terminów gramatycznych online
przypadek piąty wołacz
Język: polski
- Części Mowy. Rodzaynik.: Prz/1792
- Części mowy: ZwO/1924
- Części mowy odmienne: Malecz/1882
- Część I (wstępna): Jes/1886
- Część II. O częściach mowy w ogólności: Jak/1823
- Część II. Rozdz. 2. Odmiany. (Fleksya) : Jes/1886
- Część II. Rozdz. 4. Pisownia czyli ortografia polska: Jes/1886
- Część III. Składnia rządu: Mucz/1825
- Część druga prawideł gramatycznych, czyli odmiennia: Szum/1809
- Część druga. Odmiana imion: Lor/1907
- Część trzecia prawideł gramatycznych, szykownia: Szum/1809
- Część trzecia. Rzecz o słowach: Such/1849
- Dodatek. Projekt ortografii polskiej w podręcznikach szkolnych: Uchw.AU/1891
- Nauka o formach (Flexya): Mał/1863, Mał/1879
- Nauka o słowach i ich odmianach: Łaz/1861
- Nauka odmiany wyrazów: Kon/1920
- O Składni: Rew/1845
- O ośmiu częściach mowy: DwBg/1813
- O rzeczowniku: Kam/1870
- O składni w ogólności: DwBg/1813
- O wyrazach osobno wziętych: Ant/1788
- O łagodzeniu języka (K. Brodziński): Rozp/1830
- Objaśnienie terminologii: Morz/1857
- Oddział II. Budowa języka samskrytu: SkorM/1816
- Pisownia: Król/1907
- Rozdział II. O Rzeczowniku: Szt/1854
- Składnia: Kurh/1852, Lerc/1877
- Skłanianie rzeczowników: Malin/1869
- Wiadomości wstępne: Kr/1917
- Zbiór abecadłowy rzeczy: DwBg/1813
Cytaty
Przypádkują się Rzeczowniki nie przez odmianę przypadków zakończenia, ale przez odmianę przyimków: oto wzór przypádkowania. Przypádek 1. The King Król 2. of the King Króla 3. To the King Królowi 4. The King Króla 5. O! King O! Królu 6. From the King od Króla
Przestroga. O. Kiedy jest znakiem piątégo przypádku zawsze się pisze wielkié.
Poniewáż w przypadkowaniu nic się nie odmiénia, u Anglików prócz przyimków, można mówić, iż prócz przypadków piérwszégo i piątégo, którym się żádén nie dodaje przyimek, jest ich tyle , ile przyimków dodających się Imionóm.
Przypadków 5: I. na pytanie: kto? co? II. na pytanie: czyy? czyja? kiedy? III. na pytanie: komu? czemu? kim? czem? IV. na pytanie: kogo? co? V. wzywaiąc z wykrzykiem o!
W tym wzorze w 5tym i 7mym przyp. l m. zachodzi zamiana głosek.
5ty i 7my przypadek, kończy się pospolicie, jednakowo, a to u imion kończących się na c, g, k, l, y, ż, b', ć, m', ń, p', ś, ź, cz, sz, rz, ch, na u, u innych zaś na ie.
Pytanie o Kto? o Co? rządzi piątym przypadkiem, np. o nieszczęśliwy! o kto? ojcze! bracie! królu! duchu!
Przyp. piąty mają na e, imiona zakończone na b, ec ludzkie tylko [...]
Liczby podwójnéj przyp. piérwszy, czwárty i piąty, zawsze się kończą na e, np. dwie Polsce, wieże, panie, noce, nicie, osie itp.
Przyp. piąty, wzywacz albo wzywający, wystáwiá rzecz w tym stanié, ile się na nie wołá, np. bracie!
Piąty przypadek licz. pojed., mnog. i podw. 13-15 [...] 49-55.
Jeżeli zaś dołączemy nasz przypadek piąty, czyli łacińskie vocativum, który się mało co we wszystkich trzech liczbach od pierwszego różni, będzie ich ośm.
Odmiana ta nie jest przypadkiem; bo nie wyraża względu; dajemy jednakże miejsce jej przypadku 5tego przez względ na różność znaczenia, i wołającym zwać będziemy.
Piąty przypadek kładzie się wołając na kogo, np. panie, królu, matko; stoi téż przy niektórych wykrzyknikach [...].
Rzeczowniki osobowe męzkie (ci Szujscy) oznaczamy tylko w piérwszym przypadku liczby mnogiéj; w następujących zaś przypadkach (wyjąwszy piąty) tracą cechę rodzaju, i mówimy bez różnicy tym mężom, żonom, dzieciom, a nawet tym Zamojskim [...].
V. Przypadek.
Trzy są powody, dla których używamy przypadku 5go.
- Gdy wołamy: ojcze! matko! siostro! i t. d.
5ty przypadek nazywa się: Wołacz, a kładzie się wzywając lub wołając.
Przydatnik jednak położony w przyp. 5, może się kłaść przy rozmaitych przypadkach zaimka osoby 2giéj ty. Np. Tobie, Boże, niech będzie cześć i chwała.
PRZYPADEK PIĄTY, WZYWAJĄCY. (звательный падежъ.)
Przypadek 5 , L. P. R. M. D. I. Uwaga. Ten przypadek powinien by u nas Polaków być ostatnim, to jest: siódmym: 1. Że nie ma wyraźnego pytanie. 2. Że nie jest rządzony od innych wyrazów, oprócz wykrzykników.
