Słownik historyczny
terminów gramatycznych online

fonetyka
Hierarchia Dzieła

Język: polski
Geneza: gr. phōnētikós 'dźwiękowy, głosowy'
Dział: Fonetyka (współcześnie)
  • Dialekty języka polskiego: Nitsch/1923
  • Gramatyka: Kr/1897
  • Głosownia (Fonetyka): Kr/1917
  • Nauka o głoskach: Szob/1923
  • O Grafice w ogóle, a w szczególności o Grafice starożytnych i jéj historycznym rozwoju, jako téż o podstawie, na któréj polegá porządek głosek w alfabecie fenickim, greckim i łacińskim: Malin/1869
  • O niezmiernem bogactwie, piękności brzmień mowy Sł. Polskiej. Zdania najpoważniejszych badaczów polskich i obcych: Oż/1883
  • Pisownia: Kr/1897
  • Uwagi wstępne: Uchw.AU/1891
  • Wiadomości wstępne: Kr/1917
  • Wstęp obejmujący pogląd na Głosownią i pojęcie Pierwoskładni: Malin/1869
EJO 1999, 157 Definicja współczesna

Fonetyka (dawniej: głosownia). Dział językoznawstwa, kiórego przedmiotem jest analiza substancji dźwiękowej jęz.

Cytaty

Malin/1869, s. 2

[...] Pisowniá podaje prawidła, jakiemi postaciami głosek oznaczać náleży głosy i brzmieniá, danego języka, wchodzące już w skłád wyrazów; jakiemi znakami oddzielać wyrazy i zdaniá od siebie w ciągu pisma, albo raczéj, jakiemi znamionami oznaczać zdaniá i okresy. Grafika zaś w znaczeniu gramatycznym má nám wskazać postacie głosek, jakiemi oznaczać náleży głosy i brzmieniá danego języka niezależnie od wyrazów, których są cząstkami. Jednym słowem: Grafika uczy nás oznaczać pojedyńcze głosy i brzmieniá, podaje sposób wyráżaniá głosek w abecadle, i jest pisownią, że tak rzekę, abecadłową; Ortografijá zaś jest odnośnie do fonetyki języka pisownią wyrazową, obejmującą prawidła dlá wyrazów, zgoła dlá mowy pisanéj. Grafika daje nám, a przynájmniéj dać nám powinna, w pojedynczych postaciach wyraźny i cáłkowity obráz fonetyki danego języka; Pisowniá zaś jest wynikiem prawideł językowych zastósowanych do etymologiji i gramatyki; powinna być wiernym obrazem nie tylko fonetyki języka, ale i jego organizmu.

Malin/1869, s. 304

[…] Chodzi tu przedewszystkim o pogodzenie naszéj fonetyki, o jile się dá, s przyjętym powszechnie dzisiejszym wymáwianiem i etymologiją tych dwu języków […].

Oż/1883, s. 270

Malinowski Fr. Kdz [Franciszek] powiada: "Trzeba bowiem wiedzieć, że ze wszystkich dziś żyjących języków pobratymczych, sam tylko nasz język polski poszczycić się może wszechsławiańską fonetyką (głosownią)".

Uchw.AU/1891, s. 7

Jeżeli żaden wzgląd praktyczny, w sprawach pisowni, zdaniem naszem, rozstrzygający, nie przemawiał za pierwszeństwem pewnego sposobu pisania, przyznawano je za każdym razem temu prawidłu, które zasługiwało na uwzględnienie, bądź to ze stanowiska etymologii (gdzie poczucie jej jest żywe jeszcze, n. p. wieźć, wązki), lub też fonetyki, (gdzie poczucie etymologii się zatarło, n. p. stąd, ob. Prawidła II, 3, niżej, str, 16, 17).

Uchw.AU/1891, s. 11

Podobnie życzą sobie niektórzy gramatycy, żeby zaniechać zupełnie ge, a zastapić je, zgodnie z zasadami fonetyki, przez gie.

Kr/1897, s. 10 Definicja

Gramatyka dzieli się na następujące części: 1. naukę o dźwiękach czyli głoskach, zwaną głosownią albo z grecka fonologją lub fonetyką; 2. naukę o budowie wyrazów i ich odmianach, czyli morfologję. Ta obejmuje dwie części: a) jedną, wyjaśniającą tworzenie się wyrazów czyli etymologję albo słoworód, i b) naukę o odmianach albo fleksję, obejmującą wykład deklinacji i konjugacji; 3. składnię (syntaxis), wyjaśniającą budowę zdania i wzajemny stosunek jednych jego części do drugich.

Kr/1897, s. 328 (328-329)

Jak wiadomo, trzema sposobami pisane są dotychczas wyrazy obcego pochodzenia typu religja, historja, poezja [...]. Wyrazy takie, przystosowane do wymagań fonetyki polskiej, miały w dawnej polszczyźnie postaci: religija, historyja, poezyja, ... z akcentem na zgłosce przedostatniej.

Kr/1917, s. 45 Definicja

Gramatyka. § 76. Gramatyka jest nauką o właściwościach danego języka. Dzieli się na następujące części: 1) głosownię (z grecka: fonetykę), która uczy o dźwiękach; 2) morfologję, naukę o wyrazach; morfologja obejmuje dwie części: a) etymologję, albo słoworód, wyjaśniającą tworzenie się wyrazów, b) fleksję, to jest naukę o odmianach wyrazów; 3) składnię (syntaxis), wyjaśniającą budowę zdania i wzajemny stosunek jednych jego części do drugich.

Kr/1917, s. 46

GŁOSOWNIA (Fonetyka). § 77. Głosownia jest nauką o dźwiękach, których szeregi nazywamy zdaniem mówionym (§ 7). Dźwięki te nazywają się głoskami. Zadaniem głosowni jest przedstawić wszystkie dźwięki języka, naturę każdego dźwięku, oraz przemiany, jakim one ulegały.

Szob/1923, s. 1

Głosownia opisowa (fonetyka)

Nitsch/1923, s. 410

Niewiele materjału wyciągnąć można z literatury satyrycznej, zwłaszcza z parodyj gwarowych, bo polegają one przedewszystkiem na odrębnym słowniku, z fonetyki zaś i morfologji dają tylko najgrubsze, najbardziej w ucho wypadające odstępstwa. W tym stanie rzeczy nawet dla historji dialektów polskich głównem źródłem pozostają dialekty dzisiejsze. Przy zastosowaniu nowoczesnych metod możnaby z pewnością sięgnąć daleko w przeszłość, trzebaby jednak mieć do tego o wiele obfitszy i systematyczniejszy, celowo zbierany materjał.

Powiązane terminy