terminów gramatycznych online
tempus praesens
Język: łaciński
- Chapitre II. Des verbes / Rozdział II. De verbo: Fook/1768
- Conjugationes (Konjugacje): Kus/1646
- Część II. O wykładaniu. & 1. O znamionach grammatycznych (słowniczek łacińsko-polski): Gott/1794
- Część II. O etymologii. O terminach grammatycznych (słowniczek łacińsko-polski): Gott/1766
- Część II. O wykładaniu. § I. O znakach grammatycznych (wykaz terminów, łac. - pol.): Gott/1774
- Część druga prawideł gramatycznych, czyli odmiennia: Szum/1809
- De Etymologia: Mora/1592
- De PARTIBUS ORATIONIS: Malcz/1687
- De Participio: DonCul/1560
- De Verbis: Mich/1696–1700 ok.
- De Verbis & Participiis Abo o Verbach i Partycypiach: Gott/1762
- De Verbo: Men/1649, DonCul/1560
- De verbo: Stat/1568, Vol/1612
- Dialekty języka polskiego: Nitsch/1923
- Die Wortforschung (Etymologia) Słowá wykładająca náuká: Gut/1668
- Die Wortforschung [Etymologia] Słowa wykładająca nauka: Gut/1669
- Dodatek trzeci: Szum/1809
- Eine kurz⸗gefaßte Grammatica (Krótka gramatyka): Mon/1722
- Etymologia: Rot/1616, Woy/1690, Raph/1698
- Etymologie, oder Wortforschung: Cas/1797
- Historyczna fonetyka czyli głosownia: Rozw/1923
- Koniugacja: ŁośFl/1923
- Koniugacja (Końcowki osobowe, System koniugacyjny...Aoryst. Imperfekt ... Strona bierna. Inne formy złożone): Łoś III/1927
- Nauka o formach (Flexya): Mał/1863, Mał/1879
- Nota (Nota): Mon/1722
- O Etymologii: Kon/1759
- O imieniu i jegoż przypadkach: Sty/1675
- O nauce dobrego pisania i czytania: Lub/1778
- O słowie: Lub/1778
- Pierwiastki i przedniki: SkorM/1828
- Przypisy na klassę drugą: Kop/1780
- Regulae grammaticales: DonGl/1542
- Rozdział VI. O słowie: Kop/1778
- Słowniczek: Gaert/1927
- Słownik: Mącz/1564 (war. B), Kn/1644 (I wyd. 1626), Mon/1780
- Słownik, część III. czyli volumen V. (R-T): L/1807–1814
- Słownik, t. 1: A-G: SW/1900-1927
- Verborum Coniugatio: Cell/1725
- Verbum: Don/1649, Don/1795, Don/1595
- Zbiór nowych słów w tej gramatyce: Gddk/1816
- Znamiona czasowe i trybowe: Trz/1865
Cytaty
Tempus – czas: praesens – niniejszy, imperfectum – przeszły niezupełny a. niespełny, perfectum przeszły zupełny a. spełny, futurum – przyszły.
Tempus praesens, okazuje rzecz ktora się ninie albo teraz dzieje, gdy rzecz teraz jákoby czynią.
Tempora participiorum quot sunt? Tria. Quae? Praesens ut legens. Praeteritum ut lectus. Futurum ut lecturus vel legend[us].
In praesens tempus pro tum, Ná ten czás.
Imperativo modo tempore praesenti ad secundam et tertiam personam, Inque, inquiat, Futuro, inquito, Coniunctivo modo tempore praesenti inquiat, haec in usu tantum.
Praesens, Piszę/Scribo.
Quid est Praesens tempus? Quod praesentis Temporis Actionem significat, [ktory terázniejszy czás, ktory teraz jest znáczy.] Ut, Amo, [miłuję,] Scribo, [piszę.]
Pierwsza ktora jest? ktora w Skázującym obyczáju czásu niniejszego, liczby máłej, wtorej osoby, w słowie spráwującym i oddzielnym a przedłużone ma przed ostáteczną literą s.
Prima quae est? quae indicativo modo tempore praesenti, numero singulari, secunda persona, verbo activo et neutrali a productam habet ante novissimam literam s.
Quot sunt tempora verborum? Quinque: praesens, perfectum, plusquamperfectum, futurum primum seu circumscriptum et futurum secundum.
Wszytkie swoie verba simplicia Primitiva, in primâ Indicativi, praesentis temporis, personâ, Niemcy pospolicie wymowiáią/ y po jedney/ y o dwuch syllabach/ ták: Ich red ábo/ Ich rede mowię. [...] wszytkie Verba Niemieckie/ we wszytkich Modis, Temporibus et Personis, máią przed sobą záwsze swoie Pronomina Personalia.
