terminów gramatycznych online
przypadek piąty wołacz
Język: polski
- Cz. I. Powierzchność języka. Rozdział VI. O imieniu: Kop/1817
- Części Mowy. Rodzaynik.: Prz/1792
- Części mowy: ZwO/1924
- Części mowy odmienne: Malecz/1882
- Część I (wstępna): Jes/1886
- Część II. O wykładaniu. & 1. O znamionach grammatycznych (słowniczek łacińsko-polski): Gott/1794
- Część II. O częściach mowy w ogólności: Jak/1823
- Część II. Rozdz. 2. Odmiany. (Fleksya) : Jes/1886
- Część II. Rozdz. 4. Pisownia czyli ortografia polska: Jes/1886
- Część III. Składnia rządu: Mucz/1825
- Część druga prawideł gramatycznych, czyli odmiennia: Szum/1809
- Część druga. Odmiana imion: Lor/1907
- Część trzecia prawideł gramatycznych, szykownia: Szum/1809
- Część trzecia. Rzecz o słowach: Such/1849
- Dodatek. Projekt ortografii polskiej w podręcznikach szkolnych: Uchw.AU/1891
- Liczba pojedyncza [Zaimka 3ciej osoby]: Mroz/1822
- Nauka o formach (Flexya): Mał/1863, Mał/1879
- Nauka o słowach i ich odmianach: Łaz/1861
- Nauka odmiany wyrazów: Kon/1920
- O Etymologii. §. I. O wyrazach grammatycznych (słowniczek łac.-pol., s.12-13): Gott/1787
- O Składni: Rew/1845
- O ośmiu częściach mowy: DwBg/1813
- O przypadkowaniu polskiem: Kop/1780
- O rzeczowniku: Kam/1870
- O składni w ogólności: DwBg/1813
- O wyrazach osobno wziętych: Ant/1788
- O zdaniu pojedyńczym: Kras/1897
- O łagodzeniu języka (K. Brodziński): Rozp/1830
- Objaśnienie terminologii: Morz/1857
- Oddział II. Budowa języka samskrytu: SkorM/1816
- Pisownia: Król/1907
- Przedmowa: Trz/1865
- Przypadkowanie rzeczownikow: Mroz/1822
- Przypisy na klassę drugą: Kop/1780
- Rozdział II. O Rzeczowniku: Szt/1854
- Rozdział IV. O składni: Kop/1783
- Rozdział X. O konstrukcji, czyli jednoczeniu wyrazów w mowie: Kop/1778
- Składnia: Kurh/1852, Lerc/1877
- Skłanianie rzeczowników: Malin/1869
- Wiadomości wstępne: Kr/1917
- Zawierający wyliczenie imion, odmieniających się przez przypadki, jich odmiany i nazwisk: Żoch/1838
- Zbiór abecadłowy rzeczy: DwBg/1813
- Znamiona czasowe i trybowe: Trz/1865
Cytaty
Dwojáka między wyrázámi záchodzi zgodá: pierwsza między Przymiotnikiem (adjectivum) á Rzeczownikiem (subsativum) druga między Słowem (verbum) á pierwszym lub piątym Przypadkiem (casum).
Piąty przypádek kończy się na e lub u.
LICZ. POJED. PRZYPADEK V
Przypádek piąty, wystáwiá rzecz w tym stanie, ilé się na nię wołá, np. Ojcze! Pater!.
Vocativus przypadek piąty.
Deklinacya II. Do tey Deklinacyi należą Imiona ze trzech Rodzaiów, przyjmuiące w Mnogiey Liczbie w Przypadku Pierwszym, Drugim, Czwartym, Piątym, głoskę e, w Trzecim y Szóstym głoskę n [...]. 5. o du Stand o stanie [...] 5. o du Thier o zwierzę [...].
Przypádkują się Rzeczowniki nie przez odmianę przypadków zakończenia, ale przez odmianę przyimków: oto wzór przypádkowania. Przypádek 1. The King Król 2. of the King Króla 3. To the King Królowi 4. The King Króla 5. O! King O! Królu 6. From the King od Króla
Przestroga. O. Kiedy jest znakiem piątégo przypádku zawsze się pisze wielkié.
