terminów gramatycznych online
konstrukcja składnia
Język: polski
Geneza: łac. constrūctio 'spojenie, budowa'
- Chapitre IV. De la construction latine / Rozdział IV. O konstrukcji łacińskiej: Fook/1768
- Część IV. O składni: Jak/1823
- Dialekty języka polskiego: Nitsch/1923
- Etymologia: SzyGram/1767
- Grammatyka łacińska: Kon/1759
- II. Początki polskiej terminologii gramatycznej. Od Odrodzenia do czasów saskich: Kor/1961
- III. Krystalizowanie się polskiej terminologii gramatycznej w czasach Oświecenia: Kor/1961
- O Położeniu słów abo Konstrukcyi: Gott/1762
- O konstrukcji słów: Dudz/1776
- O syntaxie: Mal/1700
- Prosodia: SzyGram/1767
- Przypisy do grammatyki na klasę III: Kop/1783
- Przypisy do rozdziału X: Kop/1785
- Przypisy na klassę drugą: Kop/1780
- Rozdział IV. O składni: Kop/1783
- Rozdział IX. Formy koniugacji: Kop/1778
- Rozdział X. O konstrukcji, czyli jednoczeniu wyrazów w mowie: Kop/1778
- Syntaxis: SzyPocz/1770, SzyGram/1767 , Cell/1725
- Słownik, cz. I (A - O): SWil/1861
- Słownik, część III. czyli volumen V. (R-T): L/1807–1814
- Słownik, tom I. część II. (G-L): L/1807–1814
- Wstęp. O zdaniu w ogólności: Kras/1897
Konstrukcja. 1. Ogólnie - struktura wszelkich jednostek jęz.: wyrazów, grup wyrazowych, zdań, tekstów. 2. W gramatyce tradycyjnej - budowa jakiegoś wyrażenia jęz., najczęściej wyrazu lub części zdania.
Cytaty
O SYNTAXIE álbo Konstrukcyéj po Polsku o zgadzániu terminów.
Ornata Syntaxis jest ktora nád czystą Constructią, jeszcze też Ozdobę pokázuje i onę przynosi.
Co jest Syntaxis? Jest, która uczy słowa z słowámi dobrze zgadzać, co się pospolicie konstrukcyą názywa.
O Położeniu słów abo Konstrukcyi
Tę samą konstrukcyą zachowuje przekładanie: nad, to jest: na pytanie: nad co, rządzi spadkiem Oskarzającym, jako: nad spodzianie; rozumie , że nie ma nad niego, co się osobliwie trafia z drugim stopniem komparacyi, nap; Historya jest pożyteczniejsza nad muzykę.
III. Grammatyki SYNTAXIS. ROZDZIAŁ I. O Konstrukcyi w powszechności. P. Co jest Konstrukcya z Greckiego Syntaxis? O. Jest dobre złożenie słow w mowie.
Wiele znajduje się słow, ktore czy w jednym, czy w rożnych sensach rożną mają konstrukcyą, jakie są: Daruję co komu, albo kogo czy[m] obdarzyć, udarować [...] grać na czym, w co, o co, ettc:
Ta także książka jako prowadząca do gruntownego przeniknienia języka, tudzież dająca poznawać podobne rożnych słow w terminacyach zginanie osobliwie przez deklinacye i koniugacye, na ostatek sposob rożnie odmienienia słow, owszem i i sensow całych przez rożne reguły konstrukcyi, znacznym do przybierania kadencyi posiłkiem będzie.
La Construction, que les Grecs appelloient συνταξις Syntaxis est une juste composition, et arrangement des môts dans le discours.
[...]
Konstrukcja, ktorą nazywają Syntaxis, jest należyte ułożenie słow w dyskursie.
Syntaxis po Grecku, z Łacińskiego konstrukcya jest dobre złożenie słow w mowie, co sie staje dwojakim sposobem; albo przez zgadzanie się z sobą, albo przez rządzenie jednych drugiemi.
O konstrukcyi słów Polskich. I. Są jedne słowa, które w tymże znaczeniu z różnemi kładą się spadkami.
O Konstrukcji, czyli Jédnoczeniu wyrázów w Mowié.
- Trojákie to wyrázów jédnoczenie zowié się, z Łacińskiego, Konstrukcją: która też przéto jést troista: pierwsza, Szykowania, druga Zgody, trzécia Rządu.
Poniewáż w téj Klassie, tylą nad polskim i łacińskim językiém uwágami napełnionéj, pomieścić się nié mogła Skłádnia czyli Konstrukcyá [...]
Poznanié Składni czyli Konstrukcyi, zawisło naprzód od poznaniá Myśli, po wtóré od poznaniá Postaci, po trzecié od poznaniá Przypadków.
