tempus praeteritum

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Bart/1544
• DonCul/1560
• Mącz/1564 (war. B)
• Stat/1568
• Don/1595
• Kn/1644 (I wyd. 1626)
• Don/1649
• Woy/1690
• Mon/1722
• Cell/1725
• Gott/1762
• Fook/1768
• Kop/1778
• Kop/1785
• Don/1795
• Szum/1809
• Gddk/1816
• SkorM/1828
• Mał/1863
• Mał/1879
• KarłT/1885
• BdC/1915
• Nitsch/1923
• Gaert/1927
• Łoś III/1927

PRZESZŁY – 2) gram. przeszły czas preteritum tempus R B3 (mp); przeszły dawny czas preteritum plus quam perfectum, ut amaveram, amaveras RN IIv; przeszły dawny czas preteritum plusquam perfectum, ut amaveram, amaveras R B3 (md); preteritum imperfectum przeszłe niezupełne, ut amabam, amabas, amabat RN IIv i R B3 (md); preteritum perfectum in grammatica przeszłe zupełne, ut amavi, amavisti, amaverunt R B3 (md); preteritum perfectum przeszłe zupełne, ut amavi, amavisti, amaverunt RN IIv. Zob. PRZEJĆ, PRZYSZŁY.

Coepio [...] Nunc est Defectivum, solum enim praeteritum est in usu Coepi, cum suis derivativis, coeperam, coepissem, coepero, coepisse, ptum, ire, Począć. Terent.

Refertur ad tempus praeteritum et futurum rarius ad praesens.

In praeteritis ś est secundae personae nota. Sic tamen, ut verbis non addatur, sed aliis partibus orationis.

Czásy słow wiele są? Trzy. Ktore. Niniejszy jáko cztę. Przeszły jáko czciłem. Przyszły jáko będę czedł. Wiele są czásow w staczániu słow? Pięć. Ktore? Niniejszy jáko cztę. Przeszły niezupełny jáko czytałem. Przeszły doskonáły jáko czciłem. Przeszły więcej niż doskonáły jáko czedłem dawno. Przyszły jáko będę czedł.

Tempora verborum quot sunt? Tria. Quae. Praesens ut lego. Praeteritum ut legi. Futurum ut legam. Quot sunt temporam declinatione verborum? Quinque. Quae? Praesens ut lego. Praeteritum imperfectum ut legebam. Praeteritum perfectum ut legi. Praeteritum plusquam perfectum ut legeram. Futurum ut legam.

Tempus Praeteritum Tertiae à Praesenti priscè formatum saepè. Callesco, callesci. Premo, premi. Cato. Clepo, clepi. Cic. Consisto, consisti. Enni. Negligo, neglegi. Cic. Aemil. Macer. Nexo, xi. Propert. Tollo, tolli. Abstulo, abstuli. Plaut. Cano, canui, pro cecini. Sal. Accedi, decedi, rescindi, rumpi. IC. Pandect.

Tempora verborum quot sunt? Tria. Quae? Praesens ut lego: Praeteritum ut legi: Futurum ut legam.

Czásy słow wiele są? Trzy. Ktore? Niniejszy jáko czytam: Przeszły jáko czytałem: Przyszły jáko będę czytał.

Generibus nominum, masculino, faeminino & neutro in omnium verborum praeteritis utuntur Poloni.

Praeteritum. Singulariter. Masc. Byłem.

Wyrzuca śię e w pierwszey i 2giey Deklinacyi in Genitivom naprz: Mans Bild / miasto Manes bild. Toż czynią Austryacy w pierwszey syllabie praeteriti mówiąc miasto gelesen/ glesen.

Stąd też Czasów przedniejszych liczy się trzy, pierwszy Teraźniejszy (praesens), drugi Przeszły (praeterĭtum) trzeci Przyszły (futurum).

[...] a do uczenia się najpotrzebniejszych czasów, jakie są w Łacinie praeteritum i Supinum, odsyłam do Słownika i inszych książek.