Poniewáż w przypadkowaniu nic się nie odmiénia, u Anglików prócz przyimków, można mówić, iż prócz przypadków piérwszégo i piątégo, którym się żádén nie dodaje przyimek, jest ich tyle , ile przyimków dodających się Imionóm.
Przypadków 5: I. na pytanie: kto? co? II. na pytanie: czyy? czyja? kiedy? III. na pytanie: komu? czemu? kim? czem? IV. na pytanie: kogo? co? V. wzywaiąc z wykrzykiem o!
Vocativus, przypadek piąty.
W tym wzorze w 5tym i 7mym przyp. l m. zachodzi zamiana głosek.
5ty i 7my przypadek, kończy się pospolicie, jednakowo, a to u imion kończących się na c, g, k, l, y, ż, b', ć, m', ń, p', ś, ź, cz, sz, rz, ch, na u, u innych zaś na ie.
Pytanie o Kto? o Co? rządzi piątym przypadkiem, np. o nieszczęśliwy! o kto? ojcze! bracie! królu! duchu!
Przyp. piąty mają na e, imiona zakończone na b, ec ludzkie tylko [...]
Liczby podwójnéj przyp. piérwszy, czwárty i piąty, zawsze się kończą na e, np. dwie Polsce, wieże, panie, noce, nicie, osie itp.
Przyp. piąty, wzywacz albo wzywający, wystáwiá rzecz w tym stanié, ile się na nie wołá, np. bracie!
Piąty przypadek licz. pojed., mnog. i podw. 13-15 [...] 49-55.
Jeżeli zaś dołączemy nasz przypadek piąty, czyli łacińskie vocativum, który się mało co we wszystkich trzech liczbach od pierwszego różni, będzie ich ośm.
Nie nazywámy tych przypadków po łacinie: nominativus, genetivus, dativus, accusativus, vocativus, ablativus, ani przełożonemi po polsku słownie: mianujący, dájący, oskárżający, wzywaiący, odbiérający, bo té nazwiska nie znaczą, co znaczyć powinny, nazwiémy jé: 1. mianownik, 2. dopełniacz, 3. célownik, 4. biérnik, 5. wołacz, 6. narzędnik, 7. miescownik, albo nazwiemy ié po imionach początkowych: piérwszy, drugi, trzeci, czwárty, piąty, szósty, siódmy.
W odmianach Rzeczowników Polskich liczymy siedm przypadków
1szy na pytanie kto? co? Król słońce,
2gi - czyj? czego? Król-a słońc-a
3ci - komu? czemu? Krol-owi słońc-u,
4ty - kogo? co? Król-a słońce,
5ty - [kogo? co?] Król-u słońce,
6ty - kim? czém? Król-em słóńc-em,
7ym - w kim? w czém? w Król-u w słońc-u.
Rodz: męzki Rodz: żeński Rodz: nijaki.
forma dołącz: forma poprzyimkowa forma poprzyimkowa forma dołącz: forma poprzyimkowa
P. on – – on-a – on-o – –
P. j-ego go ni-ego j-ej ni-ej -j-ego go ni-ego
P. j-emu mu ni-emu j-ej ni-ej j-emu mu ni-emu
P. j-ego go ni-ego j-ą ni-ę j-ego go ni-ego
5. P. – – – – – – – –
P. ( – n-im ( ni-ą (* – ni-ém
P. – – w n-im – w ni-ej – – w ni-ém
() Brakuąjcy 6ty przypadek zastępuje się przez tenże przypadek formy poprzyimkowej: nim nią*.
Odmiana ta nie jest przypadkiem; bo nie wyraża względu; dajemy jednakże miejsce jej przypadku 5tego przez względ na różność znaczenia, i wołającym zwać będziemy.
Piąty przypadek kładzie się wołając na kogo, np. panie, królu, matko; stoi téż przy niektórych wykrzyknikach [...].
Rzeczowniki osobowe męzkie (ci Szujscy) oznaczamy tylko w piérwszym przypadku liczby mnogiéj; w następujących zaś przypadkach (wyjąwszy piąty) tracą cechę rodzaju, i mówimy bez różnicy tym mężom, żonom, dzieciom, a nawet tym Zamojskim [...].
