terminów gramatycznych online
prepozycja
Język: polski
Geneza: z łac. praepositio
- Chapitre III. Des particules indeclinables / Rozdział III. O partykułach niedeklinujących się: Fook/1768
- Chapitre V. De la convenance de l'adjectif avec le substantif / Rozdział V. O stosowaniu się adiectivi cum substantivo: Fook/1768
- Część druga. O częściach dyskursu: Duch/1699
- De syntaxi, abo o złączeniu słów: Sty/1675
- Etymologia: SzyGram/1767
- Historyczna fonetyka czyli głosownia: Rozw/1923
- II. Początki polskiej terminologii gramatycznej. Od Odrodzenia do czasów saskich: Kor/1961
- III. Krystalizowanie się polskiej terminologii gramatycznej w czasach Oświecenia: Kor/1961
- O literach: Dudz/1776
- O literách włoskich i wymowieniu ich: Sty/1675
- O niektórych przedsłowiach: Dudz/1776
- O syntaxie: Mal/1700
- Przedmowa: Rozp/1830
- Syntaxis: SzyGram/1767 , Cell/1725
- Traktat II. O częściach dyskursu: Dąb/1759
- Zebranie krótkich nauk. Jako te części mowy zgadzać się powinny (O syntaxie): Dąb/1759
Cytaty
Ablativum (Essentialem,) to jest istotnego spadku, áni (Instrumentalem, ) to jest spadku służacego do naczynia z ktorym cokolwiek czyniemy [...] Włoszy nie máją, ále ná miejscu tych, zázywáją praepozyciy, in, con, przykłádájąc tym praepozyciom, ktorekolwiek rodzáju, jáko In lui E nim, In lei W niej. [...].
Wszelákiemu słowu przyłącza się swój spadek z praepozycyą [...].
Leć gdy czásu koniecznie pewnego nie wyrazamy uzywamy praeposiciey trà, fra, między spadkiem oskarzájącym.
O Częściách Dyszkursu. [...]
Wszystek dyszkurs jest komponowány z dziewiąci części, ktore są.
Articulus, Nomen, Pronomen, Verbum, Participium, Adverbium, Praepositio, Conjunctio, Interjectio.
Artykuł, Imię, Namięstnistwo, Słowo, Uczestnictwo, Przysłowie, Prepozycya, lub Przekładánie, Konjunkcya, lub Złączánie, Interjekcya, lub Wtrącenie.
[l'Article], Le Nom, le Pronom, le Verbe, le Participe, l'Adverbe, la Préposition, la Conjonction, l'Interjection.
Prepozycye po ktorych kłádzie się dáwájący spadek. [...] jusqu’à demain, [...] áż do jutra.
Nász spadek Instrumęntálny wyrażáją przes prepozycjé avec álbo de.
Prepozycja po.
Te Okoliczności pytania: Czem? przez co? jákowem sposobem? dlaczego? ják drogo? i to bez praepositiej: jáko: occidit gladio, mieczem. Corrumpimur otio, przez prożnowánie.
Wszystek dyskurs jest komponowany z dziewiąciu części, ktore są.
Articulus, Nomen, Pronomen, Verbum, Participium, Adverbium, Praepositio, Coniunctio, Interiectio.
Artykuł, Imie, Namiestnictwo, Słowo, Uczestnictwo, Przysłowie, Prepozycya lub Przekładanie, Konjunkcya lub złączenie, Interjekcya lub Wtrącenie.
Le Nom, le Pronom, le Verbe, le Participe, l' Adverbe, le Preposition, la Conjonction, l'Interjection.
Propozycye po ktorych kładzie się Dawający spadek.
Jusques, aż poki, dokąd [...].
Uważać trzeba, że nie zawsze partykuła En jest propozycyą, bo trafi się często, że jej zażywają za Namiestnictwo relativum, żeby nie powtarzać przeszłego słowa rzeczonego, jako można znać z następujących przykładów. Ce vin-là est fort bon, donnez m'en. To wino jest bardzo dobre, dajcie mi go.
Instrument ktorym się jáká rzecz robi, wyráżáją przez prepozycyje avec albo de, kiedy Instrument jest, rzeczy nie ma; náp: uderzył go kijem, il a frappé avec un bâton, albo d'un bâton.
