Słownik historyczny
terminów gramatycznych online

liczebnik główny
Hierarchia Dzieła

Hasło w cytatach: główne, liczebn. główny, liczebniki główne
Język: polski
Dział: Fleksja (współcześnie)
EJP 1991, 186 Definicja współczesna

Liczebniki główne są wyrazami określającymi ilość obiektów [...].

Cytaty

Br/1848, s. 89 Definicja

Liczebniki główne są te, które służą do liczenia i odpowiadają na zapytanie: Ile? Ilu? Iloma?.

Br/1848, s. 89

Liczebniki dzielą się na: 1. Główne. 2. Porządkowe. 3. Ułamkowe. 4. Zbiorowe. 5. Stosunkowe.

Br/1848, s. 97

Do liczebników głównych należą także wyrazy oznaczające liczbę tylko ogólnie. Takiemi liczebnikami są: Wiele, ile, tyle, kilka, kilkadziesiąt, mało, trocha.

Szt/1854, s. 229 Definicja

Liczebniki [...] główne czyli piérwotne, to jest te, które od innych nie pochodzą, te są: jeden, dwa, trzy [...].

Łaz/1861, s. 77

[...] Do tych należały także liczebniki główne począwszy od: pięć, sześć itd. gdyż te byty w staréj polszczyźnie rzeczownikami żeńskiemi, a ich staréj odmiany używa do dziś dnia lud prosty, np. nie wart ani pięci groszy; ale w późniejszych czasach wyrobiły sobie inne odmiany [...].

Łaz/1861, s. 134 Definicja

Liczebniki dokładne są dziewięciorakie: I. Główne odpowiadają na pytanie ile? i oznaczają liczbę rzeczy jednego gatunku, te są: 1 jeden, 2, dwa […] itd. […].

Łaz/1861, s. 135

[...] Odmiany liczebników głównych. [...] Liczebnik jeden, jedna, jedno, odmienia się jak przymiotnik, tylko w 4. p. l. p. rodz. żeń. przybiera końcówką nieokreśloną czyli rzeczownikową ę, jednakże okazuje się dążność do końcówki określonéj ą, np. Jedną tu przestrogę przyznać należy [...].

Mał/1863, s. 117 Definicja

Liczebniki właściwe cz. główne (cardinalia), dlatego tak nazwane, ponieważ najwłaściwiéj przedstawiają istotę liczebnika, i ponieważ od nich dopiéro wszystkie inne mniéj więcéj pochodzą.

Trz/1865, s. 15

Dział V. Źródłosłowy liczebników: głównych, porządkowych i reszty rodzajów.

Trz/1865, s. 129

I. Liczebniki główne.

Trz/1865, s. 135

§. 116. Liczebniki porządkowe od 1 do 99 (z wyjątkiem 2) są stopniem najwyższym, urobionym przyrostkami -ma i -ta z tych samych źródłosłowów (wyjąwszy 1), co liczebniki główne. Że się zaś liczebniki porządkowe najwyższym stopniem wyrażają, wypływa to z ich istoty, która na porównaniu a tém samém i na stopniowaniu polega.

Trz/1865, s. 138

W starosłow. stoi każde słowo osobno i odmienia się tylko to, które według zasad składni odmieniać się może, podobnie jak w najdawniejszych naszych pomnikach, n. p. vùtoryj na desęte (12), pętì (liczebn. główny) desętyj (50) i t. p. ;

Malin/1869, s. 443 Definicja

[…] Wyrazy jeden, dva, tri, ztyry, pęć itd. nazywamy liczebnikami głównemi.

Malin/1869, s. 444

[...] Liczebniki składowe oznaczają, z jilu części jednorodnych rzecz się jaká składá; [...] , i te się urábiają od liczebników głównych, mających formę przymiotnikową, jakiemi są: jeden, dva [...], od liczebników zaś głównych mających formę rzeczownikową, jako to: pęć [...] nie urábiają się żádne liczebniki składowe [...].

Kam/1870, s. 50 Definicja

Liczebniki są [...]: pierwotne czyli główne, od których inne pochodzą.

Czep/1871–1872, s. 119 (119-120) Definicja

Liczebniki oznaczone dzielą się jeszcze ze względu na ich znaczenie na: a) piérwotne czyli główne (kardynalne), dla tego tak nazwane, iż się z nich inne urabiają, te odpowiadają na pytanie ile? […]; b) porządkowe, wskazujące porządek rzeczy po sobie następujących [...]; c) mnożne albo spółkowe, znaczące ilość rzeczy jednego gatunku, do całości innéj rzeczy należących czyli w niéj powtórzonych [...]; d) społeczne, oznaczające społeczeństwo z wyrażoną liczbą istot [...].