O przypadku piąty! zwróć mowę i wynurz swoje myśli, np. O mój kochany ojcze! wznieś oczy do Wszechmocnego Ojca! Przypadku więc piątego używamy, gdy osobie lub rzeczy chcemy malować swoje uczucia, zwracając bezpośrednio uwagę do niéy mowę.
V. Przypadek.
Trzy są powody, dla których używamy przypadku 5go.
- Gdy wołamy: ojcze! matko! siostro! i t. d.
5ty przypadek nazywa się: Wołacz, a kładzie się wzywając lub wołając.
Przydatnik jednak położony w przyp. 5, może się kłaść przy rozmaitych przypadkach zaimka osoby 2giéj ty. Np. Tobie, Boże, niech będzie cześć i chwała.
PRZYPADEK PIĄTY, WZYWAJĄCY. (звательный падежъ.)
Przypadek 5 , L. P. R. M. D. I. Uwaga. Ten przypadek powinien by u nas Polaków być ostatnim, to jest: siódmym: 1. Że nie ma wyraźnego pytanie. 2. Że nie jest rządzony od innych wyrazów, oprócz wykrzykników.
Rzeczowniki zakończone w przypadku I, l. p. na: a, á, mają i formują przypadek V, l. p. przez zamianę: a na: o, np. matka, różá, Julijá, Maryjá; o! matko, różo, Julijo, Maryjo i t. d.
Przypadek siódmy wołający .... Przypadek piąty, (vocativus).
5. przypadek bez pytania (wołając)
[…] Rzeczowniki na a, o, zakończone mają obecnie 5 p. na o; tylko spieszczone przybierają u, np. gosposia, gosposiu, ciociu, ciotuniu […].
Odmiany jednego i tego samego imienia ojciec nazywają się w gramatyce przypadkami (casus); przypadków mamy zaś w języku naszym w każdéj liczbie siedm. Nazywamy je albo liczebnie, albo z łacińska, jako to: [...]
Przypadek piąty - vocativus.
Jedyny w tej mierze wyjątek stanowi tak zwany przypadek V. (vocativus), który jest czystym źródłosłowem bez żadnej przypadkowej końcówki; ale przypadek ten przypadkiem właściwie nie jest, lecz tylko imieniem w postaci wykrzyknika, a zatém co do postaci swej żadném właściwém słowem czyli żywiołem zdania, lecz jak każdy inny wykrzyknik ogólnym tylko głoskowym wyrazem wewnętrznego jakiegoś poruszenia [...].
Co się tyczy trybu rozkazującego, stoi ona w tym samym stosunku do czasownika, co przypadek V. do imienia; a jak przypadek V. niczém inném właściwie nie jest, jak tylko wykrzyknikiem imiennym (zob. przedmowę), tak samo jest tryb rozkazujący tylko wykrzyknikiem czasownym; nie różni się więc od tak zwanego trybu oznajmującego niczém inném, jak tylko inną postacią końcówki osobowéj, która w trybie oznajmującym jako przypadek I., w trybie rozkazującym jako przypadek V. występuje.
[...] Według tego łacińskiego porządku nazwáł kś. Kopczyński w swéj Gramatyce dla Szkół Národowych, wydanéj po ráz piérwszy w Warszawie roku 1785, Mianownik piérwszym przypádkiem, Dopełniácz drugim, Celownik trzecim, Biernik czwártym, Wołácz piątym, Nárzędnik szóstym, Miejscownik siódmym. Prof. Fr. Bopp w swojéj gramatyce sanskrytu, w którym jest 8 skłonników, nie bez słusznego powodu zestáwiá te skłonniki w następującym porządku, jako to: 1. Mianownik, 2. Biernik, 3. Nárzędnik. 4. Celownik, 5. Odbierácz, 6. Dopełniácz, 7. Miejscownik, 8. Wołácz.
Przypadek 5-ty oznacza wołanie, ale nie zależy od podniesienia głosu, tylko od tego, że zwraca mowę wprost do osoby lub rzeczy, którą przywołać chcemy.