Kiedy po dwudziestu liczba nie daleko jakiego dziesiątka, sta, lub tysiąca dochodzi, zwyczaj jest wymawiania zupełnie tego dziesiątka, sta, tysiąca, przydawszy prepozycyą: bez z tą liczbą, ktorej nie dostaje, nap: trzydzieści bez jednego, 29.
O. Do pierwszej osoby czasu niedoskonałego dodaje się jaka z tych prepozycya: prze, przy, od, po, na [...] czytałem przydawszy prze, staje się przeczytałem.
P. Wielorakie są Prepozycye? O. Dwojakie: rozłączające się, i nierozłączające. P. Co są nierozłączające się? O. Ktore nigdy osobno nie piszą się, ale zawsze z drugim słowem, czyniąc z nim jedno składane, jako: wychodzę. P. Co są rozłączające się? O. Ktore nie zawsze z drugim słowem łączą się w pisaniu, lecz i osobno kłaść się zwykły nie czyniąc słowa składanego, jako: do przyjaciela.
P. Co znaczy w składaniu prepozycya ob? O. Znaczy okrążenie lub czynienie czego wkoło, jak: obcinam, niby: wkoło tnę.
Te ostatnie cztery części mowy: Prepozycya, Adverbium, Koniunkcya i Interiekcya tym się rożnią od pierwszych czterech, że tamte albo się deklinują, albo koniugują: à te ani się deklinują ani koniugują.
Niektorym słowom przydaje się imie ceny za ktorą co nabywamy w spadku Oskarzającym z przekładaniem za, tak: kupił znaczne dobra za wielką summę. Ale tu uważać trzeba, iż kiedy imie ceny kładziemy w spadku Oskarzajacym z prepozycyą za, na ten czas rzecz nabyta powinna być także w Oskarzającym [...].
Les prépositions sont des particules indéclinables, qu'on met devant les autres môts, et qu'on peut séparer, comme apud Regem, chez le Roi; ou qui composent d'autres môts, c'est à dire des verbes, des quelles elles sont inséparables.
[...]
Prepozycje są partykuły nie deklinujące się, ktore się kładą przed innemi słowami, i od ktorych je odłączyć można, jako apud Regem, u Krola. Albo z ktorych się inne słowa składają, to jest verba, od ktorych odłączyć się nie mogą.
Si les supins sont Accusatifs ou sous-entend bien souvent une préposition; ibo lectum, c'est à dire ad lectum, ad lectionem.
[...]
Jeżeli supina in accusativo się kładną, w ten czas dorozumiewać się trzeba pr[e]pozycji: ibo lectum, to jest ad lectum, ad lectionem.
Słowa składane (composita) od prepozycyi mają bydź oddzielone, np. Przy-lgnął (lgnę) nie przylegnął, tak, za-rznął, u-czcił, etc.
O niektorych Przedsłowiach, abo Prepozycyach w złączeniu z innemi słowy [...] (Nad,) Gdy się to przedsłowie kładzie przed temi literami: c, g, s, w, dobrze się, d, opuścić może, n. p. Nadchudł, abo, nachudł.
[TPN/Staszic 1814] „Infinitiwa wszystkie, jak się wymawiają, Gdzie zachodzi prepozycja, nie piszemy s, ale z".
§ 8. W zakresie akcentu zdaniowego czyli grupowego, to jest przycisku, obejmującego grupy, które w zdaniu tworzą całość (chwilową lub stałą), mamy więcej nieco materjału historycznego, a mianowicie 1) w starszych zabytkach w sposobie pisania razem, jako jedno słowo, lub oddzielnie grup składających się z prepozycji, negacji, konjunkcji itp.
W lechickim, podobnie jak w czeskim, zostało przeprowadzone ujednostajnienie na korzyść typu z przyciskiem na nomen i długością prepozycji.
Jeżeli acc. sg. zaimka anaforycznego ustalił się w językach północno-zachodnich w postaci silnej (j)i, a słaba występuje tylko w połączeniach z prepozycją vъ˳ńь̭ (weń itd.) itp., toć jest to objaw drugorzędny.