Wie viel sind Tempora in verbis? Fast nur 4. Praesens das von gegenwertiger Zeit redet als: czuię Ich fuhle. [...] Perfectum, das von verlauffener Zeit redet/ Pámiętałem Ich habe gedacht. Plusqvamperfectum, daß von lengstvergangener Zeit redet/ pámiętałemci był Ich hatte gedacht. Futurum, das von zukünfftiger Zeit redet/ das ist zweyerley [...]
Praesens. Obécny. Niniéjszy. Téráźniéjszy. Gotowy 1. Péwny. Skutéczny. Et pro Adverbio Obécnié.
Conjugationes Indicativus Präsens.
Optativus
Präsens & Perfectum, Masculinum.
Indicativus ut plurimum sex tempora habet. Praesens, imperfectum, perfectum, plusquam perfectum, futurum primum seu circumscriptum, quod bene imperfectum vocari potest et futurum secundum seu simplex, quod perfectum dici potest.
Quot sunt tempora in coniugatione verborum? Quinque. Quae? Praesens ut lego: Praeteritum imperfectum ut legebam: Praeteritum perfectum ut legi: Praeteritum plusquam perfectum ut legeram. Futurum ut legam.
Wiele są czásow w staczániu słow? Pięć. Które? Niniejszy jáko czytam: Przeszły niezupełny jáko czytałem: Przeszły doskonały jáko czytałem: Przeszły więcej niż doskonały jáko czytałem dawno. Przyszły jáko będę czytał.
Die Zeit, Czás, [Tempus]. Wie vielerley ist die Zeit? Fünferley. 1. Die Gegenwärtige Przytomny [Praesens.] 2. Die Fast vergangene niemal przeszły, [Imperfectum.] 3. Die Vergangene Przeszły [Perfectum.] 4. Die gantz vergangene Cále przeszły [Plusqvamperfectum.] 5. Die Künfftige Przyszły [Futurum.]
Die Zeit cżas. [TEMPUS.] Die Zeit ist Fünfferley. 1. Die Gegenwärtige Przytomny/ [Præsens.] 2. Die fast Vergangene nie mal przeszły/ [Imperfectum] 3. Die Vergangene Przeszły/ [Perfectum[] 4. Die Gantzvergangene / Cále przeszły / [Plusqvamperfectum] 5. Die Künfftige / Przyszły [Futurum].
DE TEMPORIBUS O Czásách.
Słowá języká Włoskiego máją dziesięć czásow jákto: Praesens, czas teráźniejszy [...].
Indicat. praes. Vò lub vado idę.
Wie viel Tempora hat das Verbum? Fünffe: Praesens, Die gegenwärtige Zeit. Imperfectum, Die knap vergangene/ Perfectum, Die vergangene. Plusquam perfectum, Die ganz verflossene. Futurum, Die künfftige.
Das Futurum gebrauchen die Pohlen auff unterschiedliche Weise: 1. Mit dem Verbo Substant. Będę/ und zwar im Masculino, Faeminino und Neutro [...]. 2. Endiget sich das Futurum auff ein am/oder ę/ so wird conjugiret als das Praesens, behält aber doch des Futuri Bedeutung.
Tempora verborum sunt quinque: Praesens, Praeteritum imperfectum, Praeteritum perfectum, Praeteritum plusquamperfectum, Futurum.
Præsens.
Fünff Tempora: Præsens, Præteritum Imperfectum, Præteritum Perfectum, Præteritum Plusquamperfectum, Futurum.
Welches Verbum sich von Futuro anfängt / und nicht von Tempore Praesenti; Das hat kein Gerundium, auch kein Particip. Activum Praesens.
Von dem Verbo. INDICATIVUS MODUS. Praesens. Singulariter. Jéstem ich bin.
Ma też Verbum, w káżdem Modo, swe pewne Tempora, ktorych jest pięć. Praesens, ktory opisuje, jáko się rzecz ma teraz.
Wiele iest Temporow? Pięć: Tempus praesens, Praeteritum imperfectum, Praeteritum Perfectum, praeteritum plufquam perfectum y Futurum.
Gdy rzecz iáká teraz się stáie, iest Tempus praesens.
Futurum Imperativi będźie, ieśli: do Infinitivum słowa, które śię po Niemiecku wyraża, doda praesens Słowa Sollen mieć.
Tempus, Czas, praesens, teraznieyszy.
