terminów gramatycznych online
Cytaty 95 poz. • Strona 5 z 5 Kr 1897 Głosownia
W wieku XV-ym długość samogłosek znikła; miejsce jej zajęło pochylenie czyli ścieśnienie samogłosek; to jest zamiast długich ā, ē; ō weszły w użycie pochylone á, é, ó, tj. á, wymawiane pośrednio między a i o; é pośrednio między e i i, i ó pośrednie między o i u.
§ 36. Akcent albo przycisk. Język polski posiada akcent albo przycisk w wyrazach polegający na w z m o c n i e n i u głosu przy wymawianiu jednej zgłoski w wyrazie, czyli na głośniejszym jej wymówieniu w różnicy od zgłosek pozostałych.
§ 38. Zasadzie akcentowania przedostatniej zgłoski wyrazu w języku polskim podlegają zarówno wyrazy pojedyńcze czyli niezłożone, np. wiedza, waga, prawda, mówny, ..., jak i złożone, np. samowiedza, równowaga, ludożerca..., ostrosłup, czworokąt, dziwoląg, ludojad.
§ 38. Zasadzie akcentowania przedostatniej zgłoski wyrazu w języku polskim podlegają zarówno wyrazy pojedyńcze czyli niezłożone, np. wiedza, waga, prawda, mówny, ..., jak i złożone, np. samowiedza, równowaga, ludożerca..., ostrosłup, czworokąt, dziwoląg, ludojad.
§ 38. Zasadzie akcentowania przedostatniej zgłoski wyrazu w języku polskim podlegają zarówno wyrazy pojedyńcze czyli niezłożone, np. wiedza, waga, prawda, mówny, ..., jak i złożone, np. samowiedza, równowaga, ludożerca..., ostrosłup, czworokąt, dziwoląg, ludojad.
Akcent taki, właściwy nowszym językom europejskim, nosi nazwę doraźnego czyli wydechowego (ekspiracyjnego), w różnicy od akcentu w językach starożytnych [...], polegającego na podniesieniu tonu i zwanego akcentem muzykalnym, chromatycznym.
Język polski posiada akcent albo przycisk w wyrazach polegający na wzmocnieniu głosu przy wymawianiu jednej zgłoski w wyrazie. [...] Akcent taki, właściwy nowszym językom europejskim, nosi nazwę doraźnego czyli wydechowego (ekspiracyjnego), w różnicy od akcentu w językach starożytnych [...], polegającego na podniesieniu tonu i zwanego akcentem muzykalnym, chromatycznym.
Do wyrazów swojskich z akcentem na trzeciej zgłosce od końca należą złożone z dwóch wyrazów, z których drugi, końcowy jest cząstką jednozgłoskową, bez samodzielnego znaczenia i akcentu, czyli enklityką; cząstka ta, nie wnosząc do danego wyrazu pojęcia odrębnego, nie wpływa też na zmianę akcentu wyrazu głównego.
Nadto cząstki: by (bym, byś), byśmy, byście, i inne nie w pływają również na zmianę akcentu, gdy dodane są nie tylko do słowa, ale do jakiegokolwiek innego wyrazu (odmiennego lub nieodmiennego) w tymże zdaniu ; np. samiby, tydzieńbyśmy (czekali).
Nadto cząstki: by (bym, byś), byśmy, byście, i inne nie w pływają również na zmianę akcentu, gdy dodane są nie tylko do słowa, ale do jakiegokolwiek innego wyrazu (odmiennego lub nieodmiennego) w tymże zdaniu ; np. samiby, tydzieńbyśmy (czekali).
§ 40. Zakończenia osobowe -em, -eś w formach złożonych takich, jak czytał-em, słuchał-eś, i t. p., akcent wyrazu przesuwają ku końcowi o jedną zgłoskę.
§ 42. Rzeczowniki ogół i szczegół zachowują swój akcent na pierwszej zgłosce we wszystkich swoich formach deklinacyjnych, nie przechodzących trzech zgłosek, np. ogółu, ogółem, wogóle.
§ 43. Akcent wyrazów obcych. Wyrazy przyswojone z obcych języków, przeważnie z łaciny lub za pośrednictw em łaciny, weszły do polskiego albo ze swoim akcentem łacińskim, nie zawsze zgodnym z zasadą akcentowania polskiego; albo też uległy wpływowi akcentu wyrazów polskich.
§ 43. Akcent wyrazów obcych. Wyrazy przyswojone z obcych języków, przeważnie z łaciny lub za pośrednictwem łaciny, weszły do polskiego albo ze swoim akcentem łacińskim, nie zawsze zgodnym z zasadą akcentowania polskiego; albo też uległy wpływowi akcentu wyrazów polskich.
Podług ogólnej zasady wymawiania wyrazów polskich, to jest z akcentem na zgłosce przedostatniej wymawiały się również w staropolszczyźnie rzeczowniki obce rodzaju żeńskiego (na -ia, -io) takie jak : racyja, religija...