terminów gramatycznych online
strona bierna
Język: polski
- Części mowy: ZwO/1924
- Część II. Rozdz. 2. Odmiany. (Fleksya) : Jes/1886
- Część trzecia. Czasowniki: Lor/1907
- Część trzecia. Rzecz o słowach: Such/1849
- Dialekty języka polskiego: Nitsch/1923
- Fleksja: PolTerm/1921, Król/1922
- Fleksja czyli nauka o odmianach: Kr/1897
- Fleksja czyli nauka o odmianach, albo odmiennia: Kr/1917
- Nauka o budowie wyrazów (słowotwórstwo): Szob/1923
- Nauka o formach (Flexya): Mał/1863, Mał/1879
- Nauka o wyrazie: Kl/1939
- Nauka o zdaniu: Szob/1923
- Nauka odmiany wyrazów: Kon/1920
- Składnia: Mał/1863
- Słowniczek: Gaert/1927
Strona jest kategorią gramatyczną czasownika, wyrażającą stosunek między podmiotem i dopełnieniem a orzeczeniem zdania. [...] Przy orzeczeniu w stronie biernej podmiotem jest pacjens, agens dopełnieniem dalszym wyrażonym przez konstrukcję przez + D.
Cytaty
Czasownik jest w stronie biernéj, gdy podmiot doznaje działania od innego podmiotu; np. Miasto Kraków założone było od Krakusa.
Cecha strony biernéj jest Czasownik posiłkowy być, a na wyrażenie tła częstotliwego bywać.
W tych wszystkich trybach, czasach itd., które razem tworzą w koniugacyi słowa jego Stronę bierną (Passivum), wyrażają czasowniki przechodnie bierność czyli podleganie czyjéjś obcéj czynności; np. zostać zabitym.
Ponieważ czynność słowa przechodniego z podmiotu spływa na biernik, można przeto wyrazić tę samę czynność i z drugiéj strony, t. j. z téj strony, jak ją biernik na się bierze i przez nią owładnięty zostaje; np. zamiast: Bóg stworzył świat, mogę powiedzieć odwrotnie: świat został stworzony przez Boga [...]. Ta odwrotna czyli biernikowa strona czynności słowa przechodniego nazywa się jego stroną bierną (forma passiva).
W tych wszystkich trybach, czasach itd., które razem tworzą w koniugacyi t. zw. STRONĘ BIERNĄ (Passivum) wyrażają czasowniki przechodnie bierność czyli podleganie czyjéjś obcéj czynności; np. zostać zabitym.
Strona bierna urabia się z imiesłowu biernego kończącego się na -ny, a, e, (np. chwalony, a, e, — mówiony, a, e) lub na: -ty, a, e, (np. bity, a, e, — myty, a, e), i ze słowa posiłkowego: być, odmienianego przez wszystkie osoby, liczby, czasy i tryby.
Strony słowa. Rozpatrując czynność słowa w stosunku do podmiotu i przedmiotu, możemy rozróżnić trzy strony słowa: 1) stronę czynną, kiedy podmiot sam działa; np. ojciec wychowuje syna; 2) stronę bierną, gdy podmiot doznaje działania od innego przedmiotu; np. syn jest wychowywany przez ojca.
§ 277. Strona bierna słowa. Stronę bierną słów innych języków (łacińskiego i greckiego) oddaje język polski wyrażeniami opisowemi, złożonemi z czasów słowa posiłkowego (jestem, byłem, będę,... bywam,... zostałem...) i z imiesłowu przeszłego biernego na -ny lub -ty.
Jeżeli powiem: "Chwalę, chwaliła, pochwali", używam czasowników strony czynnej (forma activa). "Jestem chwalony, została pochwalona, będzie chwalony" są czasowniki strony biernej (forma passiva). Podobnie jak w języku polskim, składa się strona bierna i w języku portugalskim z odmiany czasowników posiłkowych: sêr (być, bywać, zostać), estar (być) i z imiesłowów biernych.
