liczby mnogiéj: sta-r-y, sta-rz-y.
Gdzieby ani pierwiastek, ani pochodne jednegoż rodu nie usuwały wątpliwości, tam ją usunie którakolwiek z odmian grammatycznych, które są: przez rodzaje, liczby, przypadki, osoby, czasy i tryby. I tak, gdyby kto wahał się jak ma pisać guz, Francuz, dalsze przypadki guza, lub liczba mnoga Francuzi, nie pozwoli mu błądzić.
Skrócenia zwyczajne w pismie. [...] n. rod. nazwisko rodowe r. m. rodzaj męzki r. ż. rodzaj żeński r. n. rodzaj nijaki spk. spadek l. poje. liczba pojedyńcza l. mn. liczba mnoga sł. dk. słowo dokonane sł. ndk. słowo niedokonane.
Liczb jest dwie, pojedyńcza i mnoga. Pojedyńcza, gdy wyraz jednę tylko oznacza osobę lub rzecz [...] Mnoga, gdy wyraz wiele oznacza osob lub rzeczy.
Oko, ucho, jako organy zmysłowe, mają w liczbie mn. 1. 4. 5. spadek oczy, uszy, i t. d. w znaczeniu zaś przenośném, jako: oko w sieci, w ulu, i t. d. ucho u jakiego naczynia, i t. d. spadkują się foremnie oka, ucha, i t. d.
Częstokroć nie dodaje się y w zakończeniu my, osoby pierwszej liczby mnogiej Słów niedokonanych i dokonanych, np. bijem, podbijem, robim, zrobim.
§. 5. Liczby.
Wienas dayktas wadynas liczba wiena (liczba poiedyncza) kt: Król Karalus. Daug dayktu wadinas liczba daugiu (liczba mnoga) kt: Królowie Karaley.
Liczbowanie jest odmianą wyrazów przez liczby. Tych jest dwie: liczba pojedyncza, przedstawiająca umysłowi naszemu jeden tylko przedmiot, np. mój kochany człowiek pracowity; i liczba mnoga, malująca mnóstwo przedmiotów jednéj natury, np. moji kochani ludzie pracowici.
Gdy zaś wiele jest rzeczowników różnego rodzaju i liczby, natenczas jeżeli rzeczowniki są, żywotne ludzkie; wtedy przymiotnik zgadza się z rodzajem przedniejszym. [...]
Jeżeli zaś rzeczowniki nieżywotne lub oznaczające zwierzęta; wtedy przymiotnik zawsze kładzie się w rodzaju żeńskim liczby mnogiej np. rozum i nauka potrzebne.
Imiona zbiorowe oznaczające tytuł, lub godność, mają po sobie słowo w l. m. w rodzaju przedniejszym lub r. n. l. p. np. Księztwo przyjechało; wujostwo przybyło, lub przybyli.
Nieprędko dopiéro pojmować zaczęto liczbę większą nad dwa, liczbę zbiorową, po grammatycznemu mnogą nazwaną i stosownie do tej potrzeby utworzono następne odmiany.
Liczba pojedyńcza służy do oznaczenia jednego rzeczownika; liczby mnogiéj używa się do oznaczenia dwóch, lub więcéj rzeczowników, n. p. Polak, Polacy; miasto, miasta.
Liczba mnoga używa się, kiedy o wielu jednakich przedmiotach mówimy.
L. poj. we wszystkich przypadkach: dominium; w l. mn. M. dominia.
W licz. mn. idą zupełnie jak Rzeczowniki; np. hrabiowie, -ów, -om, -ami, -ach.
Liczba mnoga tworzy się poprzez dodanie głoski s do rzeczownika liczby pojedyńczéj.
Liczba mnoga.
W rossyjskim języku słowo być oznaczające istnienie [...] (глагол быть [...]) w czasie teraźniejszym nie używa się w liczbie mnogiéj.
Również kréskuje się é we wszystkich osobach cz. ter. lub przysz. słów: umié, rozumié, wié [...] wyjąwszy osobę 3cią licz. mn. umieją, śmieją i t. p..
Mamy grammatycznych liczb trzy: pojedynczą, podwójną i mnogą. Piérwsza używa się, kiedy o jednéj rzeczy jest mowa, druga kiedy o dwu, trzecia kiedy o kilku się rozmawia.
