terminów gramatycznych online
ortografia zasady pisowni
Język: polski
Geneza: łac. orthŏgrăphĭa < gr. orthographía (orthós 'prawidłowy', grápho 'piszę')
- Część II. Rozdz. 4. Pisownia czyli ortografia polska: Jes/1886
- Część V. O pisowni: Jak/1823
- Część pierwsza prawideł gramatycznych albo początkowania: Szum/1809
- Dialekty języka polskiego: Nitsch/1923
- Etymologia: Mał/1879
- Głosownia: Gaert/1927
- O Grafice w ogóle, a w szczególności o Grafice starożytnych i jéj historycznym rozwoju, jako téż o podstawie, na któréj polegá porządek głosek w alfabecie fenickim, greckim i łacińskim: Malin/1869
- O cudzoziemskich wyrazach postanowienie tejże komis. eduk.: Oż/1883
- O niezmiernem bogactwie, piękności brzmień mowy Sł. Polskiej. Zdania najpoważniejszych badaczów polskich i obcych: Oż/1883
- O pisowni: Such/1849
- O spółgłoskach. Wyszczególnienie przypadków [...], szczególniej czy "s" czy "z" (J. Mroziński): Rozp/1830
- Pisownia: Kr/1897, Kon/1920, Morz/1857, Król/1907
- Pisownia cz. Ortografia: Mał/1863
- Przedmowa: Rozp/1830
- Przedmowa do Gramatyki: Malin/1869
- Tęsknota badaczów za polsczyzną: Oż/1883
- Uwaga nad tem i objaśnienia, co do podziału spółgłosek przez Mrozińskiego: Oż/1883
- Uwagi wstępne: Uchw.AU/1891
- Wiadomości wstępne: Kr/1917
- Wstęp: Kl/1939, Mał/1879, Such/1849
Ortografia. 1. Ogół zasad określających poprawną wersję pisaną danego języka.
Cytaty
O pisowni (ortografii) polskiej.
Ta część Grammatyki, która zamyka w sobie zbiór prawideł uczących najlepszego sposobu pisania, zowie się Pisownia albo Ortografia.
Niejednostajność zaś ortografii słów, które jedni piszą przez z, drudzy przez s (męztwo, bezprawie), pochodzi w wielkiej części ztąd, że nie mamy dostatecznych na nie prawideł.
Ortografia, co do przypadków, w których jedni piszą z drudzy s, była u nas zawsze bardzo niejednostajna.
Do zdania sprawy publicznie z czynności poruczonéj służyły Deputacyi dwa środki, to jest: albo podać wyrozumowane zasady ortografii polskiéj, na jakie się jéj członki pomiędzy sobą zgodziły;
Pisownia (ortografia), ucząca poprawnie pisać językiem.
Nauka poprawnego pisania (ortografia) opiéra się szczególnie co do brzmień na cztérech głównych zasadach: Wzgląd na wymowę, względ na wywód etymologicznym wzgląd na cechy polszczyzny i wzgląd na zwyczaj, powagą wieków ustalony.
W słowach, w literaturze polskiéj mniéj znanych, lub szczególnie się piszących, zachować obcą ortografię dla zrozumiałości wypada; np. wedgewood (wedżwud), gros de Naples (gro de Napl).
Prawidła organicznego wiązania liter na określenie wyrazów, i używania znaków pisarskich na wyobrażenie działek, zdań, okresów i wszelkich stanowisk mowy, nazywamy ortografią.
Pisownia (czyli Ortografia).
§. 811. Najgłówniejszą zasadą pisowni w języku naszym jest, ażeby każdy wyraz tak pisać, jak go wymawiamy. Wszystkie głoski nasze mają swoje osobne piśmienne znaki (litery); powyższa zasada przepisuje więc, aby każdy wyraz pisać temiż głoskami, które w nim znajdujemy przy wymawianiu, czyli które w nim słyszymy.
Ortografijá, czyli, jak ją nazwał ks. Kopczyński, Pisowniá, jest obrazem pojęć gramatycznych o organizmie języka. Jim bowiem dokładniejsze i gruntowniejsze má jaki náród pojęciá o ustroju i budowie swojego języka, tym dokładniejszą i lepiéj urządzoną má pisownią; a na odwrót, jim te pojęciá są płytsze, jim więcéj powiérzchowne, tym niejednostajniejszą i niedorzeczniejszą musi być jego pisowniá [...].
Poniewáż, jak powszechnie wiadomo, każdy autor Gramatyki, wykładający prawa i zásady ustroju i budowy jakiegokolwiek języka tąż samą mową, używá zawsze w samym wykładzie téj samej pisowni abecadłowéj czyli Grafiki, i téj saméj pisowni wyrazowéj czyli Ortografiji, którą uzasadniá w przykładach i we wzorcach form gramatycznych; przeto sądziłem, że i mnie wolno będzie używać w Gramatyce, którą podyktowáłem, przynájmniéj w przykładach i we wzorcach swéj własnéj Grafiki i swéj Ortografiji [...].
§. 5. Gramatyka całkowita obejmuje następujące główne działy nauki języka: 1, Głosownią [...]; 2, Morfologią czyli Flexyą; 3, Etymologią [...]; 4, Naukę o Partykułach; 5, Składnią [...]. Dodatkowo uzupełnia to wszystko jeszcze 6, Ortografia t. j. zestawienie w jednę całość tych wszystkich, z różnych miejsc Gramatyki zebranych orzeczeń, które nas uczą, jak się co w polskim języku pisać powinno.