Lerc/1877, s. 33 Definicja

Liczebniki właściwe czyli główne są te, które odpowiadają na pytanie: ile? są zaś następujące: jeden, jedna, jedno; dwaj, dwa, dwie; obaj, oba, obie; obydwaj, obydwa, obydwie; trzej, trzy; czterej, cztery; pięć, sześć, siedm, ośm, dziewięć, dziesięć, jedenaście, dwanaście, trzynaście, czternaście, szesnaście itd. dwadzieścia, dwadzieścia jeden, dwadzieścia trzy itd. trzydzieści, czterdzieści, pięćdziesiąt, sześćdziesiąt, siedmdziesiąt, ośmdziesiąt, dziewięćdziesiąt, sto, sto jeden, sto dwa, sto dziesięć, sto dwadzieścia, dwieście, trzysta, czterysta, pięćset, sześćset, siedemset, ośmset, dziewięćset, tysiąc, tysiąc jeden, tysiąc dwa, tysiąc dziesięć, tysiąc sto, dwa tysiące, milion itd. Do liczebników głównych należą jeszcze liczebniki zbiorowe, które także odpowiadają na pytanie: ile?

Mał/1879, t. I, s. 242 Definicja

LICZEBNIKI WŁAŚCIWE cz. GŁÓWNE (cardinalia), dlatego tak nazwane, ponieważ najwłaściwiéj przedstawiają istotę liczebnika, i ponieważ od nich dopiero wszystkie inne mniéj więcéj pochodzą.

Malecz/1882, s. 26

Liczebnik dzieli się na ilościowy, czyli główny i porządkowy [...] Liczebnik główny oznacza ilość przedmiotów i odpowiada na pytanie: ile, wiele? [...] Liczebnik porządkowy oznacza porządek, w jakim rzeczy po sobie następują, i odpowiada na pytanie: który-a-e?

Jes/1886, s. 40 Definicja

Liczebniki: jeden, dwa, trzy, cztery... sto... tysiąc... milion... nazywamy głównemi, — głównemi dlatego, że one najwłaściwiéj przedstawiają, istotę liczebnika i że od nich dopiero wszystkie inne mniej więcej pochodzą. Używamy ich zwykle na pytanie: ile?

Kr/1897, s. 163 Definicja

Liczebniki, inaczej liczbowniki, wyrażają bądź ilość czyli liczbę przedmiotów, jak: "jeden" tydzień, dwa dni, dwie godziny, trzy domy, dziesięć korcy, czterdzieści tomów, i t. p. i te nazywamy liczebnikami głównemi.

SW/1900-1927, s. 737

Liczebnik, a, 2. [...] b) gram. część mowy, oznaczająca stosunek liczbowy: Liczebniki oznaczone, nieoznaczone, główny, zbiorowe, porządkowe, wielorakie czyli mnożne, podziałowe.

SW/1900-1927, s. 851 Definicja

Główny [...] 12. gram. Liczebnik G. = oznaczający ilość, liczbę.

Lor/1907, s. 55

Liczebniki główne (numeraes cardinaes) są: 1 um jeden, uma jedna; 2 dois (niektórzy piszą dous) dwaj, dwa, duas dwie; 3 tres trzy; 4 quatro, 5 cinco, 6 seis, 7 sete, 8 oito, 9 nove, 10 dez, 11 onze [...].

Kr/1917, s. 26

Niektóre liczebniki główne odmieniają się też według liczb, np.: tysiąc — tysiące, miljon — miljony, setki, dziesiątki [...].

Kr/1917, s. 152

Odmiana liczebników głównych.

§ 325. Liczebnik jeden, jedna, jedno odmienia się podług deklinacji zaimkowej, jak ten, ta, to [...], tylko biernik rodzaju żeńskiego ma dzisiaj formę zakończoną na ą: jedną, jak przymiotniki (dobrą, piękną), zamiast dawnej na ę: jednę.

Kr/1917, s. 158 (157-158)

Złożone zaś z trzech wyrazów, to jest z liczebników, oznaczających sta, dziesiątki i jedności (lub tylko sta i jedności, np. sto piąty), nie używają się wszystkie trzy w formie liczebników porządkowych, lecz tylko dwa ostatnie, liczebnik zaś porządkowy, oznaczający sta, to jest: setny, trzechsetny, osiemsetny... dla skrócenia zastępuje się odpowiednim liczebnikiem głównym, to jest mówi się np. sto czterdziesty szósty; siedemset sześćdziesiątego drugiego itp.

Kon/1920, s. 38 Definicja

§ 76. II. Liczebniki główne. Liczebniki, któremi oznaczamy liczbę osób lub rzeczy, a któremi odpowiadamy na pytanie „ile?“ — nazywają się główne.

PolTerm/1921, s. 90

Liczebniki porządkowe i ilościowe (główne, ułamkowe, zbiorowe, wielorakie, mnożne) oznaczone i nieoznaczone.