Il y a trois tems proprement dits: Présent. Ego amo, J'aime. Prétérit, ou Passé. Ego amavi, j'amai, et Futur, Ego amabo, j'aimerai.
[...]
Tempora (czasy) właściwie są trzy: praesens, teraźniejszy, v. g. Ego amo, ja kocham, praeteritum, przeszły v. g. Ego amavi, ja kochałem, i futurum przyszły v. g. Ego amabo, ja będę kochał.
Tempus, Czas. præsens, teraźnieyszy. præteritum imperfectum, przeszły niedoskonały. præteritum perfectum, przeszły doskonały. præteritum plus quam perfectum, więcey niż doskonały. futurum, przyszły. supinum, wznak.
Ю. zamiast Я. w trzeciej osobie wielkiej liczby terazniejszego i przyszłego czasu wtorego sprzęzenia (praesens et futurum tempus secundae coniugationis) nieporządkowie używa się: строютъ, zamiast строятъ, budują.
Czasow mają Rossyjskie słowa dziesięć: ośm od prostych, a dwa od złożonych. Od prostych. 1.) Terazniejszy (Praesens): трясу trzęsę.
Stąd też Czasów przedniejszych liczy się trzy, pierwszy Teraźniejszy (praesens), drugi Przeszły (praeterium) trzeci Przyszły (futurum).
Nic łatwiejszégo nad tę regułę, że Słowa niedokonané, mają tylko czasy niedokonané, jakié są: 1. teraźniejszy (praesens) 2. przeszły niedokonany (preateritum imperfectum) 3. czas zaprzeszły niedokon. (plus quam perfectum) którégo my włáściwie nié mámy, ale go robimy przez dodanié do czasu przeszłego, Słowa posiłkowego był: 4. czas przyszły niedokonany (futurum primum) który także składamy z posiłkowego Słowa będę lub mám, np. mieć będę lub będę miáł, lub mám miéć &c. 5. tryb rozkazujący, czy z naléganiém, czy bez nalégania, np. miéj, miéjże[...]
Tempora verborum. Czasy słow. Tempus praesens. Czas teraźniejszy. Tempus praeteritum imperfectum. Czas przeszły nie doskonały, czyli nie dokonany. T. praeteritum perfectum. Czas przeszły doskonały.
Tempus, czas. præsens, terażnieyszy. præteritum imperfectum, przeszły niedokonany. præteritum perfectum, przeszły dokonany. præteritum plusquamperfectum, zaprzeszły. futurum, przyszły. supinum, imiesłów. gerundia, imiesłów osobliwy.
Tempora sunt quinque, czasow jest [p]ięć, Praesens, Teraźniejszy, Praeteritum im[p]erfectum, Przeszły niedoskonały, Praeteritum [p]erfectum, przeszły doskonały, Praeteritum [p]lus quam perfectum, Przeszły więcy niż dosko[n]ały, Futurum i przyszły.
Hat er ein Präsens, und dieses ist eins von den Temporibus, die ihm fehlen können, die er aber auch in doppelter Form haben kann. Vielleicht wird die Benennung Gegenwartsbeugung beliebt.
TERAŹNIEJSZY, -a, -e, niniejszy [...]. Czas teraźniejszy, w Gramm. Praesens [...].
Czasów jest:
1) w trybie oznajmującym cztery, to jest: [czas] teraźniejszy (Praesens), np. znam; [czas] przeszły (Preteritum), np. znałem; [czas] zaprzeszły (Plusquamperfectum), np. znałem był, i [czas] przyszły (Futurum), np. będę znał albo znać będę i t. d.
(MODUS INDICATIVUS).
(tempus praesens).
mówię [...].
Teraźniejszy, praesens.
[Verbum tempora] Praesens. [Słow czasy] Teraźniejszy.
Praw: 349. दीधी dîdhî, zdawać się, ze swojemi przemianami, np: Praes: दीध्ये dîdhyê, [...].
Praw: 361. वस् was', weź jeźli chcesz, ze swojemi przemianami, np: Praesens वश्मि waśmi, [...].
Czas dzielimy, jak wiadomo, na teraźniejszy, przeszły i przyszły, wedle tego, czy zdarzenie, o którém mówię, odbywa się w téj chwili, gdzie o niém mówię; czy już się przedtém odbyło, czy też dopiero ma nastąpić. [...] Posiada zatem język polski w ogóle cztéry gramatyczne czasy (tempora) na oddanie tych wszystkich względów: 1. Czas teraźniejszy (praesens), np. czynię, idę, słyszę.