Liczba pojedyncza i liczba mnoga są niewłaściwie za miano w grammatykach przyjęte, bo tak w przypadkowaniu, jak czasowaniu, liczba nie wpływa na odmianę wyrazu, tylko jednostka, dwójka, lub wielość, — a równe jest dla mowy stanowisko, czy są dziesiątki, sta lub tysiące przedmiotów; — jakkolwiek różna być może ich liczba, nie sprowadzi zmiany w oznaczoném wyrażeniu na wielość.
Wieloskaz .... Liczba mnoga, (n. pluralis).
Liczba, y, lm. y, 1) mat. a) stosunek ilości do jedności, [...] f) Liczba pojedyńcza lub mnoga, gram. gdy się mówi o jednéj lub więcéj osób [...].
Mnogi, a, ie, p. liczny, wieloraki, gram. Liczba mnoga: gdy się mówi o wielu przedmiotach. Zakończenie liczby mnogiéj. Przypadek liczby mnogiéj.
Po największéj części nie wymawiamy także ł w imiesłowie czasu przeszłego, a w XVI wieku nie pisali go także niektórzy pisarze, np. wpad(ł) [...], lecz dziś słusznie należą te imiesłowy tylko do wyrzutni mownéj, bo to ł zamilczane w rodzaju męskim, występuje znowu w rodzaju żeńskim i niejakim, tudzież w l. mnog. a zatém częściéj się wygłasza, niż zamilcza: wpadła, wpadło [...].
[...] Gdy zaś o dwoch albo więcéj osobach lub rzeczach mówimy, dodajemy rzeczownikom zakończenie liczby mnogiéj: domy, pióra [...].
Gdy podmiotem jest rzeczownik zbiorowy zakończony na stwo, dwie osoby różnéj płci oznaczający, wtedy orzecznik tak czasowny, jak przymiotny kładzie się w liczbie mnogiéj, n. p. Księstwo wyjechali. Wujostwo przybyli.
Rozróżniamy w imionach i słowach liczbę, ile jest osób lub rzeczy, jedna czy więcéj; np. ojciec, ojcowie; jabłko, jabłka; mysz, myszy. Pierwotnie były w języku naszym trzy liczby: pojedyńcza (singularis numerus), podwójna (dualis), na oznaczenie dwóch tylko rzeczy, i liczba mnoga (pluralis).
Przyrostek -na był pierwotnie tylko znamieniem czasu teraźniejszego (§. 53), czego nie tylko porównawcza gramatyka i niektóre formy samego języka polskiego, ale i ta okoliczność dowodzi, że a tego przyrostka w czasie teraźniejszym tym samym zmianom ulega, co zwykłe znamiona tego czasu (§. 42). t. j. zwątlało we wszystkich osobach prócz osob. 1. l. poj. i osob. 3. l. mn. na e.
Znaczenie bowiem imion przyrostkiem tym utworzonych jest w istocie to samo, co tamtych: zna-mię = zna-mien z piérwotnego zna-man przyp. I. l. m. zna-mion-a (o stoi zamiast e dla następującego n) piérw. zna.
Liczba podwójna i mnoga urabia się od źródłosłowu wa- zam. piérwotnego tva-: l. podw. przyp. II. VII. wa-ju starosłow. va-ju; l. mn. przyp. III. va-m starosłow. va-mù, przyp. VI. wa-mi starosłow. va-mi i t. d.
[…] Rzeczownik oznaczá albo jednę rzecz, osobę lub jakąkolwiek jistotę, albo dwie, albo więcéj niżli dwie jistoty; stąd téż mámy w skłánianiu trzy liczby gramatyczne, t. j. pojedyńczą, podwójną i mnogą, które się zwykle odróżniają końcówkami przyczepianemi do temátu [...].
[...] Widoczną jest rzeczą, że starosłowiański i polski język do spájaniá słów jednego i tego samego słowa użył dwu spójek, to jest spójki o, odpowiedniéj sanskryckiéj spójce a, w 1éj osobie liczby pojedynczéj i w 3éj osobie liczby mnogiéj, w j innych zaś osobach tegoż samego słowa użył spójki jotowanéj je odpowiedniéj sanskryckiéj spójce ja [...].
Liczb jest dwie, pojedyńcza na oznaczenie jednéj tylko osoby lub rzeczy, i mnoga, która mówi o dwóch albo więcéj osobach lub rzeczach.
Tylko mnogą liczbę mają rzeczowniki: złożone z dwóch lub więcéj części, jak: widły, sanie, plecy, wrota, mary, imieniny, grabie.
