Słownik historyczny
terminów gramatycznych online

syntaxis
Hierarchia Dzieła

Hasło w cytatach: sintaxis, syntáxis
Język: łaciński
Dział: Składnia (współcześnie)

Cytaty

Mącz/1564 (war. B), s. 437b

Syntaxis latine constructio, Sstáwienie słów wespołek.

Stat/1568, s. [178]

In etymologia pronominis quaedam ad syntaxim pertinentia delibavimus accurate observanda.

Mora/1592, s. [2] Av [6] Definicja

Quid est Syntaxis? Est ratio coniungendarum vocum, seu faciendae orationis. Jest pewny sposob złączánia i spajánia słowek, w jednę sentencją: Vt, amicus certus in re incerta cernitur. Wierny przyjaciel, w nieszczęściu bywa doznan.

Rot/1616, s. [15]

Bünstiger lieben Leser/ dieses Büchlein/ welches vier Theil hat/ nemlich Ortographiam, Etymologiam, Syntaxin vnd Phraeseologiam

Rot/1616, s. [223]

Was für Casus aber nehmen diese Praepositiones an sich? [...] davon denn in Syntaxi Exempel folgenwerden.

Rot/1616, s. [225]

Dritter Theil ist SYNTAXIS. Wie man die Polnischen und auch die Deutschen Wort zusammensetzet, das eine vollkommene Rede daraus werde. Trzecia część jest SYNTAXIS. Jáko Polskie i Niemieckie słowá składáją, Aby byłá mowá doskonáła.

[Składnia jako polskie i niemieckie słowa się składają, aby była mowa doskonała.]
Kn/1644 (I wyd. 1626), s. 765 Definicja

Syntaxis, Gr. Skład 1. Pobór. Szyk. Księgá.

Syntaxis item pars Grammatices, voces simplices ex regulis vel usu bono iungens et ordinans.

Men/1649, s. 44

Sed de hoc fusius in Syntaxi, cum de numeralium constructione agemus.

Gut/1668, s. 1-2

Die Wortfügung (Syntaxis) Słowa złączająca nauka/ welche unterrichtet/ wie man die Wörter recht zusammenfügen.

[Składnia, słowa złączająca nauka, która naucza, jak prawidłowo łączyć wyrazy.]
Gut/1669, s. 2 Definicja

[...] die Wortfügung [Syntaxis] Słowa złączająca Nauka / welche unterrichtet / wie man die Wörter recht zusammen fügen / und darauß eine gantze Meinung und versammlete Rede machen sol.

[[...] die Wortfügung [Syntaxis] Słowa złączająca Nauka / która uczy / jak poprawnie łączyć słowa / i tworzyć z nich całe zdanie i spójną wypowiedź.]
Gut/1669, s. 378

Wortfügung / [SYNTAXIS]

Sty/1675, s. 196

DE SYNTAXI, Abo o Złączeniu Słow.

Sty/1675, s. 197

[...] Po piąte Imię istotne z swym ártykułem, lub bez ártykułu, jáko Syntaxis náucza [...].

Woy/1690, s. 115

Pars III. Syntaxis.

Raph/1698, s. 85 Definicja

SYNTAXIS. Von der Zusammensetzung der Wörter. Nachdem wir kürzlich und deutlich die Stücke eine Rede betrachtet und erkläret haben / ist noch übrig / daß wir numehro weise / wie aus diese[n] eine gantze Rede müsse zusammen gesetzet werden.

[SYNTAXIS. O składaniu słów. Po krótkim i jasnym omówieniu części mowy pozostało nam jeszcze nauczyć, jak należy je złożyć w całą wypowiedzieć.]
Mon/1722, s. [8] nlb.

das lehret ihn das erste Buch / in welchem unterschiedl. Præcepta Grammaticalia sind enthalten / insonderheit der dabey befindliche in mancherley Regeln und Noten verfaßte Syntaxis:

[tego uczy go pierwsza księga, w której zawarte są różne zasady gramatyczne, w szczególności ujęta w reguły i uwagi składnia:]
Mon/1722, s. [12]

In Syntaxi muß man sich das zum ersten bekandt machen/wo grössere Littern gesehen werden.