Na téj zasadzie ugruntowani przeszedłszy z dziećmi tysiączné przykłady, a w nich obáczywszy zwyczáj narodowy czyli praktykę w Składni Polskiéj i Łacińskiéj; w téj Klassie dać mámy Ucznióm Teoryą Składni czyli konstrukcyi.
Jak dom, tak mowa, jest obrazem myśli: skąd się wnosi, że zasadą Skłádni czyli Konstrukcji w Mowie, jest Myśl ludzká.
KONSTRUKCYA, -yi, ż., termin gramatyczny, znaczący ułożenie słów w mowie. Kras. Zb. 1, 473. [...]. ib. szyk, składnia.
SKŁADNIA, -i, ż., sztuka składania [...]. - Grammat. Układ czyli zjednoczenie części mowy, zowie się składnią, konstrukcją, syntax. Kpcz. Gr. 1, p. 167 et 3, 40.
Nauczyć się sposobu układania części, które z osobna tylko widzieliśmy, w całkowitą mowę: i to jest, co Składnią czyli konstrukcją nazywamy.
Konstrukcja, ji, lm. je, ż. (z łać.) [...] 2) = szyk, składnia, ułożenie słów w mowie; bodowa, sposób bodowy.
Składnia (syntaxis) jest to nauka o budowie czyli składzie zdania. Lecz składnią nazywa się także sama budowa zdania. Mówi się więc, że język, zdanie, wyraz — ma taką lub inną składnię (konstrukcję).
Rzeczowniki słowne jak młȯceńe, zb'erańe są wprawdzie zupełnie pospolite, ale przecież tu i ówdzie spotyka się zamiast nich bezokolicznik, zwłaszcza w konstrukcji typu do p'åsku voźić [...].
Przeprowadzona jej krytyka w stosunku do Duchênebillota budzi ciekawość, jak wyglądała ona u samego Malickiego, bo każe się spodziewać u niego i pod tym względem szeregu zmian.
Terminologia. Litera vocalis — wokala [...].
Syntaxis — syntaksys, konstrukcyja, convenientia — zgadzanie rządzenia: subiectum — subiektum (s. 189), praedicatum — predykatum (s. 189).
Więcej ich [terminów] można znaleźć u K. Cellariusa [...].
Constructio — konstrukcyja (s. 144); convenientia — zgodne spojenie słówek, ordo — porządek.
Trochę rodzimych terminów gramatycznych zawiera jeszcze podręcznik S. Konarskiego [...].
Syntaxis — konstrukcyja.
Przytoczone argumenty przeciw rodzimej terminologii nie na wiele się jednak zdały. Znaleźć ją można i w gramatyce łaciny F. Fookowitza [...].
Constructio convenientiae — konstrukcyja zgody, regiminis — rządu, propositio — propozycja (s. 148).
Trochę polskich terminów stosował jeszcze z zajmujących się językiem ojczystym W. Dudziński znający z nich takie, jak litera — litera [...], verbum compositum — składane, złożone; declinatio — deklinacyja (s. 30), nakłanianie się, numerus — liczba (s. 7), casus — spadek (s. 7), coniugatio — nachylanie się, modus infinitivus — sposób infinityw (s. 7); persona — osoba (s. 7), constructio — konstrukcyja.
Daleko więcej rodzimego słownictwa gramatycznego zawierał z natury rzeczy przeznaczony dla Szkoły Rycerskiej podręcznik W. Szylarskiego [...].
Constructio — zgadzanie słów, konstrukcyja.
Fakultatywności rodzimej terminologii gramatycznej położył tamę podręcznik polszczyzny O. Kopczyńskiego [...].
Syntaxis convenientiae — jednoczenie, konstrukcyja, składnia (t. 2) zgody, regiminis — rządu, ordinis — szykowania, szyku (t. 2); propositio singularis — zdanie pojedyncze, composita — złożone (t. 3).
Powiązane terminy
- położenie słów
- skład (składnia)
- składnia (budowa i układ zdania)
- syntaks
- syntaksa
- syntaksys
- syntaxis
- syntezys
- zgadzanie (składnia)
- construction
- syntaxe (dział gramatyki)
- syntaxe (dział gramatyki)
- syntaxis
- sýntaxis
- konstrukcja convenientiae
- *konstrukcja figuryczna i nieregularna
- konstrukcja grecka
- *konstrukcja łacińska
- *konstrukcja prosta i regularna
- konstrukcja regiminis
- konstrukcja rządu
- konstrukcja rządzenia
- konstrukcja szykowania
- konstrukcja zgadzania
- konstrukcja zgody
- porządek konstrukcji
- rządzenie przypadkami, rządzenie (słów)
- zgadzanie (się) (zgoda)
- zgodne spojenie słówek