Liczbą w gramatyce nazywamy końcową odmianę istotników czyli imion rzeczownych, dla oznaczenia jednéj albo téż wielu istot. Liczb jest dwie: pojedyńcza, w któréj używamy istotnika, gdy mówiemy o jednéj istocie […]; mnoga, w któréj używamy istotnika, gdy mówiemy o dwóch, kilku lub więcéj istotach [...].
Zaimek, zastępujące dopełnienie, gdy czynność podmiotu jest zwrócona na sam podmiot, nazywa się zaimkiem zwrotnym; używamy go bez względu, czy osoba jest piérwsza, druga, czy trzecia, liczby pojedyńczéj, czy mnogiéj, wszystkich trzech rodzajów.
W odmianach rzeczowników rozróżniamy dwie liczby: liczbę pojedynczą i liczbę mnogą. Liczby pojedynczej używamy wtenczas, gdy mówimy o jednej tylko osobie lub rzeczy, np. człowiek, uczeń, pan, ogród, koń, pies, drzewo, pióro. Liczby mnogiej zaś używamy wtenczas, gdy mówimy o dwóch lub więcej osobach lub rzeczach, np. ludzie, uczniowie, panowie, ogrody, konie, psy, drzewa, pióra itd.
W liczbie mnogiej nie rozróżniamy rodzajów, lecz dwie formy, tj. formę osobową i formę rzeczową.
Powtóre rozróżniamy dwie liczby: 1. liczbę pojedynczą, gdy się mówi o jednéj tylko osobie działającéj, np. Pracuję, modlisz się, bawi się, i 2. liczbę mnogą, gdy mówimy o dwóch lub więcéj działających osobach lub rzeczach, np. Rolnicy orzą. Owce pasą się. Oni piszą.
§. 100. Oprócz rodzaju rozróżniamy w imionach i słowach LICZBĘ, ile jest osób lub rzeczy, jedna czy więcéj; np. ojciec, ojcowie; jabłko, jabłka; mysz, myszy. Pierwotnie były w języku naszym trzy liczby: POJEDYNCZA (singularis numerus), PODWÓJNA (dualis), na oznaczenie dwóch tylko rzeczy, i liczba MNOGA (pluralis).
Zarazem rozróżniają się przytém także i liczby, t.j. czy osoba pierwsza jedna jest, czy ich jest więcéj (idę - idziemy) [...] W dzisiejszéj polszczyźnie mamy tylko dwie liczby, pojedynczą i mnogą. Dawniej była jeszcze i liczba podwójna, ta jednak tak jak w deklinacyi, wyszła z używania w wieku XVII.
Liczba pojedyńcza oznacza jedną tylko rzecz lub osobę, np. człowiek, krzew, siostra, kura; liczba zaś mnoga oznacza dwie lub więcej rzeczy, lub osoby, np. ludzie, zwierzęta, krzewy, siostry, ciotki.
Rzeczowniki rodz. męz. można zarówno w 2-gim przyp. liczby mn. kończyć na y, jak i na ów; noży, talerzy, widelcy, lub nożów, talerzów, widelców, najlepiej zaś dla milszego dźwięku przeplatać. [...] Podobnież przyp. 6-ty tegoż rodz. i liczby, zamiast ami, może mieć przez skrócenie y: walczył ze strzałami, żołnierzy, orężami. Końcówka liczby mn. owie służy tylko rzeczownikom ludzkim rodzaju męzkiego.
Wzór 1, mnoga. licz.
Mia. Narody
Pos. Narodów
Cel. Narodom
Bier. Narodów
Woł. O Narody!
Nar. Narodami
Miej. w Narodach
Imiona zdrobniałe niewiast na zia, sia i t. d. Anusia, Basia, Józia, Jadwisia, Zosia i t. d. w mnogiej liczbie mają na zie, sie np. obie Anusie, obie Józie i t. d.
Liczba pojedyńcza, podwójna, mnoga [lp. ld. lm.]. Można opuszczać liczba, albo téż mówić: pojedyńczość, podwójność, mnogość.
Liczba pojedyńcza, podwójna, mnoga [lp. ld. lm.]. Można opuszczać liczba, albo téż mówić: pojedyńczość, podwójność, mnogość.
Stosownie do tego, czy mówimy o jednéj osobie lub rzeczy, czy też o wielu osobach lub rzeczach, rzeczownik jest w liczbie pojedyńczej lub mnogiej.
Liczba mnoga używa się, kiedy o wielu jednakich przedmiotach mówimy; np. kamienie, drzewa, miasta, narody.