Mon/1722, s. [114] 96 Definicja

Von Syntaxi oder Zusammensetzung der Wörter

[O składni lub słów złączeniu]
Cell/1725, s. 2 Definicja

Grammatica przednie dzieli się, ná dwie głowne Części. Na Etymologią, ktora się záchodzi około Słow, pokázując, jáko się one deklinowáć, lub coniugowáć mogą, álbo też nie mogą. I ná Syntáxin, ktora uczy Słowá construowáć, álbo jedne z drugiemi składáć.

Müll/1750, s. 338 Definicja

Von der SYNTAXI. Die ganze Lehre von der Pohlnischen Construction, das ist, von der regelmäßigen zusammensetzung der Wörter [...].

[O składni. Cała nauka o polskich konstrukcjach, to jest, o regularnym wyrazów składaniu [...].]
Kon/1759, s. 1 Definicja

Co jest Syntaxis? Jest, która uczy słowa z słowámi dobrze zgadzać, co się pospolicie konstrukcyą názywa.

Gott/1766, s. 12

Syntaxis, Nauka o zgadzaniu słow.

SzyGram/1767 , s. 6 Definicja

P. Wiele jest części Grammatyki? [...] P. Czego ktora naucza? [...] O. Syntaxis słowa w mowie dobrze zgadzać.

SzyGram/1767 , s. 398

CZĘŚĆ III. Grammatyki SYNTAXIS. ROZDZIAŁ I. O Konstrukcyi w powszechności. P. Co jest Konstrukcya z Greckiego Syntaxis?

SzyPocz/1770, s. 3 Definicja

Syntaxis uczy, jak słowa z sobą w mowie łączyć i zgadzać.

SzyPocz/1770, s. 98 Definicja

CZĘSC III. GRAMMATYKI SYNTAXIS. ROZDZIAŁ I. O zgadzaniu słow [...]Syntaxis po Grecku, z Łacińskiego konstrukcya jest dobre złożenie słow w mowie, co sie staje dwojakim sposobem; albo przez zgadzanie się z sobą, albo przez rządzenie jednych drugiemi.

Gott/1774, s. 16

Syntaxis, Nauka o zgadzaniu słow,

Kop/1778, t. II, s. 177 Definicja

Wszélka mowá jést ná kształt budynku z wiélu części złożonego, Układ czyli zjédnoczenie tych części, zowié się po Łacinié Constructio, po Grécku Syntaxis.

Gott/1794, s. 44

Syntaxis, składnia.

Szum/1809, s. 5

Trzecia: O szykowaniu wyrazów. Nazywa się ona Szykownia (Syntaxis).

Szum/1809, s. 176

Syntaxis nie nazywam Składnią, dlatego, że ona nie uczy składania wyrazów, np. Przedimków z Słowami; dać, wydać, przedać, rozdać, i t. d., lecz uczy szykowania wyrazów; czyli: jak one jeden po drugim następować mają, i dlatego nazywam Szykownią.

SkorM/1816, s. 74

O składni (de syntaxi nominum et verborum) Samskrytu.

SkorM/1816, s. 107

Piąta Ksiąga zajmuje składnią (syntaxis) i przykłady na ćwiczenie się, do których zbiór źródłosłowów przy końcu tego dzieła, jest dołączony.

Such/1849, s. 173

Nauka o zdaniach nazywa się składnią (syntaxis), albowiem podaje zasady, według których ze słów zdania się składają. W niéj to rozprawy się toczą, jakiego składu są zdania, jak się przeobrażają, i w jaki porządek słowa i zdania zestawiamy.

Morz/1857, s. 285

O MYŚLACH I ICH SKŁADNI. (Sintaxis).

Morz/1857, s. 285

O MYŚLACH I ICH SKŁADNI. (Sintaxis).

Mał/1863, s. 264

Teraz pozostaje nam jeszcze obeznać się z zasadami, podług których używamy wyrazów w ciągłém i rzeczywistém mówieniu, czyli jak się z wyrazów pojedyńczych składają zdania. [...] Ten oddział gramatyki, którego przedmiotem jest nauka zdania, nazywa się Składnią (Syntaxis).

Mał/1863, s. 264

Teraz pozostaje nam jeszcze obeznać się z zasadami, podług których używamy wyrazów w ciągłém i rzeczywistém mówieniu, czyli jak się z wyrazów pojedyńczych składają zdania. [...] Ten oddział gramatyki, którego przedmiotem jest nauka zdania, nazywa się Składnią (Syntaxis).

