terminów gramatycznych online
przekładnia szyk zmienny
Język: polski
- Cz. I. Powierzchność języka. Rozdział X. O imiosłowie: Kop/1817
- Cz. II. O wnętrzności języka polskiego. Rozdział IV. O składni czyli konstrukcji zawisłej od myśli: Kop/1817
- Część II. O Słowie: Mucz/1825
- Nauka o głoskach: Łaz/1861
- Nauka o słowach i ich odmianach: Łaz/1861
- O czasowaniu polskiem: Kop/1780
- O ośmiu częściach mowy: DwBg/1813
- O postaciach mowy: Kam/1870
- O składni: Ryk/1850, Bor/1830
- O składni w ogólności: DwBg/1813
- O słowie: Ryk/1850
- O zdaniu pierwotném czyli gołém: Gr/1861
- Przypisy do grammatyki na klasę III: Kop/1783
- Rozdział I. Rozbiór wyrazów w ogólności: Szt/1854
- Rozdział IV. O składni: Kop/1783
- Rozdział VII. O słowie: Szt/1854
- Składnia: Kurh/1852, Desz/1846, Łaz/1861
- Słownik, t. 5: Próba-R: SW/1900-1927
- Słownik, tom II. część II. (P): L/1807–1814
- Zbiór abecadłowy rzeczy: DwBg/1813
Cytaty
To osobliwá w naszym języku, że słowné zakończénié, oderwać się może od Słowa, a przyłączyć do innéj części mowy, np. mówimy: godziéném jest zamiast jestém godzién [...] jest to piątá w języku naszym postać czyli figura Przekładnią nazwaná.
Gdy dlá wdzięku mowy, lub z potrzeby jakiéj, zwyczajny między wyrazami porządek nié zachowuje się, zowie się to Przekładnią, np. niecháj się nigdy słaby na mocnych nié dąsá, zamiast, niecháj słaby nié dąsá się nigdy na mocnych: si quis, qui, quid agam, forte requiret, erit, zamiast si quis forte erit, qui requiret, quid agam.
Między trudnościami Łacińskiégo języka, i ta jest niepośledniá, że nie tylko wielé w nim wyrazów braknie, ale téż pozostałé wyrazy tak są przekładané, iż wielkiéj potrzeba uwági na poznanié, który do którégo bliżéj należy, żeby ze wszystkich tak sobie zbliżonych, práwdziwą Pisarza myśl wyciągnąć. Taki wyrazów porządek nazywá się Przekładnią.
PRZEKŁADNIA, -y, ż., uszykowanie słów, trudniejsze nieco do zrozumienia. hyperbaton. Kpcz. Gr. 1, p. 87 [...].
Od słowa oderwać się może słowné zakończénié, a przyłączyć do innéj części mowy, np. godzienem jest, godzieneś jest itd. [...] Jest to w języku polskim postać czyli figura przekładnią nazwaná.
Uszykowanié słów trudniejszé nieco do zrozumiéniá, zowie się Przekładnią.
Gdy się dlá wdzięku mowy, lub z potrzeby jakiéj zwyczajny między wyrazami porządek nie zachowuje, zowié się to Przekładnią.
Przekładnia 69, 103, 113.
Przekładania m, ś, śmy, ście, przekładają się ze słowa, do innego poprzedzającégo wyrazu, np. jam, tyś jest, myśmy, wyście są. Gdym był, gdyś był etc. Żem, żeś, miáł, żeśmy, żeście słyszeli, słyszały.
Cóż ta przekładniá czyni za wygodę językowi? Wielką bardzo, ale mało komu znajomą: to jest służy do harmonii, czyli do piękności mowy: o czém namienimy niżej. Przekładnia w ten czas tylko jest dobrá, gdy nie zatrudniá jasności, a harmonii dopomágá.
[...] Zakończenia czasowe czyli słowne dwóch piérwszych osób l. p. eś, em, i dwóch mnogiéj ście, śmy, mogą się od słów odrywać, i łączyć z zaimkiem, rzeczownikiem, przymiotnikiem, spójnikiem lub przysłówkiem. Sposób ten łączenia tych zakończeń z innemi wyrazami, nazywa się Przekładnią, w któréj następujące przestrogi zachować należy. a) Jeżeli poprzedzający wyraz, do którego się zakończenie słowa przenosi, kończy się na samogłoskę, natenczas zakończenie czasowe traci swoję samogłoskę e [...] b) Przekładnia ta, koniecznie użyta być musi wtenczas, kiedy przed słowem stoi spójnik by, lub inne z niego złożone [...].
[...] Podobnie używają się z przekładnią i z słowem być, i przez wszystkie czasy odmieniają się, niektóre przymiotniki, jak np. godzien, wart, powinien […].