Jeżeli w liczbie mn. rzeczownik męski osobowy, użyty jest w formie rzeczowéj, wtedy i przymiotnik ma odpowiednią, końcówkę rzeczową: -e.
Rzeczowniki powyższe odmieniają się w l. mn. regularnie podług rzeczownika: król.
Imiesłowy.
Współczesne.
(tworzą się z 3-éj osoby liczb. mnog. czasu teraźn. trybu oznajmującego przez dodanie końcówek: c, cy).
Jeżeli w czasownikach zakończonych na -ić -eć, ostatnia spółgłoska tematowa jest cienka, takowéj w I-éj osobie l. poj. i 3-éj osobie l. mnog. odpowiada gruba.
W następujących czasownikach spółgłoska tematowa twarda nie mięknie w 1-éj osobie licz. poj. i w 3-éj osobie licz. mnogiéj.
Число бываетъ: единственное liczba pojedyncza, когда означается одинъ предметъ, напр. brat, rzeka, książka, и множественное liczba mnoga, когда говорится о двухъ или многихъ предметахъ одного названія, напр. bracia, rzeki, książki.
Чиселъ два: [...] 2) Множественное, liczba mnoga, показываетъ дѣйствіе или состояніе двухъ или многихъ предметовъ; напр. budujemy, chodzicie, byli posłani.
VI. przyp. l. mn. w deklinacyi przymiot. i zaim. w rodzaju męskim (tak przy osobowych jak rzeczowych) ym i (imi), a w rodzajach żeń. i nij. emi: pilnymi uczniami, siwymi końmi, okrągłymi stołami, ale: z kochanemi siostrami, wielkiemi dziełami.
Zakończenie a — y. I. a) Przyswojone rzeczow. z łacińskiego i greckiego, tam nijakie a u nas męskie, mają w 1. przyp. l. m. — a (na 1. miejscu) obok — y.
Dzisiejsza polszczyzna, jak wiadomo, rozróżnia w deklinacji trzy rodzaje [...], dwie liczby: pojedyńczą i mnogą; np. syn synowie, woda wody, zwierzę zwierzęta i t. p.
Nadto rzeczowniki, zakończone w mianowniku l. pojed. na spółgłoskę podniebienną czyli zmiękczoną, miały często w mianown. l. mn. zakończenie -ewie, jak np. królewie, mężewie.
Odrębną zupełnie formę mianownika licz. mnogiej mają rzeczowniki cudzoziemskie na -ans, jak: kwadrans, wakans, itp.
Odrębną zupełnie formę mianownika licz. mnogiej mają rzeczowniki cudzoziemskie na -ans, jak: kwadrans, wakans, itp. kończą bowiem mianownik liczby mn. na e twarde, bez zmiękczenia spółgłoski poprzedzającej, to jest: kwadranse, romanse.
Rozpowszechnieniu tych ostatnich jak i poprzednich form na -a sprzyjała także ta okoliczność, że dopełniacze licz. pojed. powyższych rzeczowników, mając stale końcówkę u (dokumentu, faktu), tym samym dostatecznie się wyróżniły od form na a licz. mn. (dokumenta, fakta).
Obok zakończenia ''ech w miejscowniku l. mnog. już w staropolskim były używane dwa inne: och i ach.
Słowa nieosobowe czynności ludzkiej wyrażają się przez następujące formy: 1) przez 3. os. l. mn. […]
Liczba, y [...] 11. gram. forma gramatyczna, oznaczająca jedność, dwoistość a. mnóstwo: L. pojedyńcza, L. mnoga a. † towarzyska a. † L. wielości. W liczbie osobliwości i w liczbie wielości. Farn. Pismo tu w liczbie pojedynczej mówi: "kto jest maluczkim", a nie mówi w liczbie towarzyskiej: "maluczcy". Bals. <LIK>
Mnogi, [...] 2. gram. Liczba mnoga = forma gramatyczna, służąca do oznaczenia mnóstwa (pluralis), in. † liczba towarzyska, † liczba wielości <MNOG>
Formy l. mnogiej tych przymiotników przed miękkim ń i przysłówki mają ś, ź: boleśni [...] żeleźniak itp.
Przed zakończeniem na i (y) w I. przyp. l. m. rzeczowników osobowych męskich z osnową na „r”, np. amatorzy [...] chorzy itp.
W II. p. l. p. i l. mn. rzecz. r. ż. na ja mają końcówki ji: tej kolonji i tych kolonji itd.