Rzeczowniki zakończone w przypadku I, l. p. na: a, á, mają i formują przypadek V, l. p. przez zamianę: a na: o, np. matka, różá, Julijá, Maryjá; o! matko, różo, Julijo, Maryjo i t. d.
Przypadek siódmy wołający .... Przypadek piąty, (vocativus).
5. przypadek bez pytania (wołając)
[…] Rzeczowniki na a, o, zakończone mają obecnie 5 p. na o; tylko spieszczone przybierają u, np. gosposia, gosposiu, ciociu, ciotuniu […].
Odmiany jednego i tego samego imienia ojciec nazywają się w gramatyce przypadkami (casus); przypadków mamy zaś w języku naszym w każdéj liczbie siedm. Nazywamy je albo liczebnie, albo z łacińska, jako to: [...]
Przypadek piąty - vocativus.
[...] Według tego łacińskiego porządku nazwáł kś. Kopczyński w swéj Gramatyce dla Szkół Národowych, wydanéj po ráz piérwszy w Warszawie roku 1785, Mianownik piérwszym przypádkiem, Dopełniácz drugim, Celownik trzecim, Biernik czwártym, Wołácz piątym, Nárzędnik szóstym, Miejscownik siódmym. Prof. Fr. Bopp w swojéj gramatyce sanskrytu, w którym jest 8 skłonników, nie bez słusznego powodu zestáwiá te skłonniki w następującym porządku, jako to: 1. Mianownik, 2. Biernik, 3. Nárzędnik. 4. Celownik, 5. Odbierácz, 6. Dopełniácz, 7. Miejscownik, 8. Wołácz.
Przypadek 5-ty oznacza wołanie, ale nie zależy od podniesienia głosu, tylko od tego, że zwraca mowę wprost do osoby lub rzeczy, którą przywołać chcemy.
Piąty przypadek ściśle do zdania nie należy, albowiem on się w zdaniu do niczego nie stosuje, ani się też do niego nic nie stosuje. Piątego przypadka używamy wtenczas, gdy osobę, do której przemawiamy, po imieniu lub po jakim tej osobie właściwym przymiocie, bliżej oznaczyć chcemy, np. Jasiu, chodź tu zaraz! Uczniowie, czemu nie uważacie? Ojcze, przebacz mi, już się poprawię. Leniwcze, idź do mrówki, a ucz się od niej pilności.
Podobne odmiany jednego i tego samego imienia ojciec nazywają się w gramatyce PRZYPADKAMI albo skłonnikami (casus); przypadków mamy zaś w języku naszym w każdéj liczbie siedm. Nazywamy je albo liczebnie, albo z łacińska, jako to: [...]
Przyp. V. - vocativus.
W języku polskim jest 7 przypadków, podług siedmiu pytań, które są jednakowe na każdy rodzaj i na każdą liczbę. Przypadek 1. Mianujący: Kto? co? 2. Posiadający: do, od kogo? czego? czyj? 3. Dający: Komu? czemu? 4. Ulegający: Kogo? co? 5. Wołacz albo Wołający! 6. Narzędziowy: Kim? czém? z kim? z czém? 7. Przyimkowy: w, na, o, przy, po, Kim? czém?
Liczebniki pięć, ośm [...] też 5-go przypadku nie mają.
Zaimki te, nie mają liczby mnogiéj: nadto zaimek zwrotny nie ma pierwszego i piątego przypadka.
Całkowita deklinacya rzeczownika ojciec tak się nam przedstawi:
W liczbie pojedyńczéj:
Przypadek 1: (kto?) ojciec [...]
" [przypadek] 5: (o!) o ojcze!
Rzeczownik złożony z przymiotnika stojącego w I-szym przypadku i z rzeczownika, odmienia się w obu częściach składowych wedle właściwych im prawideł; np. I i IV przyp. Krasnystaw (miasto w Lubelskiem), ma: II p. Krasnego|stawu, III p. Krasnemu|stawowi, V p. Krasny|stawie! VI p. Krasnym|stawem, VII p. w Krasnym|stawie.
Znakiem tym oddzielamy: a) dopowiedzenia (apozycye), przypadki V-te (Wołacze) i zdania wtrącone.
Wszystkie jednak wymienione pod II. mają w 4. przypadku l. poj. (jak „ryba“) ę, n. p. Brzozowę, Białę, Radziwiłłowę, królowę; w 5. przyp. o: Brzozowo, Biało, królowo.
ę piszemy: w deklinacji: w I., IV., i V. przyp. l. pojed. rzecz. r.n. zak. na ę: ramię [...] w IV. przyp. l. p. rzecz. r. żeńskiego zakończonych na a, i: matkę [...]
(Rzecz, r. ż. na ość mają w I., IV. i V, p. l. m. i, tudzież pewna grupa rzecz. jak: brwi, chęci, części, gęsi [...]).
W V przyp. l. p. rzecz. r. m. z ostatnią spółgł. miękką lub zmiękczoną: kraju, papieżu, tchórzu, Jasiu [...].
Przypadek 5-ty nigdy nie ma przedimka; na prz.: Menino, estuda!
Ojcze! książko! pole! i t. p., a w liczbie mnogiej: ojcowie! książki! pola! i t. p. — to piąty przypadek czyli wołacz.
§ 27. Przypadków mamy w języku polskim siedm, jako to:
Przypadek I na pytanie kto? co? [...]
[Przypadek] V ― ― ―
§ 34. W V-tym przypadku liczby poj. mówi się: o! piękny aniele, o! panie, bracie, wole.
Przypadki 1-y, 4-y i 5-y nie mają przyimków, n. p. Deus (Bóg), ó Deus (o Boże).