Składnia szyku, gdy każda część mowy ma swe miesce podług natury języka. Szyk w języku polskim jest dosyć wolny, i najwięcey zależy od uczucia, rozsądku, i ucha. Postać przekładania wyrazów nazywa się Przekładnią. Wzór przekładni na krzyż. 1 2 3 4 Skromność zawsze zdobi cnotę 2 1 4 5 Zawsze skromność zdobi cnotę.
Przymiotnik i rzeczownik wzajemnie sobie zabiérają piérwszé miéjsce z najswobodniéjszą przekładnią i niewiele jest takich przypadków; w których muszą swojégo miéjsca się pilnować np. Pan młody: ten co się żeni, Panna młoda: co za mąż idzie, Wielkanoc, zielone świątki, bożé ciało, rzeczpospolita.
Wtedy równie jak w niemieckim języku ma miejsce przekładnia, to jest słowo posiłkowe had szykuje się przed przypadkiem pierwszym.
Miejsce przypadku pierwszego jest na początku zdania przed słowem,i taki szyk nazywa się prostym, i jest w powszechnym użyciu w potocznéj mowie. Wyjątkiem od tego prawidła jest tak nazwana przekładnia, która zależy na położeniu słowa przed przypadkiem pierwszym, i ta ma miejsce: 1. W zdaniach pytających [...] 2. w zdaniach rozkazujących [...] 3. po wyrzutni spójnika if [...] 4. kiedy na początku zdania znajduje się jeden z przysłówków: here, hence, so, such, then, thence, there, thus, in vain [...] 5. lub jeden z przeczących spójników: nor, neither, scarcely (hardly), no sooner lub przysłówek never [...] 6. ze słowami to say, to answer, to continue i t. d.
Kiedy mowca chce zwrócić uwagę na jaki przedmiot mogący uczynić większe wrażenie na słuchaczach, używa także przekładni, kładąc na początku zdania najdobitniejszy wyraz, i to ma najczęściéj miejsce w poezyi i w stylu wyższym.
Nieprzyjemnemu zbiegowi głosek można zaradzić, 1ód skracając zdania lub wyrażając je w zupełności [...]; 2re używając tak nazwanych postaci grammatycznych, jakiemi są: przekładnia (перемѣщенiе словъ); zamiennia (замѣненiе одного слова другимъ), dodatnia (прибавленiе словъ) i wyrzutnia (выпущенiе словъ). Przekładnia jest to zmiana miejsca wyrazów.
Przekładnia jest wtedy, gdy się albo jaka głoska z miejsca swego na inne przenosi, albo gdy się całe zakończenie jakiego wyrazu odrywa i do innego przenosi i przyczépie, np. słony, tarty, pulchny, izdebka, od: sól, trzeć, puchnąć, izba; tko? nizkim, nizczym, wczorajem był, zamiast: kto? z nikim, z niczym, wczoraj byłem.
Przekładnia słowna jest to oderwanie zakończenia osobowego i przeniesienie go do innego wyrazu poprzedzającego i przyczepienie go niego, [...] np. przyjaciel któregom pożegnał.
[...] Nie zamieniamy kréski na i: a). Gdy po cienkiéj spółgłosce nie następuje samogłoska, przez zamienienie bowiem jéj na i zmieniłoby się częstokroć znaczenie słowa, np. co innego znaczy: prośmy [...], a co innego: prosimy [...]. b). Przed samogłoską i ani nie kréskujemy poprzedzającéj spółgłoski, ani też kréski nie zamieniamy na i [...] np. nić nici [...] c). Przed przekładnią, tj. gdy końcówkę czasownika em, eś łączymy ze słowem zakończoném na cienką spółgłoskę, np. kmiećem twój i ubogi robak [...].
[…] Przekładnia koniecznie musi być użyta ze spójnikiem by i z niego złożonemi: aby, żeby, ażeby, oby, gdyby […].
Przekładni unikać należy, gdy jest przeciwna jasności i harmonii mowy […].
Łącznik być opuszcza się: [...] 2) W odpowiedziach, n. p. Czy brat jest chory? Chory. Jak się ma ojciec? Zdrów. 3) W wykrzyknieniach, n. p. Cicho! (bądźcie). 4) Gdy rzeczownik lub przymiotnik połączony jest z przekładnią, n. p. Dzieckoś (dziecko jesteś). Dobryś!
Przekładni używamy wtedy, gdy dla harmonii mowy nie zachowujemy porządku grammatycznego w układzie wyrazów.
Przekładnia, i, lm. e 1. gram. przestawienie wyrazów: Język polski często używa przekładni.