Do pojedyńczych czasów należą w piérwotnym języku indoeuropejskim: a) czas teraźniejszy (praesens), b) czas przeszły dokonany (perfectum), c) czas przeszły niedokonany (imperfectum), d) aoryst pojedynczy zwykle drugim (wcale niestósownie) czyli mocnym zwany.
Czas dzielimy, jak wiadomo, na teraźniejszy, przeszły i przyszły, wedle tego, czy zdarzenie, o którém mówię, odbywa się w téj chwili, kiedy o niém mówię; czy już się przedtém odbyło, czy też ma dopiero nastąpić. [...] Posiada zatem język polski w ogóle cztéry gramatyczne czasy (tempora) na oddanie tych wszystkich względów: 1. CZAS TERAŹNIEJSZY (praesens), np. czynię, idę, słyszę.
Czas, u, lm. y [...] 13. gram. rodzaj formy czasownikowej: C. teraźniejszy, zaprzeszły, przeszły, dokonany, niedokonany, pierwotny, pochodny, prosty, złożony, główny, historyczny. ♰ Nieniejszy C. = praesens. ♰ Będący C. = futurum. ♰ Minęły niezupełny C. = imperfectum. ♰ Minęły zupełny czas = perfectum. C. co ś. już dawno stał = plusquamperfectum. Henr.
Oto na wsch. od Suwałk, zwłaszcza na niemazurzącym, a więc świeżym skrawku koło Sejn, pewne kategorje gramatyczne zachowały resztki ruchomego akcentu, mianowicie w compar. adv. da'vńei ̯ pren'ʒei ̯, imp. podai ̯, praeter. do'stał, 2 pl. praes. rob'ic'e, połączenia do'iiχ ‘do nich’ [...].
Między klasami I—IV a V zachodziła a poczęści i teraz jeszcze zachodzi wielka różnica, że os. 1 sg. praes. w kl. I—IV kończyła się w prasł. na -ǫ, czemu odpowiada polskie -ę, a w kl. V na -mь polskie -m. Otóż w kl. III zaszła ta zmiana, że część czasowników pod wpływem analogji do czasowników kl. V zmieniła formę 1 os. l. p. na -m: znam, działam, umiem i tylko w najdawniejszych zabytkach zachowały się formy pierwotne na -aję, -ajesz, -aje, -eję, -ejesz, -eje i t. d. Prócz tego zaszły inne, mniejsze zresztą, przesunięcia czasowników z jednej klasy do innej.
Czasowniki typu wróci kłóci...., których zgłoska rdzenna była cyrkumflektowana (dlatego w inf. oraz 1 sg. praes. przycisk ściągnięty na zgłoskę akutową) i przyciskowa.
W infinitywie sufiksalne i było akutowe [...], w praesens cyrkumfleksowe jak wynika z tego, że od 2 osoby 1. pojedynczej począwszy, pod wpływem wygłosowych jerów, dostało to sufiksalne i później nowoakutową długość, utrzymaną też we wszystkich językach w przeciwieństwie do skróconego regularnie i w infinitywie, oraz że nie nastąpiło posunięcie przycisku. Ta przyciskowa zaś cyrkumfleksowa przeszła w nowoakutową.
W zabytkach znajdujemy też szczególną pisownię bezokoliczników na -dź w tych czasownikach, których praes. kończy się na -dę. Najdawniej, bo już na zaraniu XV lub w końcu XIV w. zachodzi to w inf. idź ( = ić) w Żywocie Błażeja a potem w BZ. [...] pod wpływem asocjacji z najdę. Uświęcił to swą powagą Kopczyński, a za nim poszedł Jan Śniadecki i niektórzy inni pisarze pierwszej ćwierci XIX wieku.
§ 615. Imiesłów bierny czasowników dokonanych z jeśm oznacza zwykle w języku staropolskim łacińskie perfectum, co dziś oddajemy przez imiesłów ze słowem być lub zostać, np. w Kśw. angieli dani są a v [...], wyjątkowo tylko odpowiada to łacińskiemu praesens błogosławion jest (benedicitur) 9, 23 [...].
Inne formy złożone.
§ 618. Dość często zamiast osobowej formy czynnej spotykamy w zabytkach imiesłów teraźniejszy czynny ze słowem jeśm, być:
Praesens: ty jeś powyszaję (es exaltans) FI. 3, 3 [...].
★Czas (tempus) forma czasownika, wyrażająca stosunek chwili czynności do chwili mówienia lub do chwili innej czynności. Ze względu na stosunek czynności do chwili mówienia rozróżniamy czas: ★teraźniejszy (praesens); przeszły (praeteritum).
Praesens, p. czasowniki II 5.