Czasów jest:

1) w trybie oznajmującym cztery, to jest: [czas] teraźniejszy (Praesens), np. znam; [czas] przeszły (Preteritum), np. znałem; [czas] zaprzeszły (Plusquamperfectum), np. zna­łem był, i [czas] przyszły (Futurum), np. będę znał albo znać będę i t. d.

(MODUS INDICATIVUS) [...].

(praeteritum).

mówiłem [...].

Przeszły, praeteritus.

[Verbum tempora] Preteritum. [Słow czasy] Przeszły.

Praw: 365. अस् as', (esse) być, ze swemi odmianami w czasowaniu, np: [...] Dualis 1. स्वस् swas'; [...]. Plur: 1. स्मस् smas'; [...]. Potent: 1. स्यां syam; [...] Dual: 1. स्याव syâwa; [...] Plural: 1. स्याम syâma; [...] Imperat: Sin: असानि asâni; [...]. Praeteritum: 1. आसम् âsen; [...].

Czas dzielimy, jak wiadomo, na teraźniejszy, przeszły i przyszły, wedle tego, czy zdarzenie, o którém mówię, odbywa się w téj chwili, gdzie o niém mówię; czy już się przedtém odbyło, czy też dopiero ma nastąpić. [...] Posiada zatem język polski w ogóle cztéry gramatyczne czasy (tempora) na oddanie tych wszystkich względów: [...].

1. Czas przeszły (praeteritum), np. czyniłem, czyniła, czyniłom, zbiegłem, kochałem, itd.

Czas dzielimy, jak wiadomo, na teraźniejszy, przeszły i przyszły, wedle tego, czy zdarzenie, o którém mówię, odbywa się w téj chwili, kiedy o niém mówię; czy już się przedtém odbyło, czy też ma dopiero nastąpić. [...] Posiada zatem język polski w ogóle cztéry gramatyczne czasy (tempora) na oddanie tych wszystkich względów: [...]

1. CZAS PRZESZŁY (praeteritum), np. czyniłem, czyniłam, czyniłom; zbiegłem, kochałem.

Niektórzy używają systemu mieszanego: jedne pojęcia nazywają terminami spolszczonymi, inne obcymi, używając ich in сrudo. Oto np. w ostatnich wydawnictwach krakowskich spotykamy się z taką nomenklaturą: [...] „Praeteritum złożone zawsze z praes. verbi subst. ” I to wszystko w książce polskiéj, obok czysto polskich terminów: samogłoski nosowe [...] Czemu nie piszą np. attributa, kiedy piszą masculina? Czemu nie piszą np. declinatii substantivialnej, praesens thematu, aoristus, thema praesentis, praeteritum złożone z praes. verbu subst.

Maskulinizacja formalna nietylko neutrius, ale także feminini dokonała się tam, gdzie np. w formach imiesłowu praeteriti, zastępujących samo praeteritum, zapanowała w plur. jedna tylko forma [-l'-i] zamiast dawniejszej rozmaitości: [l'-i] ł-i [ł-a].

Oto na wsch. od Suwałk, zwłaszcza na niemazurzącym, a więc świeżym skrawku koło Sejn, pewne kategorje gramatyczne zachowały resztki ruchomego akcentu, mianowicie w compar. adv. da'vńei ̯ pren'ʒei ̯, imp. podai ̯, praeter. do'stał, 2 pl. praes. rob'ic'e, połączenia do'iiχ ‘do nich’ [...].

Inne formy złożone.

§ 618. Dość często zamiast osobowej formy czynnej spotykamy w zabytkach imiesłów teraźniejszy czynny ze słowem jeśm, być: [...]

Praeteritum: stojące były nogi nasze (stantes erant) Fl. 121, 2 [...].

★Czas (tempus) forma czasownika, wyrażająca stosunek chwili czynności do chwili mówienia lub do chwili innej czynności. Ze względu na stosunek czynności do chwili mówienia rozróżniamy czas: ★teraźniejszy (praesens); ★przeszły (praeteritum).

Praeteritum, p. czasowniki II 5.