terminów gramatycznych online
rodzaj gramatyczny
Język: polski
- Części Mowy. Rodzaynik.: Prz/1792
- Część II. O etymologii. O terminach grammatycznych (słowniczek łacińsko-polski): Gott/1766
- De Analogia: UrsMeth/1592 (1998)
- Deklinacja: ŁośFl/1923
- O Składni: Rew/1845
- O czasowaniu polskiem: Kop/1780
- Postrzeżenia nad niektórymi szczegółami rozprawy Brodzińskiego (J. Mroziński): Rozp/1830
- Spis rzeczy i wyrazów: Rozp/1830
- Słownik: Mon/1780
- Słownik, cz. II (P - Ż): SWil/1861
- Słownik, tom VII (Pri-R): Dor/1958–1969
Rodzaj gramatyczny. Kategoria gramatyczna oparta na różnicach desygnatów. Dla niektórych klas wyrazów (części mowy), występujących w związkach podrzędnych z wyrazami klasy, do której należą nazwy przedmiotów (rzeczowniki), jest kategorią fleksyjną.
Cytaty
Genus Rod, Rodzaj. Wiśniewska 1998, 65: Gramatyka. W podręczniku znajdujemy terminy: czas 122, ćcionka (litera) 121, droga (methodus) 151, dwugłośnik (dyphtongus) 127, imię 141, głośnik (vocalis) 310, kropka, punkt 127, odmiana (paradigma) 194, osoba 141, oznaczenie 193, postać, wid (species) 84, prawidła (canon) 143, przedłogi (praepositio) 185, przymiot, przypadek (accidens) 175, rod, rodzaj (genus) 172, słowo (dictio) 144, sposob, prawidło (canon) 184, wspułgłośnik (consonans) 310, zbieranka, złoż (sylaba) B 147.
Rodzaiow iest trzy: Męski, Białogłowski, y trzeci. Rodzay męski iest naznaczony Artykułem ein, albo der, Rodzay białogłowski eine, albo die. Rodzay trzeci, ein, albo das.
Porządek tén wydaje się na oko, gdyż té odmiany podzieloné są na znajomé nám szeregi, to jest na tryby, tryby na czasy, czasy na liczby, liczby na osoby, osoby na rodzaje: do czego na koniec przydané są Imiésłowy.
Genera Nominum: Rodzaje Imion. Genus masculinum: Rodzaj męzki. Genus Foemininum. Rodzaj niewieści. Genus Neutrum. Rodzaj nijaki etc.
Rodzaynikom, Imionom, Zaimkom i Imiesłowom spólne są Liczby, Rodzaie i Przypadki.
W przypadkach w których nie odszczególniają swych rodzajów rzeczowniki przez oddzielne zakończenia, przymiotniki obchodzą się zwykle także bez rodzajowych zakończeń.
Zgoła przymiotniki odróżniają zwykle rodzaj w tych tylko przypadkach, w których odzielne zakończenie cechuje rodzaj rzeczowników.
RODZAJE w liczbie mnogiej, 372 do 378; 440 do 451.
Gdy zaś wiele jest rzeczowników różnego rodzaju i liczby, natenczas jeżeli rzeczowniki są, żywotne ludzkie; wtedy przymiotnik zgadza się z rodzajem przedniejszym. Rodzaj męzki jest przedniejszy niż żeński, a żeński niż nijaki np. ojciec i matka dobrzy, siostra i dziecię dobre.
Rodzaj, u, lm. e, m. [...] 7) = gram. zewnętrzna lub wewnętrzna różnica, jaką ma wyraz na oznaczenie płci, którą wyraża. Rodzaj męzki, rzeczown. oznaczający istotę żyjącą, a przez podobieństwo zakończenia i nieżyjącą, jest ten, który wyraża mężczyznę, samca; = żeński, kobiétę, samicę; = nijaki, dziecię, istotę w któréj cechy płciowe są jeszcze w uśpieniu. Rzeczowniki a za niemi zaimki, przymiotniki, imiesłowy i słowa, wyrażają tę różnicę: a) (tylko w rzeczownikach) przez inne całkiem wyrazy, np. ojciec męzk., matka żeń., dziecię nijak. rodzaju; b) przez odmianę zakończenia, np. piękny gołąb’ przyleciał m. piękna gołębica przyleciała ż., piękne gołębię przyleciało n. c) w rzeczownikach będących nazwą istot żyjących, rodzaj jest taki jaka płeć istoty wyrażonéj przez rzeczownik, bez względu na zakończenie, np. wojewoda, pan Żaba, m., chociaż ich zakończenie ma formę rzecz, żeńsk. d) rzeczowniki wyrażające nazwę istot niemających płci, nieożywionych, są tego rodzaju jakiego mają zakończenie, np. kawał m., słota ż., płótno n.; to samo powtarza się niekiedy i ze zwierzętami, jak np. wyraz gil zawsze jest rodz. m. choćby oznaczał samicę [...].
Według deklinacyj odmieniają się imiona, imiesłowy i zaimki; według konjugacyj — czasowniki. Głównych deklinacyj jest dwie: imienna i zaimkowa z 7 przypadkami, które nazywamy: mianownik (M.), wołacz (W.), biernik (B.), dopełniacz (D.), celownik (C.), narzędnik (N.), miejscownik (Ms.). Liczby oznaczamy: pojedyncza (l. poj). mnoga (l. mn.), podwójna (l. podw.); rodzaje: męski (r. m.), żeński (r. ż.), nijaki (r. n.).
Rodzaj [...] 4. jęz. a) w zastosowaniu do rzeczowników, przymiotników, imiesłowów przymiotnikowych i zaimków rodzajowych: Rodzaj gramatyczny (skrótowo: rodzaj) «właściwość rzeczowników, od której zależy forma męska (zakończona w M. Ip na -y lub -i), żeńska (zakończona na -a) lub nijaka (zakończona na -e) określających je przymiotników lub zastępujących rzeczowniki zaimków».
Powiązane terminy
- kategoria gramatyczna
- przymiot (kategoria gram.)
- przypadek (kategoria gram.; własność)
- rodzajowanie
- właściwość (kategoria gramatyczna)
- wzgląd gramatyczny
- cecha rodzajowa
- forma osobowa (rzeczownika)
- forma rzeczowa (rzeczownika)
- kategoria męskoosobowa
- rodzaj białogłowski
- rodzaj dwupłcisty
- rodzaj męski
- rodzaj męskoosobowy
- rodzaj niemęskoosobowy
- rodzaj niewieści
- rodzaj nijaki
- rodzaj obojętny
- rodzaj podwójny
- rodzaj przedniejszy
- rodzaj spólny
- rodzaj trzeci
- rodzaj wątpliwy
- rodzaj żeński