Stroną słowa nazywamy sposób wyrażania czynności ze względu na podmiot zdania. Rozróżniamy:
1) stronę czynną, gdy podmiot zdania sam działa, czyli wykonywa czynność, wyrażoną w orzeczeniu; np. ojciec wychowuje syna; ogrodnik posiał kwiaty itp. 2) stronę bierną, gdy podmiot zdania doznaje działania od innego przedmiotu; np. przestępca został ukarany; łąka była skoszona itp.
Oprócz form prostych, strona czynna słowa posiada jeszcze formy złożone albo opisowe, do których należą: 1) czas przeszły (byłem, widziałem); 2) czas zaprzeszły (zrobiłem był, przyrzekł był); 3) czas przyszły słów niedokonanych (będę bić, będę pisał); 4) tryb warunkowy (poszedłbym, byłbym wziął); oraz wszystkie formy strony biernej słowa.
Strona bierna słowa ma w języku polskim postaci złożone z odpowiednich form słowa być i z imiesłowu przeszłego biernego na -ny lub -ty; np.
Bezokolicznik: być ranionym, być zajętym
Czas teraźniejszy: jestem, -eś raniony, zajęty, -a, -e [...].
§ 88. Myśliwy zabił zająca — zając został zabity. Budowniczy wybudował dom — dom został wybudowany. Szewc robi buty — buty są robione.
Mamy tu czasowniki przechodnie: zabił (zająca), wybudował (dom), robi (buty); każdy z tych czasowników przechodnich wyraża, że osoby: myśliwy, budowniczy, szewc coś czynią [...]. Temi samemi czasownikami przechodniemi: zabił, wybudował, robi wyrażone są powyżej czynności bierne: został zabity (zając), został wybudowany (dom), są robione (buty). Odmiana czasowników biernych czyli sposób, jakim wyrażamy czynności bierne, nazywa się stroną bierną.
Strona czynna, bierna i zwrotna.
Strona czynna. [...] Strona bierna. Czas teraźniejszy: 1. jestem proszony, -a, -e jesteśmy proszeni, proszone [...] Strona zwrotna.
Przedmiot, oznaczony przez rzeczownik, doznaje skutków czynności lub stanu, wyrażonego w czasowniku, wtedy czasownik ma stronę bierną , nap. kochany syn, dom buduje się, ziemia jest uprawiana przez rolnika.
W znaczeniu strony biernej oprócz forma zwykłych, złożonych ze słowa posiłkowego i imiesłowu biernego, używa się także forma zwrotna.
Strony biernej zamiast zwrotnej używa się tylko na pograniczach niemieckich, zwłaszcza w Prusieeh Królewskich i Książęcych [...].
Stron — vozes, mamy trzy:
Czynna — activa, która wyraża czynność przechodnią: eu chamo (wołam).
[Strona] Bierna — passiva, która wyraża czynność bierną: eu sou chamado (jestem wołany).
Zwrotna — reflexa, którą wyrażamy czynność, która od nas wychodzi lub do nas samych się zwraca: eu me feri (skaleczyłem się).
STRONA BIERNA
(Forma passiva)
Jest to odmiana czasowników biernych czyli sposób, jakim wyrażamy czynności bierne, które oznaczają, że ktoś lub coś doznaje na sobie działania jakiejś innej osoby lub rzeczy.
Bierna strona, p. czasowniki II 4.
★Strona oznacza stosunek podmiotu do czynności: a) ★czynna (activum), b) ★bierna (passivum), c) ★zwrotna (reflexivum).
Czasownik w stronie biernej nazywa czyjś stan spowodowany cudzą czynnością, np. jestem chwalony, książka zostałaby przeczytana, niech będzie sławiony, byłby ukryty, zarysowany papier, napisane zadanie, być oskarżonym.
Formy strony biernej są złożone z formy czasownika być, zostać i imiesłowu biernego danego czasownika, np. jest wybrana, byłaś wybrana [...]. Czasownika zostać używa się tylko przy słowach dokonanych, np. zostać wybrany, został wybrany itp.; uwydatnia on dokonanie się faktu wymienionego w czasowniku (por. byłem wybrany a zostałem wybrany).