Król/1922, s. 12-13 Definicja

Ze względu na znaczenie dzielimy liczebniki na: 1. porządkowe (pierwszy, wtóry, setny...), 2. ilościowe, z pośród których wyróżniamy: a) główne (pięć, dziesięć...), b) ułamkowe (pół, półtora, półtrzeci...), c) zbiorowe (czworo, dzisięcioro...), d) wielorakie (dwojaki, trojaki...), e) mnożne (podwójny, potrójny), 3. oznaczone (dziesięć, ośmnaście...), 4. nieoznaczone (mało, wiele, kilka...).

Szob/1923, s. 108 Definicja

Liczebniki główne, wskazujące, na ilość przedmiotów w liczbach całkowitych, nap. sześć (lat), cztery (pułki), dwa (narody).

ŁośFl/1923, s. 261

§ 47. Liczebniki główne odpowiednio do swych tematów miały pierwotnie różne końcówki, takie same, jak w przypadkach deklinacji imiennej [...].

ZwO/1924, s. 22

Liczebniki (numeraes).

Są to słowa, któremi oznaczamy liczbę osób lub rzeczy. Dzielą się w portugalskim języku na: Główne (cardinaes):

um, uma - jeden, no, na

dois, duas - dwaj, dwa, dwie

Łoś II/1925, s. 161

§ 363. Liczebnik także ogranicza zakres pojęcia rzeczownego, ale (w przeciwieństwie do przymiotnika) bezpośrednio i bezwzględnie, i to jest jego jedyną funkcją niezależną. Ograniczenie to dokonywa się przez oznaczenie liczby jednostek, albo też kolejności, w której pewne przedmioty bierzemy pod uwagę; w pierwszym razie służą do tego liczebniki główne, w drugim — porządkowe.

Łoś III/1927, s. 153

Z przysłówka *dvadesętišti widać, że liczebnik główny brzmiał *dvadesęti; dla innych języków słowiańskich zasadniczą formą było *dvadesętь, zapewne więc w polszczyźnie nastąpiło wyrównanie końcówki obu członów i forma dwadzieścia ustaliła się w języku, [...].

Gaert/1927, s. 86

Główne, p. liczebniki; p. zdanie B III.

Gaert/1927, s. 89

★Liczebniki (numeralia) ★oznaczone i ★nieoznaczone: a) ★porządkowe (ordinalia), b) ★ilościowe: 1) ★główne (cardinalia), 2) ★ułamkowe, 3) ★zbiorowe, 4) ★mnożne, 5) ★wielorakie.

Kl/1939, s. 76 Definicja

Liczebnik główny, np. pięć godzin, dziesięć dni, sto dwadzieścia sześć lat, dwudziestu chłopców, obie kobiety.

Dor/1958–1969, t. II, s. 1180 Definicja

Główny -wni, -wniejszy «najważniejszy, nadrzędny, podstawowy, istotny, zasadniczy, zwierzchni, naczelny» [...] ∆ jęz. Liczebnik główny «liczebnik będący nazwą liczby całkowitej»: Liczebniki główne są następujące: jeden, dwa, trzy, cztery [itd.]. DOR. Gram. I, 224. Dawniej liczebniki główne odmieniały się bądź jak zaimki, bądź też jak rzeczowniki; dziś mają deklinację odrębną, sobie tylko właściwą. SZOBER Gram. 232. [...] // L.

Kor/1961, s. 69

Podobną popularność, jaką za czasów Oświecenia zyskał podręcznik Kopczyńskiego, w drugiej połowie dziewiętnastego wieku osiągnęła gramatyka A. Małeckiego [...].

Nomen substantivum singulare — rzeczownik jednostkowy, abstractum — oderwany, numerale cardinale — liczebnik właściwy, główny, ordinale — porządkowy, collectivum — zbiorowy, multiplicativum — mnożny, wieloraki, indefinitum — nieokreślony, nieoznaczony [...].

Kor/1961, s. 70

Szereg nowości z wyjątkiem terminologii składniowej przynosi gramatyka F. K. Malinowskiego [...].

Nomen numerale cardinale — liczebnik główny, ordinale — porządkowy, collectivum — zbiorowy, multiplicativum — składowy, proportionale — gatunkowy, indefinitum — nieokreślny, pronomen reflexivum — zaimek zwrotny, demonstrativum — wskazujący, infinitum — nieokreślony, verbum (in)transitivum — (nie)przechodne.

Kor/1961, s. 76

Z chwilą uzyskania niepodległości i organizowania na nowo szkolnictwa polskiego przystępując do nauczania języka ojczystego językoznawcy polscy na zjeździe w roku 1921 uchwalili zrąb terminologii gramatycznej [...].

Semantyka: wyraz samodzielny, rzeczownik oderwany, jednostkowy, liczebnik oznaczony, ilościowy, główny, ułamkowy, porządkowy, zbiorowy, mnożny, wieloraki, nieoznaczony [...].

Powiązane terminy