Uznać jednak wolno każdemu pewnie i rzeczywistą całego już narodu wymowę; gdyż nasza ortografia nie jest przecież francuską ani angielską, żeby pisać koniecznie musiała brzmienia, obecnie w danych razach już w mowie nie istniejące.
[Józef Mroziński] "Wszystkie spółgłoski są w języku polskim podzielone na dwie klasy: na twarde i na miękkie, odmiany gramatyczne słów wyrażają się w nim częstokroć przez zamianę twardej spółgłoski na odpowiadającą jej miękką, przekonany jestem, (powiada) że Gramatyka polska nie będzie dopóty jasną, dopóki ortografia (pisownia nie będzie zastosowaną do gramat. mechanizmu języka ".
Powiada [Franciszek Zagórowski] w te słowa: „Vyraz gramatika jest obcy, niemający żadnego znaczenia w języku polskim, czas vięc abyśmy tej nazvy zaniehali, a v jej miejsce przyjęli vyraz narodovy, czysto polski, móvnia, pochodzący od mova, skoro ortografią nazywamy pisownia, możemy gramatikę nazvać Movnia; bo jak piervsza jest nauką bezbłędnego pisania, tak druga oznacza "naukę dobrego móvienia".
[Małecki Antoni] "Z tego zaś wynika dla ortografii rezultat (dla pisowni skutek) taki, że najwłaściwszą będzie dla tych wyrazów pisownia która tę chwiejność i dwojistość jich wymawiania najlepiej i dla oka przedstawia; pozwalając wymawiać każdemu jak się podoba".
Mroziński Joz. [Józef] powiada: "[...] Zmiany w ortografii (w pisowni) nie zaczynają się od szkół, lub od biór rządowych".
PISOWNIA CZYLI ORTOGRAFIA POLSKA.
Zdrowy instynkt naszej społeczności odtrącił ze wstrętem różne pomysły nowej grafiki i pisowni, zrywające bądź to w części (ks. F. Malinowski), bądź też zupełnie z tradycją dawnej ortografii (Krystyn Ostrowski, Edward Bogusławski i t p.).
Tymczasem Rada Szkolna, wobec nalegań J. E . Pana Ministra Wyznań i Oświaty, nie poprzestała na kroku powyższym, lecz zwołała osobna komisyą, której zadaniem było wypracować „Projekt ortografii polskiej w podręcznikach szkolnych".
Rada Szkolna pomieściła w swym projekcie wiele przedmiotów, nie należących do ortografii, niezawodnie w tym celu praktycznym , żeby obok prawideł pisowni podać do użytku szkolnego wskazówki w niektórych wątpliwościach gramatycznych i słownikowych, często nasuwających się w praktyce.
Przez pisownię czyli ortografję rozumiemy z jednej strony sposób oznaczania wyrazów i form gramatycznych w piśmie, z drugiej zaś i naukę czyli teorję tych zasad, których w danym języku trzymamy się przy pisaniu.
Tak pojmowana pisownia czyli ortografja rożni się od grafiki, w której chodzi jedynie o sposoby oznaczania pojedyńczych brzmień czyli głosek zapomocą liter danego abecadła, ich połączeń i przyjętych znaków djakrytycznych (rozróżniających) […] Przeciwnie pytanie: jak pisać np. wyrazy: 'student', 'kredens'..., przez en czy ę, lub wyrazy: 'bronz', 'konsyljum'... przez on czy ą, należy do dziedziny pisowni.
Pisownia (ortografja) polega na trzech następujących zasadach: 1. zasada fonetyczna (pisanie wyrazów tak, jak je słyszymy w wymowie osoby wykształconej). 2. zasada etymologiczna (pisanie wyrazów sprzeczne z wymawianiem, lecz zgodne z ich pochodzeniem). 3. Zasada historyczna (oparta na zachowaniu pisowni dawnej, uświęconej zwyczajem i głęboko wkorzenionej, pomimo, że może ona być pozbawioną racjonalnej podstawy). Niniejsza książeczka uwazględnia te wszystkie trzy zasady (bez podziału), a nadto wkracza gdzieniegdzie w zakres gramatyki.
Część dodatkową w gramatyce stanowi rzecz o pisowni (ortografja), zawierająca praktyczne zastosowanie w piśmie tych zasad, które w poprzednich częściach gramatyki zostały wyłożone.
I. Pisownia (ortografja).
Uwaga. Podane niżej prawidła nie są wyczerpujące. Dokładne wskazówki, jak pisać należy, znajdą uczniowie w osobnej książeczce, poświęconej wyłącznie sprawom pisowni.
Ortografja to niedokładna, bo dźwięk ten możnaby wprawdzie dialektycznie uważać za spirantyczne j, ale nigdy za równe innym j, t. niezgłoskotwórczym i ̯. Por. też wyżej określenie wymowy sąsiadów [...].
Z głosownią łączy się też pośrednio ortografja. Zasady poprawnej pisowni powinien znać nauczyciel nie tylko praktycznie, ale także teoretycznie, do czego pomocą będzie Łosia Pisownia polska, zawierająca obszerny słownik ortograficzny.
Na straży jedności języka ogólnopolskiego w słowie i w piśmie stoi ortografia i ortoepia.