Nie zachowują się właściwie inaczej niż w ogóle, ale przez to samo stają w pewnej sprzeczności z poprzedniemi wypadkami. Wskutek licznych oboczności powstały często wykolejenia. Wskutek licznych oboczności powstały często wykolejenia. Najczęstszy wypadek jest -ъ prepozycji wzgl. praeverbii w połączeniu z następującym wyrazem.
Prepoz. z obok nazw miejscowych Isep <=Iz-sep), stp. Izgorsko => Zgorsko).
I jeżeli teraz w starszej polszczyżnie spotykamy często, a wbrew temu co się na podstawie ogólnej oboczności w prepozycjach we || w, ze || z itd. oczekuje, przed wyrazami, których zgłoska rdzenna zawiera takie trot trét, przyimki w postaci z silnym jerem, np. we głowach, toć jest jasną rzeczą, że mamy przed sobą kontynuację stosunków.
c. proklityki (prepozycje zwłaszcza) wykazują wiele osłabień: zanik palatalizacji (bez), brak przegłosu (b(i)ez przez przed), skrócenia, (przed.... nad pod).
Zupełnie inaczej wygląda ona w gramatyce włoszczyzny A. Styli [...].
Nomen substantivum proprium — imię istotne własne [...]; verbum — słowo, adverbium numeri — przysłowie liczby, praepositio — przełożenie, prepozycyja (s. 29), coniunctio — złączanie, interiectio — wtrącenie, interiekcyja.
Nie spełniała tych postulatów nie w tym zresztą celu wydana gramatyka F. Menińskiego. Zrealizował je dopiero F. D. Duchênebillot.
Terminologia [...].
Nomen substantivum proprium — imię istotne własne [...]; verbum — słowo, adverbium — przysłowie, praepositio — prepozycyja, przekładanie, przełożenie (s. 4), coniunctio — koniunkcyja, interiectio — interiekcyja, wtrącanie, wtrącenie (s. 2).
Przeprowadzona jej krytyka w stosunku do Duchênebillota budzi ciekawość, jak wyglądała ona u samego Malickiego, bo każe się spodziewać u niego i pod tym względem szeregu zmian.
Terminologia. Litera vocalis — wokala [...].
Nomen substantivum proprium — imię istotne [...], verbum transitivum — przechodzące, intransitivum — uwolnione, adverbium numeri — przysłowie z kardynalnej liczby; praepositio — przekładanie, prepozycyja, coniunctio — przyłączenie, koniunkcyja, interiectio — wtrącenie, wtrącanie, interiekcyja.
Więcej ich [terminów] można znaleźć u K. Cellariusa [...].
Nomen substantivum proprium — imię istotne, substantyw (s. 142) własne, appellativum — innym wielom spólne, adiectivum — adiektyw (s. 168), przyrzutne, numerale — liczby, liczba (s. 112), pronomen — pronomen (s. 146), verbum — werbum (s. 136), adverbium — adwerbium (s. 168), praepositio — przekładalne słówko, prepozycyja (s. 117), coniunctio — koniunkcyja (s. 138).
Trochę rodzimych terminów gramatycznych zawiera jeszcze podręcznik S. Konarskiego [...].
Nomen substantivum proprium — imię, nomen [...], verbum — werbum, adverbium — adwerbium (s. 9—10), praepositio — prepozycyja (s. 4), coniunctio — koniunkcyja (s. 7).
Przytoczone argumenty przeciw rodzimej terminologii nie na wiele się jednak zdały. Znaleźć ją można i w gramatyce łaciny F. Fookowitza [...].
Nomen substantivum proprium — imię substantyw (s. 16) właściwe, adiectivum — adiektyw (s. 38), numerale — liczalne, liczba, liczb (s. 44); pronomen personale — osoby, verbum — werbum (s. 146), adverbium — adwerbium, praepositio — prepozycyja, coniunctio — koniunkcyja, interiectio — interiekcyja.
Trochę polskich terminów stosował jeszcze z zajmujących się językiem ojczystym W. Dudziński znający z nich takie, jak litera — litera, syllaba — sylaba, accentus — akcent (s. 11), nomen substantivum — substantyw (s. 11), adiectivum — adiektyw (s. 12), verbum — werbum (s. 12), adverbium — przysłowie, praepositio — przedsłowie, prepozycyja, coniunctio — koniunkcyja [...].