Jeżeli mówimy o jednej osobie, o jednem zwierzęciu lub o jednej rzeczy, stoi rzeczownik w liczbie pojedynczej; a jeżeli mówimy o dwuch, trzech albo więcej, używamy liczby mnogiej.
Jeżeli mówimy o jednej osobie lub rzeczy, stoi rzeczownik w liczbie pojedynczej (número singular); a jeśli mówimy o więcej niż jednej osobie lub rzeczy, używamy liczby mnogiej (número plural).
Również nie posiadają liczby mnogiej niektóre rzeczowniki zbiorowe, np. zwierzyna, nabiał, szlachta, pierze, kwiecie i t. p.
Jeżeli zaś chodzi o oznaczenie większej ilości jednakowych przedmiotów, wówczas używa się rzeczownika w liczbie mnogiej: rolnicy, kobiety, krzesła, dzbany, wiatraki [...].
Jeszcze inne postaci rzeczowników, jak np. ojcem, książką, polem w licz. pojedyńczej, a ojcami, książkami, polami i t. p. w licz. mn. — to szósty przypadek czyli narzędnik.
W 2 przypadku liczby mnogiej rzeczowników, kończących się na -ja po spółgłosce, piszemy końcówkę -yj,-ij, np. asocjacyj [...].
W 2 przypadku liczby mnogiej rzeczowników, kończących się na -ja po spółgłosce, piszemy końcówkę -yj,-ij, np. asocjacyj [...] dla odróżnienia od 2 przypadku liczby pojedynczej: parafji [...]. Takież y, i przed j, jak w końcówce 2 przyp. l. mn.
§ 23. Mówimy: nasz ojciec, nasi ojcowie; jedno jabłko, cztery jabłka; biała mysz, trzy białe myszy i t. d. Rozróżniamy więc w rzeczownikach i liczbę, t. j. ilość osób lub rzeczy. W języku polskim mamy dwie liczby: pojedynczą i mnogą.
§ 36. W I-ym przypadku licz. mnogiej mówimy: ci aniołowie lub anieli; owi chłopi, tamci panowie, sami goście, ci kupcy, chłopcy; te konie, owe chłopy, owe Włochy, tamte pany, same doktory.
§ 37. W IV-ym przyp. licz. mn. mówimy — kogo? co? aniołów, panów, wójtów; — kogo? co? konie, liście, stoły, gościńce.
Liczba pojedyncza, mnoga, podwójna.
Liczby: pojedyncza, mnoga, podwójna.
Rozróżniamy deklinację rzeczowników [...] Rodzaje: męski, żeński, nijaki. Odmiana męsko osobowa rzecz. (M. Anieli...) i rzeczowa w l. mn. (Anioły...)
Strona czynna. Tryb orzekający. [...] Tryb przypuszczający. Czas teraźniejszy: l. p. pisałbym, pisałabym, pisałobym - byś, by, l. m. pisalibyśmy [...] Czas przeszły: pisałbym był, pisałabym była... Tryb rozkazujący.
We współczesnym języku polskim warstw wykształconych mamy dwie formy liczby 1) liczbę pojedynczą, oznaczającą jeden jakiś przedmiot, i 2) liczbę mnogą, oznaczającą wielość przedmiotów.
Toteż z całego tego pasa przejściowego za polskie uchodzić mogą tylko Tworków i Bieńkowice, gdzie w związku z polskiem poczuciem narodowem przejęto mnóstwo wyrazów w formie polskiej, zwłaszcza z nosówkami, z g, z brakiem rzadziej z dyspalatalizacją samogłosek a palatalizacją spółgłosek, np. końcówka 3 os. l. mn. -ům [...].
Z końcówek 1. os. l. mn. -va nie istnieje zupełnie w zachodniej połowie Polski, powszechne jest niemal we wschodniej.
Bo prawie nigdy -va nie jest końcówką wyłączną, drugorzędnie możliwe też końcówki z m. jeżeli nie jako pozostałość zlania się tu form liczby mnogiej i podwójnej, to jako wpływ literacki.
Końcówka 2. os. ta nie ma już nigdzie znaczenia liczby podwójnej, zawsze oznacza właściwą liczbę mnogą.
§20. Liczba mnoga.
Według deklinacyj odmieniają się imiona, imiesłowy i zaimki; według konjugacyj — czasowniki. Głównych deklinacyj jest dwie: imienna i zaimkowa z 7 przypadkami, które nazywamy: mianownik (M.), wołacz (W.), biernik (B.), dopełniacz (D.), celownik (C.), narzędnik (N.), miejscownik (Ms.). Liczby oznaczamy: pojedyncza (l. poj). mnoga (l. mn.), podwójna (l. podw.); rodzaje: męski (r. m.), żeński (r. ż.), nijaki (r. n.).