Malin/1869, s. 467

Przymiotnik oznaczá przymiot, włásność jakiéjkolwiek jistoty, lub materyją, s któréj rzecz się skłádá [...]; lub też náleżenie jednéj rzeczy do drugiéj [...]. Użycie przymiotnika w języku jest dwojakie. Używá się bowiem już jako orzeczenie (praedicatum) podmiotu (subjectum) zdaniá; i tak w zdaniach: Bóg jest vsehmocny, złoɣek jest ułomny [...], rzeczownik Bóg, złoɣek [...] są podmiotami zdaniá, którym przywłászczá się pewien przymiot lub włásność oznaczoną przymiotnikami vsehmocny, ułomny [...] za pośrednictwem słowa jest, które w takim razie nazywają gramatycy i logicy łącznikiem (copula), to jest wyrazem łączącym podmiot z orzeczeniem czyli praedikatem, który tu jest oznaczony przymiotnikami [...]. Drugie użycie w mowie przymiotnika odbywá się wtedy, kiedy w myśli naszéj przymiot lub własność jaká stanowi jednę nierozerwaną całość z rzeczownikiem oznaczającym jakąkolwiek jistotę [...]. W powyższych przymiotniki vsehmocny, ułomny, dobry nazywają gramatycy z grecka epitetami, to jest przydáwkami lub przekłádkami. To wyjaśnienie, ściśle rzecz biorąc, náleży włáściwie do Składni (Syntaxis), lecz położyliśmy je tutáj dlá lepszego zrozumieniá budowy przymiotników. Są one piérwotne, pochodne, pojedyncze lub złożone; lecz tymczasem nie o to nám chodzi, tylko o to czy przymiotnik jest opatrzony na końcu pojimkiem, lub używá się w języku naszym bez niego [...].

Mał/1879, t. II, s. 345

Ten dział gramatyki, którego przedmiotem jest nauka o zdaniu, nazywa się SKŁADNIĄ (Syntaxis).

Mał/1879, t. II, s. 345

Ten dział gramatyki, którego przedmiotem jest nauka o zdaniu, nazywa się SKŁADNIĄ (Syntaxis).

Kr/1897, s. 10 Definicja

Wskutek tego gramatyka dzieli się na następujące części: 1) naukę o dźwiękach czyli głoskach, zwaną głosownią, albo z grecka fonologią lub fonetyką; 2) naukę o budowie wyrazów i ich odmianach, czyli morfologję. Ta obejmuje dwie części: a) jedną, wyjaśniającą tworzenie się wyrazów czyli etymologję albo słoworód, i b) naukę o odmianach albo fleksję, obejmującą wykład deklinacji i konjugacji; 3) składnię (syntaxis), wyjaśniającą budowę zdania i wzajemny stosunek jednych jego części do drugich.

Kr/1897, s. 10 Definicja

Wskutek tego gramatyka dzieli się na następujące części: 1) naukę o dźwiękach czyli głoskach, zwaną głosownią, albo z grecka fonologią lub fonetyką; 2) naukę o budowie wyrazów i ich odmianach, czyli morfologję. Ta obejmuje dwie części: a) jedną, wyjaśniającą tworzenie się wyrazów czyli etymologję albo słoworód, i b) naukę o odmianach albo fleksję, obejmującą wykład deklinacji i konjugacji; 3) składnię (syntaxis), wyjaśniającą budowę zdania i wzajemny stosunek jednych jego części do drugich.

Kras/1897, s. 6 Definicja

Składnia (syntaxis) jest to nauka o budowie czyli składzie zdania. Lecz składnią nazywa się także sama budowa zdania. Mówi się więc, że język, zdanie, wyraz — ma taką lub inną składnię (konstrukcję).

Kras/1897, s. 6 Definicja

Składnia (syntaxis) jest to nauka o budowie czyli składzie zdania. Lecz składnią nazywa się także sama budowa zdania. Mówi się więc, że język, zdanie, wyraz — ma taką lub inną składnię (konstrukcję).

Kr/1917, s. 45 Definicja

Gramatyka. § 76. Gramatyka jest nauką o właściwościach danego języka. Dzieli się na następujące części: 1) głosownię (z grecka: fonetykę), która uczy o dźwiękach; 2) morfologję, naukę o wyrazach; morfologja obejmuje dwie części: a) etymologję, albo słoworód, wyjaśniającą tworzenie się wyrazów, b) fleksję, to jest naukę o odmianach wyrazów; 3) składnię (syntaxis), wyjaśniającą budowę zdania i wzajemny stosunek jednych jego części do drugich.

Powiązane terminy