Piąty przypadek ściśle do zdania nie należy, albowiem on się w zdaniu do niczego nie stosuje, ani się też do niego nic nie stosuje. Piątego przypadka używamy wtenczas, gdy osobę, do której przemawiamy, po imieniu lub po jakim tej osobie właściwym przymiocie, bliżej oznaczyć chcemy, np. Jasiu, chodź tu zaraz! Uczniowie, czemu nie uważacie? Ojcze, przebacz mi, już się poprawię. Leniwcze, idź do mrówki, a ucz się od niej pilności.
Podobne odmiany jednego i tego samego imienia ojciec nazywają się w gramatyce PRZYPADKAMI albo skłonnikami (casus); przypadków mamy zaś w języku naszym w każdéj liczbie siedm. Nazywamy je albo liczebnie, albo z łacińska, jako to: [...]
Przyp. V. - vocativus.
W języku polskim jest 7 przypadków, podług siedmiu pytań, które są jednakowe na każdy rodzaj i na każdą liczbę. Przypadek 1. Mianujący: Kto? co? 2. Posiadający: do, od kogo? czego? czyj? 3. Dający: Komu? czemu? 4. Ulegający: Kogo? co? 5. Wołacz albo Wołający! 6. Narzędziowy: Kim? czém? z kim? z czém? 7. Przyimkowy: w, na, o, przy, po, Kim? czém?
Liczebniki pięć, ośm [...] też 5-go przypadku nie mają.
Zaimki te, nie mają liczby mnogiéj: nadto zaimek zwrotny nie ma pierwszego i piątego przypadka.
Całkowita deklinacya rzeczownika ojciec tak się nam przedstawi:
W liczbie pojedyńczéj:
Przypadek 1: (kto?) ojciec [...]
" [przypadek] 5: (o!) o ojcze!
Rzeczownik złożony z przymiotnika stojącego w I-szym przypadku i z rzeczownika, odmienia się w obu częściach składowych wedle właściwych im prawideł; np. I i IV przyp. Krasnystaw (miasto w Lubelskiem), ma: II p. Krasnego|stawu, III p. Krasnemu|stawowi, V p. Krasny|stawie! VI p. Krasnym|stawem, VII p. w Krasnym|stawie.
Znakiem tym oddzielamy: a) dopowiedzenia (apozycye), przypadki V-te (Wołacze) i zdania wtrącone.
Wszystkie jednak wymienione pod II. mają w 4. przypadku l. poj. (jak „ryba“) ę, n. p. Brzozowę, Białę, Radziwiłłowę, królowę; w 5. przyp. o: Brzozowo, Biało, królowo.
Dopełnienia czasowników, rzeczowników słownych i przymiotników wyrażają się za pomocą przypadków zależnych (tj. wszystkich przypadków, oprócz 1. i 5.) bez przyimka lub z przyimkiem […].
[…] 1. NOMINATIVUS I VOCATIVUS. (Przyp. 1. i 5.) [...] Nominativus i vocativus mają tę wspólność, że nigdy nie mogą być rządzone. Jednak jest między niemi ta różnica, że nominativus wchodzi w skład zdania i łączy się syntaktycznie z innemi wyrazami w stosunku zgody […].
ę piszemy: w deklinacji: w I., IV., i V. przyp. l. pojed. rzecz. r.n. zak. na ę: ramię [...] w IV. przyp. l. p. rzecz. r. żeńskiego zakończonych na a, i: matkę [...]
(Rzecz, r. ż. na ość mają w I., IV. i V, p. l. m. i, tudzież pewna grupa rzecz. jak: brwi, chęci, części, gęsi [...]).
W V przyp. l. p. rzecz. r. m. z ostatnią spółgł. miękką lub zmiękczoną: kraju, papieżu, tchórzu, Jasiu [...].
Przypadek 5-ty nigdy nie ma przedimka; na prz.: Menino, estuda!
Ojcze! książko! pole! i t. p., a w liczbie mnogiej: ojcowie! książki! pola! i t. p. — to piąty przypadek czyli wołacz.
§ 27. Przypadków mamy w języku polskim siedm, jako to:
Przypadek I na pytanie kto? co? [...]
[Przypadek] V ― ― ―
§ 34. W V-tym przypadku liczby poj. mówi się: o! piękny aniele, o! panie, bracie, wole.
Przypadki 1-y, 4-y i 5-y nie mają przyimków, n. p. Deus (Bóg), ó Deus (o Boże).