Cytaty 30 poz. • Strona 1 z 2  Lerc 1877     Głosownia   

Każde zdanie składa się z wyrazów, a każdy wyraz z głosek czyli liter, np. wyraz „matka” składa się z głosek: m, a, t, k, a. Bóg z głosek B, ó, g.

Podług tego naukę gramatyki polskiej dzielimy na trzy części. – Część pierwsza obejmuje prawidła tyczące się głosek czyli liter; część ta nazywa się głosownią. – Część druga obejmuje prawidła tyczące się wyrazów; część ta nazywa się nauką o odmianach lub formach. – Część trzecia obejmuje prawidła tyczące się budowy zdań; część ta nazywa się składnią. Głosownia jest ta część gramatyki, która nas obznajamia z głoskami języka naszego, z ich naturą i wpływem, jaki jedna na drugą wywiera, gdy się z nią w wyrazie zejdzie.

Samogłoski dzielą się na czyste i nosowe. Czyste samogłoski są: a, e, é, i, o, ó, u, y; nosowe: ą, ę.

Samogłoski dzielą się na czyste i nosowe. Czyste samogłoski są: a, e, é, i, o, ó, u, y; nosowe: ą, ę.

Samogłoski są głoski, przy których wymawianiu nie potrzeba pomocy żadnego narzędzia mownego, albowiem do ich wymówienia wystarczy samo wydobycie głosu i mniejsze lub większe ust otworzenie. Tak np. aby a lub o wymówić, nie potrzebuję do pomocy ani języka, ani warg, ani zębów, otwieram tylko usta i głos z piersi wydobywam.

Jedna z nich czasem się kreskuje jak o, dlatego, że się pochyla w wymawianiu ku u, i z tej przyczyny nazywamy ją samogłoską pochyloną albo ścieśnioną; nie pochylające się zaś w wymawianiu, zowiemy otwartemi, a tych nie kreskujemy.

Jedna z nich czasem się kreskuje jak o, dlatego, że się pochyla w wymawianiu ku u, i z tej przyczyny nazywamy ją pochyloną albo ścieśnioną; nie pochylające się zaś w wymawianiu, zowiemy [samogłoskami] otwartemi, a tych nie kreskujemy.

Oprócz tego samogłoski te dadzą się jeszcze podzielić na twarde i miękkie. Twarde są: a, ą, o, ó, u, y; a miękkie i, tudzież po największej części e i ę.

Spółgłoski są to takie głoski, przy których wymówieniu nie wystarczy samo ust otworzenie i głosu z piersi wydobycie, lecz potrzeba jeszcze koniecznie pomocy jednego z pomiędzy narzędzi mownych. Narzędzia mowne, których przy wymawianiu spółgłosek do pomocy używamy, są: gardło czyli krtań, język, podniebienie, zęby i wargi.

Podług trwałości brzmienia dzielą się spółgłoski na nieme, płynne i pośrednie. Nieme spółgłoski są te, których brzmienie zaraz po wymówieniu bez dodania jakiej samogłoski niemieje, np. brzmienie spółgłosek: b, d, t; dopiero dodana którakolwiek samogłoska, nadaje tym spółgłoskom trwałości przemienia, np. be, de, te. Spółgłoski nieme są: b, d, f, g, h, ch, k, t, p, w.

Spółgłoski dzielą się na pierwotne i pochodne. Pierwotnych jest 17, a pochodnych 18. Spółgłoski pierwotne są: b, d, f, g, h, ch, j, k, ł, m, n, p, r, s, t, w, z. Spółgłoski te nazywają się pierwotnemi, albowiem od żadnych innych spółgłosek nie pochodzą, lecz owszem wszystkie inne z nich dopiero się tworzą.

Podług trwałości brzmienia dzielą się spółgłoski na nieme, płynne i pośrednie. [...] Płynne spółgłoski są to takie, które bez dodania samogłoski, a więc same przez się mają takie brzmienie, iż się trwałością tego brzmienia niemal do samogłosek zbliżają, np. ł, Spółgłoski płynne są: ł, r.

Podług trwałości brzmienia dzielą się spółgłoski na nieme, płynne i pośrednie. [...] Spółgłoski pośrednie są to takie, które pod względem brzmienia ani do niemych, ani do płynnych nie należą, lecz pomiędzy jednemi a drugiemi środkują. Spółgłoski pośrednie są: m, n, s, z, j.

Nosowe zaś spółgłoski są takie, przy których wymawianiu głos przez kanał nosowy puszczamy, jak: m, n.

Spółgłoski pochodne są to takie spółgłoski, które powstają przez zmiękczenie spółgłosek pierwotnych, i dlatego nazywamy je także miękkiemi, a pierwotne z wyjątkiem j twardemi. Spółgłoski pochodne są następujące: b(i), c, ć, cz, dz, dź, dż, f(i), l, m(i), ń, p(i), rz, ś, sz, w(i), ź, ż.

Podług narzędzi mownych dzielą się spółgłoski nieme na wargowe, tj. takie, które za pomocą warg wymawiamy, jak: b, p, f, w; daléj na gardłowe, które za pomocą gardła wymawiamy, jak: k, g, ch, h; i zębowe, które za pomocą języka i zębów wymawiamy, jak: t, d.