§ 47. Liczebniki główne odpowiednio do swych tematów miały pierwotnie różne końcówki, takie same, jak w przypadkach deklinacji imiennej: trze (rodz. m.) trzy (rodz. ż. lub n.) odmieniały się jak: ludzie, kości w liczbie mn. z pewnemi uchyleniami [...].
Zresztą w obu klasach w niektórych przypadkach (instr. sing. i w niektórych liczby mnogiej) nastąpiło prasłowiańskie skrócenie [...].
WZORY. — Niżej podane wzory uwydatnią lepiej powyższe objaśnienie:
Liczba pojedyńcza: (numero singular) [...]
Liczba mnoga: (plural)
Przypadek 1-y — os campos — pola
Jedyny rzeczownik męski, który pozostał w deklinacji piątej, ludzie, występuje tylko w liczbie mnogiej; drugi, podobnie używany tylko w l. mn., dzieci, był uważany za żeński; [...].
Przyrostki czasownikowe.
§ 281. Suf. -o-, -e- pni czasu teraźniejszego; stosunek o do e na zasadzie przegłosu; -o- z końcówką os. 1 l. p. i 3 l. mn. zlewa się w samogłoskę nosową, -e- występuje wyraźnie przed końcówkami innych form osobowych, przy czem poprzedzająca spółgłoska ulega zmiękczeniu: biorę — bierzesz, [...].
§ 359. Liczba pojedyncza i mnoga.
Ogólna zasada, że przez liczbę pojedynczą wyraża się imię jednego przedmiotu, a przez [liczbę] mnogą — imiona mnogich przedmiotów, nie zawsze teraz w języku bywa zachowywana. [...]
Do deklinacji wchodzą formy, wyrażające przypadki (mianownik, wołacz, biernik, dopełniacz, celownik, narzędnik, miejscownik), z któremi też się wiążą cechy rodzaju (męskiego, żeńskiego, nijakiego) i liczby (pojedyńczej, mnogiej, podwójnej); [...].
Od innych tematów niż w liczbie poj. tworzą się te przypadki w l. mn. zioła 1544 JA. III. 29 [...], nasiona Staszyc, Przestrogi 186, to znowu wbrew normie l. mn. tworzy się od tegoż tematu, co l. poj.: dziecka wynędzniałe Kras. IV, 145, dziecka wpółnagie 147.
★Liczba (numerus): a) ★pojedyncza (singularis), b) ★podwójna (dualis), c) ★mnoga (pluralis).
Mnoga liczba, p. liczba.
Wyraz albo oznacza jeden przedmiot, i wtedy powiadamy, że jest w liczbie pojedynczej, albo też (w niedokładny sposób) wskazuje wielość przedmiotów za pomocą form liczby mnogiej.
Liczba [...] jęz. w gramatyce: Formy liczby pojedynczej, formy liczby mnogiej «formy wskazujące na to, że desygnat rzeczownika (do którego może się odnosić określający przymiotnik lub czasownik) jest jeden lub, że tych desygnatów jest więcej; [...]» .
Mnogi mnodzy przestarz. dziś książk. (i używane w terminologii specjalnej) «będący w wielkiej liczbie, liczny, obfity»: [...] ∆ Liczba mnoga «forma gramatyczna oznaczająca, że dany wyraz odnosi się nie do jednej osoby lub jednego przedmiotu, lecz do większej ich liczby»: Od oczko mianownik liczby mnogiej tworzył autor [Jeż] w formie oczki. DOR. Jęz. 138. Nie wiem, czego wy jeszcze ode mnie zażądacie — wołała i zaczynała mówić do Bogumiła w liczbie mnogiej, niby do całej gromady nieprzyjaciół. DĄBR. M. Noce II, 47. Liczba mnoga nie oznacza dokładnie liczby przedmiotów, o których mowa, określa tylko, że jest ich więcej niż jeden. LEHR Gram. 53.
Fakultatywności rodzimej terminologii gramatycznej położył tamę podręcznik polszczyzny O. Kopczyńskiego [...].
Declinatio — przypadkowanie, deklinacyja: genus masculinum — rodzaj męski, femininum — niewieści, żeński (t. 2), neutrum — nijaki, numerus singularis — liczba pojedyncza, pluralis — mnoga, dualis — podwójna (t. 1, przyp., s. 138).